Бэр зышхар

А лъэхъэнэм нэчыхьытх ягъа­кIуэр лIы зыбгъупщIт. ПщыкIущым щIигъуамэ, емыкIущ апхуэдиз бгъэкIуэну, жаIэрт. Гъэмахуэ­мэ - шыгукIэ, шитI щIэщIауэ, щIымахуэмэ - шы IэжьэкIэ. Зытесыну мэкъур иралъхьэрт, щIакIуэхэр трагъэубгъуэжырти, я лъакъуэхэр ибгъумкIэ едзыхыжауэ, уэршэру е уэрэд къыхадзэурэ, и псалъэ­хэр зыщIэм «нокIуэ!» жраIэу, зэпа­дзыжурэ, гъуэгум «пкIэлъей» ирадзырт.
Сэри, си «чыш» тесыгъуэрэ сы­щIалэ цIыкIуу апхуэдэ зы нэ­чыхьытх зэгуэр сыздашауэ щытащ. ФIы дыдэу сощIэж. Къаблэну щIалэ цIыкIу зытIущи здашэрт. Хабзэр арати, абыхэм дыху, сабын, бэлътоку, мажьэ хуэдэхэр я щыгъыным къыкIэращIэрт. КIуа­хэр къыщежьэжкIэ, нып бларэ мэл жьагъэрэ къратырт.
Мы хъыбарыр къызжезыIэжар сэ нэхърэ куэдкIэ нэхъыжь лIыжь гурыхуэт. КъызэриIуэтэжамкIэ, езыми чын гъэвуукIэ зригъэщIа къудейт, нэчыхьытх щыздашам.
Арати, моуэ бжэ къуагъымкIэ Iэнэ лъахъшэ цIыкIу хуагъэувауэ, IэфIыкIэ, псыIэфI-сытхэр тету, щхьэгъэрытми и нэIэ къытету, ­къадэгушыIэу, ягъэхьэщIэрт. ЗдэкIуар Бабыгуейт, иджы СэрмакъкIэ зэджэм. ЗдикIар Абзуанхьэблэт, иджы - Къулъкъужын Ипщэ.
Бжьэ ещанэм нэсу зэрыцIыхуа къудейуэ, «Уо-хьо, бэр зышхар къо­кIуэ! Алэхьэ, бэр зышхар къэсамэ!» жаIэу, псори зэщIотаджэ, нэхъыжьым фIэкIа къэмынэу. Арыххэу, зы лIыжь къуэгъу лъагэ, джэдыгу хужь щыгъыу къыщIохьэ.
- Уэ, гуп махуэ апщий! – и фIэ­хъу­сыр япэ итт къыщIыхьам.
- Уэ, бэм я щIасэ ухъуи! – иратыжащ жэуап джэдыгу хужьым.
- КъыкIэрыхуащи, евгъафэт Мы­­состей бжьищым! – унафэ ищIащ нэхъыжьым.
Абы иужь, бжьэ зытIущ зэдрафагъэни. Сытми, къыкIэрыхуу къыщIыхьам, зэдэууэ хагъэзыхьу, зыхуагъазэ: «Бэр зэрыпшхар къыд­жепIэркъэ?!» - жаIэри.
«ЖысIэмэ, жысIэщ», - кърегъа­жьэ и хъыбарыр лIыжь къуэгъум.
«Абы щыгъуэ си хьэв делэ­гъуэт, сыщIалэ танэфIт, си къарууфIагъэм сигъэгушхуауэ, куэдым ескурт, сыхьэкъувыкъуну къысхэхъыжьэрт.
Апхуэдэ зы бжьыхьэ махуэ гуэрым пхъэщхьэмыщхьэ, гъавэхэкI зиIэхэм хэти шыгукIэ, хэти выгукIэ Псыхуабэ яшэрти, ящэрт е яхъуэжырт.
Тамбукъан хыжьейм пэгъу­нэгъуу къыщылъ мэзым шууэ­ сыкъыхэжырти, гу закъуэтIа­къуэ­ къэкIуэжхэр схъунщIэрт. Моуэ­ зы гуоугъуэкIэ фIэкIа нэхъ­ спэмыжыжьэу, зы шу цIыкIу йопсых­ри, Iэдагъэ зрегъауэ. Фо­чыр згъэуэхукIэ, и щхьэр къеIэт­ри къоп­лъэ. Пшапэ зэхэуэ­гъуэ щыхъум, къэкIуэжхэр зэпыуа­ти, шу­ цIыкIум изохулIэ. Ма­къыхъу­кIэ, «Уи шыр къызэти, зегъэхь!», сыщIогубжьэ.
- Ей, шынэхъыщIэ, лIырэ шырэ  фэлъаджэщ жыпIэу, уатемыгушхуэ, иумыку, - щыжиIэм:
- Дауэ жыпIа? – си шыр жьэхызохуэ, шыбгъэкIэ сеуэ щIыкIэу.
- НтIэ, хьэ закъуэрэ лIы за­къуэрэ щIыжаIэр уэзгъэщIэнщ! - зэрыжиIар сощIэж.
ЗыкъыщысщIэжам, си IитIри лъакъуитIри пхауэ, ныбэгукIэ сызэпрыууэ, уанэгум сытепхауэ, си шыр и шым кIэрищIауэ, ищхъэрэкIэ срихьэхырт.
Си ныбэр Iейуэ игъэузырти, сылъаIуэу щIызодзэ:
- Алыхь-билыхь, ягъэ кIынкъым, сыутIыпщ!
Си лъэIур зэхимых хуэдэт, щымт. Гузэвэгъуэм къыхэкIагъэнщ, нэхъыжьхэм я тхьэ­рыIуэ­кIэр къызощIэж. ЗэрыжаIэмкIэ, апхуэдэу Тхьэ пIуамэ, къэгъазэ щыIэжтэкъым.
- Уащхъуэу мыващхъуэ кIа­нэ!­ ДяпэкIэ уэ зэрыжыпIэу сы­щытынмэ!
Ар зэрызэхихыу, Iэхуитлъэхуит сыкъещIыжри:
- УщIэпхъуэжыну жыпIэнщи, щIы­лъэм утетмэ, мы си шым уIэщIэкIынкъым! Уэгум уихьэжми, мы ержыбыжьым укъелынкъым!
- Уэ пщIыр си унафэщ, - щы­жысIэм, сеутIыпщ.
ЛIы и жэщт, мазэхэт.
КIэщIу жысIэнщи, куэбжэшхуэ гуэрым докIуалIэ. Уанэгум йоу­вэ­ри щхьэдох, шэщым шищ къы­щIешри, шхуэмылакIэр къызет. Егъазэри, тыкуэнышхуэ дэтти, бжэр Iуех. ЩIохьэри, и куржы ­хъуржынышхуитIым ярыз ахъшэ, дыщэ – нэхъ уасэ зиIэхэр къехьри, шым къытрелъхьэ. Трегъазэри, щопщыкъукIэ щхьэгъубжэм тоу­Iуэри, мыжьыкъыбзэкIэ «Узыхъун­щIар Уэзы Муратщ!» жеIэ.
Шищыр ди Iэдэжу, жэщ мазэхэу, «лIы и жэщщ!» зыхужа­Iэм хуэдэти, чыхум дыхыхьэжащ.
ДызэбгрыкIыжын хуей щыхъум, шищри хъуржынитIым ярылъхэм я ныкъуэри къызетри, мыри къы­щIегъуж:
- Унэсыжмэ, шищыр бынуна­гъуэшхуэу щыт, шы зимыIэ хуэмыщIахэм ят. ЛIыр гуащIэмащIэм къыщхьэщожри, удэфам поув. УхъунщIэнумэ, бей зы­хуэмышхыжынур хъунщIи, зимыIэм ет!
Нобэр къыздэсым зекIуэ сежьэу, бэр къэсхуу, батэр згъэша фи гугъэщ. Батэр зыгъэшари лIы уанэ къикIари а шу фэ зэзмыплъарщ».
Абдежым щеух зи гугъу сщIа лIы къуэгъум и хъыбарыр.
КIэ зимыIэ щыIэкъым. Шэсы­жы­бжьэм иужькIэ, Къалэ­жьымкIэ (Сэрмакъ щхьэщыт бгыщ) ды­къыдэжыжу, Абзуанхьэблэ дыкъыщысыжам, адыгэшхэр къы­­зэщIэплъэри, джэгун щIадзакIэт.