Ягу къэмыкIыжмэ, нэхъ къащтэ

 Хэку заушхуэм дэ мыIейуэ дыщыгъуазэщ, ауэ абы и пэ къихуэу1939-1940 гъэхэм екIуэкIа Совет-фин зауэм (ди адэхэмрэ адэшхуэхэмрэ «фин зауэжь» жыхуаIам е усакIуэ Твардовский Александр «цIэрыIуэ мыхъуа зауэ» шэрыуэу зыфIищам) хэтщIыкIыр мащIэщ. Абы щыгъуэми, ар щытащ ди цIыху минипщIхэр зыхэкIуэда лъыгъажэу. Ди къэралми щIагъуэу зыкъыщигъэлъэгъуакъым. Уеблэмэ, тхыдэджхэм къалъытэ Гитлер СССР-м къытеуэну тезыгъэгушхуар арауэ.
Совет Союзымрэ Финляндиемрэ яку къыдэхъуа къаугъэр къызыхэкIар зы мыхьэнэншэ хуэдэщ: Москва Хельсинки елъэIуат а къэралым и гъунапкъэр Ленинград бгъэдигъэкIуэтыну. Абы и пIэкIэ зыхуей хуэмызэща нэхъ щIышхуэ Карелием щритынут. Сталиныр зыгъэпIейтейри езы финхэм къабгъэдэкI шынагъуэртэкъым, атIэ нэмыцэхэм е Инджылызымрэ Франджымрэ абыхэм я щIыналъэр СССР-м къытеуэн папщIэ къагъэсэбэпынкIэ зэрыхъунурт. Ахэр абыкIэ арэзы щымыхъум, Сталиным мурад ищIащ къарум хуэкIуэну.
Щхьэусыгъуэу увар Майнилэ къуажэ цIыкIум и деж совет щIыналъэм топышэхэмкIэ къызэрыщеуарщ ди зауэлIищ щыхэкIуэдащ, офицер я гъусэу. Къэхъуар апхуэдэу къиIуэтащ «Правда» газетым, уэ абы и пэжагъым иджыри шэч къытрахьэ.
ЕбгъэрыкIуэн щIидза иужь етIуанэ махуэм, I939 гъэм дыгъэгъазэм и I-м совет радиом къитащ Финляндием и гуащIэрыпсэухэм езыхэм я «гъэпщылIакIуэхэр» традзыну зыкъызэраIэтам теухуа хъыбар. ИужькIэ къеджащ «Хамэ унафэ щIэмыт Финляндие демократие республикэ» къызэрагъэпэщыным къыхуезыджэ «цIыхубэ правительствэм» и деклерацэм.
 Къэхъуам и Iуэху хэмылъ хуэдэ Москва жиIащ абы зыри химыщIакIауэ. АрщхьэкIэ сыхьэт зыбжанэ нэхъ дэмыкIыу «Демократие Финляндие»-м и пашэ коммунист Куссинен Оттэ Кремлым къыщыхутащ икIи Молотовым и гъусэу Iэ тридзащ ЗэдэIэпыкъуныгъэмрэ зэныбжьэгъуныгъэмрэ теухуа зэгурыIуэныгъэм. Аргуэру махуэ зыбжанэ дэкIри, фронтым Iухьащ СССР-м и фин-угор лъэпкъхэм ящыщхэр зыхэт «ЦIыхубэ армэр». Абыхэм Хельсинки яубыдын икIи сенатым и унащхьэм щыфIадзэн хуейт «текIуа революцэм» и бэракъыр.
АрщхьэкIэ къайхъулIакым. Дзэ Плъыжьыр Iууащ Финн псы дэжыпIэм къыщегъэжьауэ Ладогэ хыжьейм нэс щIыналъэр зэхуэзышIа Маннергейм и линэм. Пэжу, а зыхъумэжыныгъэ щIытIыр къэзыгупсысар Маннергеймтэкъым, атIэ генерал Энкель Оскарт, ауэ «инженер нэхъыщхьэр» щIыуэпсырт. Мэз Iувыр, гуэлхэу, псыежэх цIыкIухэу пщIыхэр, шэдылъэ щIыпIэр узыпхымыкIыфыну лъэпощхьэпоууэ къапэуват. Абыхэм я зэхуакухэр пулеметхэмкIэ къыздиукI бетонхэмкIэ зэтегъэжьыхьат. Мерецков Кирилл зи унафэщI Ищхъэрэ-КъухьэпIэ фронтым и дивизэхэр абы хуэмыхьэзыру къыщIэкIащ. Уеблэмэ, зэуэкIи ящIэртэкъым: ди кхъухьлъатэхэм бомбэхэр къыхадзэрт ди лъэсырыкIуэдзэхэм, мыдрейхэр и чэзум танкхэм ядэIэпыкъуфыртэкъым. Финнхэм ди машинэхэм къраутIыпщырт мафIэ зыщIэгъэна птулъкIэхэр-«Молотовым и коктейлхэр».
 Ди 7-нэ армэм игъуэта хэщIыныгъэхэр апхуэдизкIэ инти, финнхэр, уеблэмэ, къебгъэрыкIуащ, ауэ яхузэфIэкIа щыIэкъым.
 Дунейпсо жылагъуэр республикэ цIыкIум и телъхьэт. Хэбгъэзыхьмэ, Франджымрэ Инджылызымрэ я правительствэхэм жаIакIэт Хельсинки къарукIэ зэрадэIэпыкъунур. Абы къыкъуэувэну зыгъэхьэзырырт нэгъуэщI къэралхэми.
1940 гъэм Дзэ Плъыжьыр аргуэру ебгъэрыкIуащ Маннергейм и линэм. Ауэ егупсысауэ икIи зигъэхьэзырауэ. Иджы ди зауэлIхэм я унафэщI Мерецков Тимошенкэ СеменкIэ зэрахъуэкIащ, езыр 7-нэ армэм и унафэщIу ягъэкIуащ, и щыуагъэхэр ирагъэпшыныжыну. ХэщIыныгъэшхуэ ягъуэтми тегуплIэри, линэр зэпратхъащ. Финнхэр икIуэтын хуей хъуащ.
 ИкIэм-икIэжым Москва Iэ щытрадзащ мамыр зэгурыIуэныгъэм. Ауэ лъэныкъуитIри щIымахуэ зауэм кърикIуахэмкIэ ярэзытэкъым. Выборг къалэр ССС-м ей хъуащ, абы и гъунапкъэр километри I50-кIэ Ленинград пагъэкIуэтащ, ауэ Финляндиер социалист къэрал хуэщIакъым. Хельсинки бий лъэщым пэщIэту и щхьэхуитыныгъэр ихъумэжащ, арщхьэкIэ и щIыналъэм щыщ Iыхьэ фIэкIуэдащ.
 Ауэ, нэхъыщхьэращи, нэмыцэхэр егупсысащ гугъу демыхьу Совет Союзым къытекIуэфыну, франджыхэмрэ инджылызхэмрэ къащыхъуащ зэрызахъумэжыну быдапIэ лъэщхэр яIэмэ, сыт хуэдэ Гитлери къатемыкIуэну.
 Дунейр мафIэ лыгъэм хыхьэрт.

 

Махъшокъуэ Мухьэмэд.
Поделиться: