Лъагъуэшхуэрэ лъэужьыншэ

Черкасский Алексей 1680 гъэм фокIадэм и 28-м Москва къыщалъхуащ. Урысей тхыдэм лъагъуэшхуэ къыхинащ абы, ауэ езыр лъэужьыншэ хъуат. 
ЗэрыжаIэжымкIэ, Канцлер Ин Черкасский Алексей нэхърэ нэхъ къулей Урысейм исакъым, и пщIэр лъагэт, пащтыхьым дзыхь къыхуищIырт, ауэ, ди жагъуэ зэрыхъунщи, Черкасскэ лIакъуэм и иужьрейт. А зэманым псэуа, Алексей къыдэлэжьа къулыкъущIэхэм къызэранэкIа гукъэкIыж-тхыгъэхэм къазэрыхэщыжымкIэ, канцлер Черкасскэр псэлъэрейтэкъым, цIыху зэтетт, щэхут, дэнэ щымыIами, сыт хуэдэ IэнатIэ зэримыхьами сакъыу апхуэдэт. 
1702 гъэм Алексей и адэ, тобольск дзэпщ Михаил дэIэпыкъуну ягъакIуэри, илъэси 10-кIэ къулыкъу зэрихьащ. А зэманым къриубыдэу сыт хуэдэ IуэхугъуэкIэ Алексей зыкъигъэлъэгъуа жыпIэмэ, абы иухуащ Броннэ быдапIэр. Алексей и адэр дунейм ехыжа нэужь, 1712 гъэм, ар пащтыхьым ириджэжри, стольникыу и деж щыIащ. 
1714 гъэм щегъэжьауэ Черкасскэр щылэжьащ къалэ канцелярием. Петербург щаухуэм щыгъуэ, Петр Езанэм абы унафэ къыхуищIат нэхъ Iэзэ дыдэу Москварэ къинэмыщI щIыпIэхэмрэ къыщигъуэту IэщIагъэлI 458-рэ къалащхьэм елэжьыну къришэлIэну. КъищынэмыщIауэ, илъэс 20 нэхърэ мынэхъыжьу щIалэщIэ 15 къигъуэту, коммерцэ щIэныгъэхэр ирагъэджын папщIэ хамэ къэралыгъуэхэм ягъэкIуэну. Алексей къыхуащIа унафэхэр псынщIэу, нэсу зэригъэзащIэу щытам и щыхьэтщ къыкIэлъыкIуэ гъэм ар Петербург щрагъэкIуэкI лэжьыгъэм кIэлъыплъыну обер-комиссар зэращIар. Черкасскэр а къулыкъум тетащ 1719 гъэ пщIондэ. 
1719 гъэм Петр I и унафэкIэ Черкасский Алексей Сыбырым и губернатору ягъэуващ. Урысейр а зэманым губернэу 8-т зэрыхъур. Сыбырым губернатору щыIа Гагариным дзыхь хуащIа мылъкур зэхидыгъуэжати арат Черкасскэр щIагъэкIуар. Пащтыхьым абы дзыхь къыхуищIырт, зэрыцIыху пэжыр, зэрымынэпсейр ищIэрт, къищынэмыщIауэ, Алексей Сыбырыр фIы дыдэу ицIыхурт. 
ИлъэситхукIэ Сыбырым и тету зэрыщыIам къриубыдэу, Черкасскэм а щIыналъэр башкирхэмрэ монголхэмрэ ящихъумащ. Черкасскэр дэлэжьауэ щытащ Екатеринэ Езанэм, Петр ЕтIуанэм, Аннэ Иоановнэ сымэ. Къыхэгъэщыпхъэщ пащтыхьыр дунейм ехыжа нэужь, абы и унагъуэм и пщIантIэм къыщекIуэкI псалъэмакъхэм хэмыIэбэу, лей жимыIэу, парт зэныкъуэкъухэм Алексей япэIэщIэ зищIауэ зэрыщытар. Абы щыгъуэщ Черкасскэм Первозваннэм, Невскэм я орденхэр къыщыхуагъэфэщар.
1727 гъэм гъатхэпэм и 8-м Екатеринэ I къызэригъэпэща, коммерцэмкIэ комиссэм хагъэхьащ Черкасскэр. Алексей къызыхуигъэщIари, и акъылри, и зэфIэкIри къыщигъэсэбэпын къулыкъур арат – политикэ утыкур. «Черкасский Алексей щапхъэ зытрахым хуэдэ политикщ. Гурэ псэкIэ и лэжьыгъэм хуэпэжщ, Пащтыхь гуащэми пщIэшхуэ къыхуещI», - апхуэдэ псалъэхэр урыс тхыдэм къыхэнэжащ канцлерым теухуауэ. 
Черкасский Алексей нэчыхьитI иIами, и лIакъуэм къыпызыщэн зы щIали къыщIэхъуакъым, ди жагъуэ зэрыхъунщи. 1706 гъэм абы щхьэгъусэ хуэхъуащ урысей пащтыхь Петр Езанэм и благъэ, урыс уэркъ Нарышкин Лев ипхъу Аграфенэ. Илъэсищ фIэкIа зэдэмыпсэуауэ, Алексей и щхьэгъусэр дунейм ехыжащ. ИлъэскIэ хуэщыгъуэри, 1710 гъэм нэгъуэщI къишэжащ – Трубецкий Юрий сенаторым ипхъу Марие. ЗэрыжаIэмкIэ, Черкасскэм и етIуанэ щхьэгъусэр цIыхубз зэкIужт, дахэт, къулейуэ зихуапэрт, уеблэмэ абы нэхъ къулей Петербург щыпсэуакъым: езым и оркестр, нэмыцэ пщафIэ, нэгъуэщIхэри иIэт. 
ЗэщхьэгъуситIым япхъу закъуэ Варварэ хъыджэбз цIэрыIуэт, пащтыхь унэм екIуалIэрт, гуащэкъуэтт, абы нэхъ пщащэ къулей Урысейм имысу жаIэрт. Арами, абы зэгуэр къылъыхъуа тхакIуэ Антиохэ Къантемыр Варварэ ишэну хуэмеижу, зэпыкIыжри, мэкъумэшыщIэ 70000 и дыщасэу Шереметев Петр графым иратауэ щытащ. 

 

 

Фырэ Анфисэ.
Поделиться: