Совет Союзыр зэрыкъутэжрэ илъэсым щынэблэгъа 1992 гъэм, бжьыхьэм, IуэхукIэ сэ сыкIуэн хуей хъуат Украинэм, нобэ ди нэгу щIэкI гузэвэгъуэхэр щынэхъ куу щIыналъэм. Ар мы къэралыгъуэщIэм и къухьэпIэ лъэныкъуэм хиубыдэ Ровно къалэрт. Абы дынэсын ипэ къихуэу дэ зыщытIэжьэн хуей хъуащ гъунэгъу Беларусым, Столин жылагъуэм. Къэралыгъуэшхуэм хэтауэ щхьэхуэ зызыщIахэм я цIыхум ядэслъэгъуахэмкIэ сыхуейт «Адыгэ псалъэ» газетым и щIэджыкIакIуэхэм сывдэгуэшэну. Си гугъэщ ар гъэщIэгъуэн фщыхъуну.
Дызэрыщыгъуазэщи, цIыху Iей щыIэкъым, щыIэр дунейм къытехьа сабийм гъэсэныгъэ мыхъумыщIэ бгъэдэзылъхьэхэмрэ абы къыхэкIыуи гъуэгу пхэнж тезыгъэувэхэмрэщ. Хэт игугъэнт, Хэку зауэшхуэм, мелуан 27-м зи псэр щызытахэм, бжыгъэншэу ныкъуэдыкъуэ ищIахэм, лъэпкъ зэмылIэужьыгъуэ куэдым къыхэкIауэ, зэкъуэту, лIыхъужьу зэуахэм я бынхэмрэ абы я быныжхэмрэ нобэ IэщэкIэ зэпэщIэувэу лъы ягъэжэну?
Дызэрыгушхуэ, дызэрыпагэ СССР къэралышхуэр тIэщIэкIри, бийм и фащэмрэ щэнымрэ зыфIэкъабылхэмрэ щхьэхуэфI гупсысэкIэ зиIэхэмрэ 90 гъэхэм, зэрытщIэжщи, я бжыгъэр куэдыкIей хъуат. «Щхьэж и унэ бжэн лъакъуэ» жыхуиIэм хуэдэу зэбгрылъэлъа республикэхэм я нэхъыбапIэм зи лъэпкъым епцIыжу ныбэизыгъэр ищхьэу къэзылъытахэр, дыгъуэгъуакIуэхэр щытепщэ хъуат.
Дауэ иджы зэрыбгъэщIэгъуэнур фашист гупсысэм техьахэр куэд зэрыхъуар, лъыгъажэмрэ гущIэгъуншагъэмрэ зэрыхуэкIуар. Ауэ, ди гуапэ зэрыхъунщи, цIыху щыпкъэхэр, зи Хэкум емыпцIыжа нэхъыжьыфIхэмрэ абыхэм къащIэхъуа щIэблэ телъыджэмрэ, гъащIэм къызэригъэлъэгъуащи, куэдыкIейщ.
Апхуэдэ цIыху зэмылIэужьыгъуэхэу Беларусымрэ нэхъыбэу дыздэщыIа Украинэм и къухьэпIэ щIыналъэмрэ щыслъэгъуамрэт зи гугъу фхуэсщIыну гукъэкIыжыр зытеухуар.
Столин къалэ фэтэр къыщыслъыхъуэрт. СызэупщI цIыхухэр гуапэт, къызэрыгуэкIт, куэд щIауэ сыкъацIыху фIэкIа умыщIэну. ГъэщIэгъуэнрати, машинэ лъэпIей иси зэщыхуэпыкIаи, зэфIэнэ-зэзауи мыбы щыслъэгъуакъым. Апхуэдэу щIыщытыр иужькIэ къызгуригъэIуащ сыщыпсэуа пэшыр зей унэгуащэм. Ар сабийуэ зауэр зи нэгу щIэкIа, зи адэр абы хэкIуэдахэм ящыщт. Егъэлеяуэ цIыху гуапэт икIи щэныфIэт.
ТхьэмахуэкIэ Столин сыдэсауэ сыщежьэжынум, сэ абы сеупщIащ: «Дапщэ ахъшэу уэстын хуейр?» - жысIэри. Нобэр къыздэсым сщыгъупщэжкъым а Беларусым щыщ унэгуащэм жиIар: «Сом фIэкIа цIыхугъэ щымыIэжу ара? Сэ укъызыхэкIа адыгэ лъэпкъым теухуауэ сымыщIэ хъыбар, тхыдэ гъэщIэгъуэн куэд себгъэдэIуащ, къэзбгъэщIащ. Абы нэхъ уасэ сэ сыхуей?»
Сигу къинэжащ а къалэм дэсхэр щIэгуапэм, цIыху къызэрыгуэкIыу щIыщытым лъабжьэ хуэхъуар. Унэгуащэм зэрыжиIэжамкIэ, мыбы щекIуэкIа зауэ лъыгъажэмрэ гъеймрэщ.
АдэкIэ сыхуейт сыкъытеувыIэну тхыгъэр нэхъыщхьэу зыхуэгъэпса Украинэм щыслъэгъуам.
Ровно - областым и щыхьэр къалэщ. Урысейм къызэрыхыхьэрэ илъэс щитIрэ ныкъуэм нэблэгъащ. 1921 гъэм Рижскэ зэIурыIуэныгъэм ипкъ иткIэ мы щIыналъэр Польшэм хыхьауэ щытыгъащ.
1939 гъэм щыщIэдзауэ Украинэм и область центру 1991 гъэ пщIондэ къекIуэкIащ.
Мыбы бжыгъэкIэ щынэхъыбэт урысхэр, журтхэр, украинхэр, беларусхэр, мымащIэу щыпсэурт Польшэм, Венгрием, Румынием щыщхэри.
Дэнэ щIыналъи хуэдэу, тыншу икIи хьэрэмагъ я зэхуаку дэмылъу, лъэпкъ зэхэгъэж щымыIэу мамыру мыбы щыпсэурт цIыху къызэрыгуэкIхэр. КIэщIу жыпIэмэ - дахэу, цIыхугъэр япэ ирагъэщу. Ауэ, СССР-у щыта къэралыгъуэшхуэм и дэнэ щIыпIи хуэдэу, дыгъуасэ зэкъуэшу, зэныбжьэгъуу, зэгъунэгъуфIу щытахэм я нэхъыбапIэр хуэм-хуэмурэ бийм и псалъэм зэгурымыIуэж, зэныкъуэкъу, зэхуэхамэ ищIащ.
«Нобэми пщэдейми зызыщIэфкъуи фи Урысейм вгъэзэж, къызэрыджаIэнум шэч къытесхьэркъым». Ар зи псалъэр мыбы къыщалъхуа, къыщыхъуа, пенсэм кIуэху школым сабийхэр урысыбзэм щыхуезыгъэджа, фэтэр къыдэзыта унэгуащэрт. А нэхъыжь Iущым и нэкIэ илъэгъуа хуэдэт нобэ ди нэгу щIэкIыр. Тхьэгурымагъуэ жыхуэпIэн хуэдизт.
Ровно къалэм и уэрамхэм иджыри куэд мыхъуми сащыхуэзат урысыбзэкIэ сызэупщIар убжьытхэу къыщызжьэхэлъаи, къызэбгаи, нэгъуэщI псалъэ фIейхэр къызэжьэдэкIаи. Ауэ, дапхуэдэу щытами, хэт игугъэнт Iей зигу илъхэр бжыгъэкIэ мащIэми, куэд дэмыкIыу Украинэм и къухьэпIэ щIыналъэм тепщэ щыхъуну, цIыхубэр зауэ лъыгъажэм хуашэну.
МафIэгум сису сыкъыщыкIуэжым гъусэ къысхуэхъуа, лъэпкъкIэ украин, дзэ офицер щIалэм си нэгу щIэкIахэр щыхуэсIуатэм, дыхьэшхри жиIэгъат: «Апхуэдэу мыхьэнэшхуэ зэпт мыхъунщ ар: цIыхухэри сабырыжынщ, ипэхэми хуэдэу, псори зэфI хъужынщ, лъэпкъ, республикэ зэбгырыжахэри зэкъуэувэжынщ. Абы нэхърэ нэхъыфIщ шэджагъуашхэ къыздэщIи».
Ерыскъы берычэт Iэнэм къытрилъхьэу, нэщхъыфIэу, гушыIэу, хъыбар гъэщIэгъуэн куэд къызжезыIэжа украин щIалэ бжьыфIэм и фIыщIэкIэ гъуэгуанэри нэхъ тынш сщыхъуат, зэманри псынщIэу блэкIат.
«Iей мыхъу фIы хъужкъым»,- жаIэ. Шэч хэлъкъым, пцIым лъакъуэ зэрыщIэмытым, пэжым бжьыпэр иубыдыжу мамырыгъэмрэ цIыхугъэмрэ лъэпкъ зэмылIэужьыгъуэхэр зэрызэкъуагъэувэжынум. Ар уи фIэщ зыщI цIыху хьэлэмэтхэм, акъылыфIэхэм я бжыгъэр зэрыкуэдым гушхуэныгъэ къуимыту къанэркъым.
