Ди лъэпкъыцIэр зезыхьэ адыгэшым и тхыдэр езы лъэпкъым къикIуа гъуэгуанэм къызэрыщхьэщыкIым шэч хэлъкъым. АдыгэлIрэ адыгэшрэ жытIэ щхьэкIэ, псэущхьэ Iущым димылъэпкъэгъухэри къыщыдихьэх куэдрэ къэхъуащ. Апхуэдэ зы щапхъэщ япэ хэку зауэшхуэм хэта, тхакIуэу икIи шууей лъэрызехьэу щыта Дуровэ Надеждэ ныбжьэгъу пэжу иIа Алкид.
Литературэм къыщедгъэжьэнщи, щIалэгъуэр къызэринэкIа нэужь, тхэн IэзагъкIэ хъэтI къызэрымыкIуэ къызыкъуэзыха Дуровэ Надеждэ апхуэдизкIэ щIэщыгъуэу тхэрти, языныкъуэхэм абы и цIэ-унэцIэр Пушкин Александр и псевдоним я гугъащ.
«Урыс цIыхубз телъыджэм и лIыгъэхэр щыдгъэщIагъуэкIэ, - етх Алкидрэ Надеждэрэ я хъыбарым щыгъуазэ дызыщIа «Коновод» интернет хэщIапIэм, - дэ зыщыдогъэгъупщэ ар и гъуэгуанэ щэджащэм и закъуэ зэрытемыувар. Дуровэм ныбжьэгъу пэжу иIащ Алкид цIэр зезыхьэ адыгэшыр».
Дзэм къыщыхутэн ипэкIэ, хъыджэбзым гъащIэ гъуэгу гъэщIэгъуэн иришэжьат. Пщащэм и анэм апхуэдизкIэ къуэ иIэну хуейти, зэрыжаIэмкIэ, ипхъу къилъхуагъащIэр илъагъу хъуртэкъым. Зэгуэрым, гуимэм ису гъуэгу здытетым, сабийм и гъы макъым зэгуигъэпа цIыхубзыр къэгубжьри, Надя цIыкIур щхьэгъубжэмкIэ къыдидзащ. Илъэс иримыкъуа, лъы къыкIуэцIыжу гъуэгум телъ сабий цIынэр гусархэм къагъуэтри, и адэм хуахьыжащ. Ари, и щхьэгъусэ IурыIэбэгъуейм щыхэмызагъэм, хъыджэбз цIыкIур езыр зыхэт дзэм здихьри, абдежым щегъэжьауэ Астахов зи унэцIэ гусарым анэмэт хуищIащ. Къэзакъ щIалэм хузэфIэкIрати, пщащэм сэлэт гъэсэныгъэ иритащ, шым шэсу, Iэщэр и джэгуалъэу, шынэ жыхуаIэр имыщIэххэу.
Надя илъэс I2 щрикъум, йоуэри и адэм Алкид зи цIэ адыгэш къещэху. Езыри шууей Iэзэти, сабийр куэдрэ шым пэIэщIэу иIыгъынт? Дуровэм и гукъэкIыжхэм къыхощыж зыри зыбгъэдэзымыгъыхьэ шы емылыджыр псынщIэу IэфIыкIэкIэ къызэрихьэхуар. Хъыджэбз цIыкIум шыгухухэм зэнтхъ къафIидыгъуурэ и шым иригъэшхырт. Арати, куэд дэмыкIыу, Алкид щынэ IэрыпIым ещхьу Надя и ужь иуващ.
Хъыджэбзым «хахуэщ» хужыпIэныр мащIэт. Ажалыр къилъыхъуэм ещхьу, ар жэщым кхъэм, бгъуэнщIагъым, унэ кIыфIым, мэзым кIуэфIынут. Тобэ къихьыжу сабийр зэзышэлIэжа и анэр егъэлеяуэ ткIийти, апхуэдиз зи жыджэрагъ пщащэр цы зэIуищэным, тхыпхъэхэр хидыкIыным ирихулIэрт. Арагъэнщ и чэзур къыщысым, а псор зыхуэмыхьыж Надя цIыкIу цIыхухъу щыгъынкIэ зыкъихуапэу дзэм щIыхыхьар.
АпщIондэху кIыфI хъууэ и анэм и уэздыгъэр зэригъэункIыфIу, Надя и адыгэшыр щэхуу къыщIишырти, Камэ псыежэхым и Iуфэм кIуэрт. Абдежым шыбг цIахуцIэм зытридзэрти, ущIэпхъуэнумэ, къеблагъэ. ИтIани, унэм щIэсхэм закъримыгъащIэу, нэху мыщ щIыкIэ хъыджэбзыр къэсыжырти, шыри и пIэ иригъэувэжырт.
Нэхъ къэжэпхъа иужь, пщащэр нэхъ зыхэзагъэ и адэм къэзакъ фащэ хуригъэдри, Алкид хуиту шэсыну хуит ищIащ. Езым ищIэхэми иригъэсащ. Зэгуэр, езыр къыщалъхуа фокIадэм и I7-м дыгъэ къыкъуэкIым и бзийхэр и адэм и сэшхуэм щытепсэм, хъыджэбзым тхьэ иIуащ ар и гъащIэ псом зыкIэримыхыну. Махуэшхуэ тыгъэу и адэм кърита сом 300-ри, гусар уанэри, и дэлъхум кърита дыщэ сыхьэтри, и анэм крита дыщэ лэрыпсри пщащэм и зауэ гъуэгуанэм здрихьэжьащ.
- Хэт уи цIэр щIалэм? – къеупщIащ Надя зыхыхьа къэзакъ полкым и командирыр.
- Александр.
Офицерым хъыджэбзым ещхьу бгы псыгъуэ зиIэ къэзакъ щIалэм зэрыщыгуфIыкIам хуэдэ дыдэу, ишри хуигъэщIэгъуащ.
Iэджэрэ къэзакъхэр Надя-Александр къыщыхьэрт, уи шыр къэгъажэ къыжраIэу. АрщхьэкIэ Алкид къытекIуэн зэрахымытыр ищIэ пэтми, зэи идакъым. Хэт ищIэрэ, къыщIагъэщынкIэ гузавэрэт?
1807 гъэм езыр зыхэт полкыр Пруссием щагъакIуэм, Надя и гур къыхэузыкIащ. Си адэр дауэ хъуну, сэ саукIмэ? ТхылъымпIэ напэ къищтэри, хъыджэбзым нэпскIэ игъэпскIа тхыгъэ кIыхь и адэм хуигъэхьащ, емыупщIу унэр зэрибгынар къыхуигъэгъуну лъаIуэу.
1807 гъэм Дуровэр Польшэм щыIэ шуудзэм хэту Гутштадт, Гейльсберг, Фридланд къалэхэм щызауэ франджыхэм япэщIэтащ. Урыс офицер гуэр гъэрыпIэм къызэрыришыжам щхьэкIэ, Александров Александр зыфIэзыщыжа пщащэ-гусарым «корнет» цIэр къратри, дамыгъэ лъапIи къыхуагъэфэщат. Бородино деж щекIуэкIа зауэзэрылIми хэтащ хъыджэбзыр, иужькIэ ар Кутузов Михаил и штабым шугъусэу ягъэкIуащ.
Япэ хэку зауэшхуэр екIуэкIыху Надя и псэм и хъумакIуэу щыта адыгэш Алкид и вагъуэри махуэ гуэрым ижащ. Зэгуэрым хъыджэбзым и шыр псы иригъэфэну ишауэ, зыIэпыщIиудри, бжыхьхэм елъэурэ зиуIэжат. УIэгъэ хъуар къахуегъэлакъым.
Уэс щIыIэмылым хэту, Надеждэ и шым и кхъащхьэм махуищкIэ бгъэдэтащ. Езым къуаншэу зыкъилъытэжырт. Щхьэ мышэсарэ? Щхьэ Iэдэжэу иришэжьа? Ауэ нэпс щIэгъэжыпIи къыхуэнатэкъым. Унтер-офицер къыкIэлъыкIуам иджы Дуров унэцIэр зезыхьэ хъыджэбзыр штабым ириджэрт. Арати, куэдрэ мыгупсысэу, Надя и шыщIэри, и сэшхуэри, и кIэрахъуэхэри, и шы уанэри къигъанэщ, Алкид и кхъащхьэм сэлам ирихыжри, полкым къыхэкIыжащ. Шы куэд иIащ иджыри Надя, ауэ Алкид и пIэ зыри къиувэфакъым.
