Черчилль и лъэужь бзаджэр

Языныкъуэхэм я гугъэщ европэ зэкъуэтыныгъэ, европэ зэакъылэгъуныгъэ жыхуаIэхэр Урысейм Украинэм щригъэкIуэкI зауэ Iуэху щхьэхуэм къыдежьауэ. Ауэ ар пэжкъым - абы и къуэпсыр куэдкIэ нэхъ жыжьэщ.

1946 гъэм гъатхэпэм и 6-м Инджылызым и премьер-министру щыта Черчилль Уинстон Фултон американ къалэ цIыкIум къыщыпсэлъа иужь КъухьэпIэм и политикэм къыпхуэмыцIыхужыну зихъуэжащ. ЕтIуанэ дунейпсо зауэм зэгъусэу щытекIуа къэралищым щыщу ещанэр - СССР-р - лейуэ къыщIэкIащ. Уеблэмэ «цивилизацэм и бийуэ». Зэ еплъыгъуэкIэ, ар гъэщIэгъуэнт. ЯпэщIыкIэ Тегеран (1943 гъэ) къыкIэлъыкIуэу Ялтэ (1945 гъэ) щрагъэкIуэкIа конференцхэм Совет Союзым и Iэтащхьэ Сталин Иосиф, США-м и президент Рузвельт Франклин, мис а зи гугъу тщIы Черчилль къехьэкI-нехьэкI хэмылъу щызэгурыIуат зым адрейм и зэран къимылъыхъуэу дунейм захуагъэ зыхэлъ мамыр псэукIэ щызэтраухуэну, мыбдежым зыми ефIэкIыныгъэ щимыIэну, текIуэныгъэм къыпэкIуахэмкIэ хьэлэлу зэдэгуэшэну. АтIэ, иджы къэхъужар сыт?

Iуэхур зыIутыр зи къулыкъур зыIэщIэкIа премьерыр апхуэдэ щытыкIэм къызэригъэлыбырт. Зауэм сэтей къищIат езым и Британиер адрей къэралитIым лъэщагъкIэ къызэрыкIэрыхур, и колониехэр зэрыIэщIэкIыу абыхэм зэрадэмыхъужынур. Хьэуэ, зэкIэ и пщIэр ехуэхатэкъым, зэIущIэхэм деж жэрдэмхэр къыщыхилъхьэрт. ЩыпхигъэкIыфи щыIэт, къечэнджэщхэрт, ауэ гу лъитат кIуэ пэтми лъэныкъуэ куэдкIэ Сталинрэ Рузвельтрэ нэхъ гъунэгъу зэрызэхуэхъум. А псоми къикIырт Инджылызыр империеу зэрыщымытыжынур. Хуабжьу и жагъуэу Тегеран езым и IупэфIэгъухэм яжриIауэ щытащ зигъэгушыIэу. «Совет мыщэмрэ американ домбеймрэ елъытауэ сэ сышыд цIыкIущ». Черчилль хэмыту, Тегеран зэIущIэмРузвельт арэзы щыхъуат зауэ нэужьым зэхэкъутахэр зэфIигъэувэжын папщIэ щIыхуэу доллар меларди 7 СССР-м къритыну. Абыхэм я зэпыщIэныгъэхэр нэхъри куу щыхъуащ Ялтэ. Ауэ ар зи нэгу щIэкI инджылызыр зыкIи япэщIэувэфынутэкъым совет мыщэмрэ американ домбеймрэ. А псори зи ягъэу игъэува СССР-м къыхуиIэ гужьгъэжьыр зэщIигъаплъэ къудейт. Фигу къэдгъэкIыжынщи, Граждан зауэм и зэманым урысеищIыр зэхипIытIэну Антантэм илэжьа псоми я къызэгъэпэщакIуэу щытар Черчилльт. А зэманым Британием зыхъумэжыыныгъэмкIэ и министру щытам щысхь имыщIэу хужьыдзэр IэщэкIэ зэщIиузадэрт (зыгуэр фигу къигъэкIыжыркъэ?!), абы щхьэкIи «Си армэ» жиIэрт. АрщхьэкIэ Совет Союзым къыпэщIагъэувэн мурадкIэ Чехословакиер зыIурадза Гитлер, Европэр иубыдуи и джатэр езы Британием хуигъэза иужь гузэвэгъуэр къакIэщIэзэрыхьащ. Аращ Хэку зауэшхуэр къызэрыхъейуэ къыддэIэпыкъун щIыщIидзар. Уеблэмэ США-ми зыкъытщIагъэкъуэн папщIэ куэд зэфIигъэкIащ. Ауэ ар къызыхэкIар Iэмалыншагъэрт, нэгъуэщIтэкъым.Черчилль быдэу и мурадт СССР-р игъэкIуэду е, нэгъуэщI яхулъэмыкIмэ, лъэрымыхь ящIу, Британиер абы и пIэ иригъэувэну. Зэрыпхъуэным къыхуигъэщIа англосаксхэм итIанэ Совет Союзым и щIыналъэр зэхуагуэшынурэ, езыхэм я унафэм щIагъэувэнут. Ауэ мыбдеж зэмыбэкъуэфын зы лъэпощхьэпо щыIэт. Захуагъэм и хабзэхэм хуэмыхамэ Рузвельт. Дэ и гугъу тщIыххэнкъым а зэманым дунейм щынэхъ лъэщ дыдэу щыта (Америкэм атом Iэщэ иIэ пэтми) СССР-р яхуиудыфынухэм зэрыщымыщами.

 Мыбдеж Черчильль и кIэн къыщикIащ пэмыплъэхауэ: 1945 гъэм мэлыжьыхьым и 12-м мис Рузвельт Франклин лажьи-хъати имыIэу къытехуэри лIащ. «Пэмыплъэхауэ» псалъэр мыбдеж къыщемызэгъынкIэ хъунущ: языныкъуэ тхыдэджхэм шэч ящI абы и лIэныгъэр Черчилльрэ США-м и вице-президент Трумэн Гаррирэ я IэщIагъэу. «Хэтыт зи фейдэ хэлъыр Рузвельт и лIэныгъэм?» упщIэм и жэуапыр зыщ: Черчилльрэ Трумэнрэ? Аращ а тIум язым президентыр IэщIэкIуэдауэ къыщIалъытэр. И щхьэусыгъуэри США-м и Iэтащхьэм и хьэдэр дохутыр емыплъу зэрыщIалъхьаращ. Ар телъыджэщ. Хьэдэр къыщIахыжу еплъыну куэдрэ къагъэуващ лIым и щIэблэм. АрщхьэкIэ езы Трумэни, иужькIэ президент къулыкъур зыIыгъахэу Эйзенхауэр Дуарти, Кеннеди Джони зытрагъэхьакъым.

Зэуэ президент хъуа Трумэн Гарри сыт щыгъуи Совет Союзым къыхуэмыфIу екIуэкIат. Сенатору щыту абы жиIэгъат: «Дэ дызыдэIэпыкъун хуейр хагъащIэрщ: «Германиер текIуэмэ», Совет Союзым, мыр текIуэмэ, Германием». Иджы афIэкIа акъыл зимыIэ, ауэ егъэлеяуэ зызыгъэпагэ цIыхум властыр IэщIыхьат.

 Фултон дгъэзэжынщи, Черчилль и къэпсэлъэныгъэр мыпхуэдэу иухащ: «Британием и мылъку, акъыл къулеигъэхэр фыфейхэм къуэшыгъэкIэ къуэувэмэ, къэкIуэну гъуэзэджэ къытпоплъэ».

 АрщхьэкIэ а къэкIуэнум зы лъэпощхьэпо иIэт: «Зыми ищIэркъым Совет Урысеймрэ абы и коммунист партымрэ зэман гъунэгъум хуэгъэзауэ я мурадыр икIи ахэр зэрыпхъуэнкIэ щрикъунур».

 Зауэм зэхикъутахэр зэфIэзыгъэувэж СССР-р а зэманым, дауи, егупсысыхэртэкъым зыгуэр зэрипхъуэным. Ауэ сытыт абы и мыхьэнэр? Черчилль Совет Союзыр дунейм тригъэкъэбзыкIыну хущIэкъурт, ар зригъэхъулIэн папщIэ сытми хуэхьэзырт: «Инджылызыр США-м псым щIимылъафэ и кхъухьлъатэзехьэ кхъухьу Европэм и Iуфэхэм щыIэнущ». НэгъуэщIу жыпIэмэ, а къэралыр игъэлъахъшэри, Штат Зэгуэтхэм я жьауэм щIигъэуващ. НэгъуэщIу жыпIэмэ, США-м и IуэхутхьэбзащIэ хъуащ.

Черчилль жиIахэр и гуапэ хъуащ ар къыщыпсэлъа пэшым щIэса Трумэн абы и гъусэу зы мафIэгукIэ Фултон кIуат).

Аращ тхыдэджхэм мыбдеж зауэ щIыIэм щыщIидзауэ къыщIалъытэр. Абы иужькIэ зэпэщIэтыныгъэм хуэкIуащ, НАТО-р къызэрагъэпэщащ, Совет Союзым къытеуэным зыхуагъэхьэзыру щIадзащ. А псоми я жэуапу Сталиным ди къэралым и гъунапкъэхэм «гъущI Iупхъуэ» кърипхъухащ. Къарузехьэ блокым зэрахузэфIэкIкIэ къэрал нэхъыбэ хагъэхьэрт, «КъухьэпIэ зэакъылэгъуныгъэр» къагъэсэбэпурэ. Мис а иджы «КъухьэпIэ зэкъуэт» жыхуаIэм хуэкIуэжар.

МАХЪШОКЪУЭ Мухьэмэд.
Поделиться: