Аргуэру я нэм къыфIэнащ

Урысей академик цIэрыIуэ Гюльденштедт Иоганн Антон Псыхуабэ и Iэхэлъахэм 1773 гъэм къыщигъуэта статуе мывэ гъэжам и хъыбарыр куэд щIауэ къокIуэкI; илъэс 250-м нэсауэ ар къыздикIамрэ зыхуагъэувамрэ къалъыхъуэ урысей, дунейпсо щIэныгъэлIхэм. Иджыблагъэ ар аргуэру урысей журналистхэм я къалэмыпэм къиубыдащ. Статуер 1849 гъэм Псыхуабэ яшэри, зыгъэпсэхупIэ щIыпIэхэм щагъэувауэ щытащ. 1881 гъэм Москва нагъэсащ. Иджыпсту ар щахъумэ Урысейм и къэрал тхыдэ музейм и зал №12-м. 

Лъэхъэнэ зэхуэмыдэхэм а мывэр адыгэхэми, осетинхэми, алыджхэми урысхэми, ермэлыхэми, уеблэмэ Византие пащтыхьыгъуэм я къежьапIэ жыжьэхэм хуахьащ…

«ЩIыналъэм щыпсэухэми ящIэркъым ар къыздикIар, зэреджэр «Дука-Бекщ». Фэеплъыр жьы дыдэщ, зыхуагъэувари гурыIуэгъуэкъым. Къапщтэмэ, «Дука» псалъэм латиныбзэкIэ къикIыр «герцог», «бекым» тыркубзэкIэ «пщы» жиIэу аращ»,-итхыгъащ ар къэзыгъуэта щIэныгъэлIым.

Гюльденштедт зыхуихьынур имыщIэу, Iуэхум иджыри зы щэху хэлъащ: статуер къызыхэщIыкIа мывэ фIыцIэ- яжьафэр япэщIыкIэ граниту, иужьыIуэкIэ вулкан мывэу хуигъэфэщат, арщхьэкIэ а мывэ лIэужьыгъуэхэм хуэдэ а щIыпIэм ущрихьэлIэртэкъым…

ЩIэныгъэлIым наIуэу къигъэлъэгъуат мывэм и теплъэмрэ абы тет тхыгъэхэмрэ: алыдж хьэрфхэри кириллицэри щызэхэтт «Георгий», «Хьисэ бегъымбарыр токIуэ» псалъэхэм. Адрей къыкIэлъыкIуэхэр зэрытха бзэр яхузэхэхакъым. Зэман дэкIа нэужь кIэщIатхэжауэ хуагъэфэщащ, хьэрфхэр зэрызэхуэмыдэмрэ зэрызэмыщхьымрэ къыхэкIыу.

Академикым мывэ гъэжар къыщигъуэта щIыпIэр наIуэу и тхыгъэхэм къызэрыщимыгъэлъэгъуам езым къыкIэлъыкIуа щIэныгъэлIхэр илъахъэ зэпыту нобэми йокIуэкI. Ар хэти II, хэти IV лIэщIыгъуэхэм хуахь, XIV, XVII хиубыдэу къэзылъытахэри къахэкIащ.

 Псалъэмакъым мащIэу дыкъытекIынщи, ар апхуэдэу щIэхъуам урегъэгупсыс: археологие мыхьэнэ ин иIэу къилъыта мывэ статуе лъагэшхуэ къыщигъуэткIэ, щIыпIэр армырауэ пIэрэт япэу къигъэлъэгъуэн хуеяр, ар щIэныгъэлIым езыр хуейуэ имыщIамэ?..

Дауэ мыхъуми, мывэ гъэжар Къэбэрдей-Балъкъэрым и Тамбукъан гуэлым пэмыжыжьэу зэритам къытенахэщ. Гуэлым пэмыжыжьэ Iуащхьэхэм ящыщ зым тета къалэжьым статуери дэтауэ хуагъэфащэ.

«Абдеж щекIуэкIа зауэ гуэрым и фэеплъщ жаIэнущи, зы кхъащхьи къыщагъуэтакъым, ауэ а щIыпIэм «ЯтIэкъуэ» къуажи псы ежэхи щыIэщ, «ЯтIэкъуэ» жылагъуэ щыIэщ Ставропольеми. «Бек и къуэ» жиIэу зэрыщытри, Бахъсэн псымрэ къалэмрэ я фIэщыгъэхэр абы зэрытехуэри щIэныгъэлIхэм ятхащ», - яжриIащ журналистхэм Псыхуабэ тхыдэмкIэ и музей щхьэ зытемылъым и къудамэм и унафэщI Савенкэ Сергей. Музейм и лэжьакIуэм «Бэч и къуэ» жеIэ. «Дука-Бек» жиIэу тхыгъэм къыщыхэщкIэ, зэрыщытын хуейр «Дыкъуэ Бэч» е «Ду и къуэ Бэч» жиIэут. ТIум щыгъуэми, апхуэдиз зэман хъуауэ ядж статуер зищIысамрэ ар зыхуагъэувамрэ нобэми къахуэмыщIэ щэхущ. Иджыпсту Псыхуабэ и музейм щIэт «Дука-Бек»-р мывэ статуем къытращIыкIа щапхъэщ.