Мы хытIыгур куэд щIауэ ящыщщ дунейм и «щIыпIэ пщтырхэм». Абы и закъуэкъым - ар уващ зи экономикэр ЩIы хъурейм щынэхъ лъэщ США-мрэ Китаймрэ я зэхущытыкIэхэр егъэлеяуэ зэщIэзыгъэплъа щIыналъэу икIи, уеблэмэ, ахэр къарукIэ зэпэщIэувэнкIэ шынагъуэщ. ЗэкIэ Вашингтон зэтезыIыгъэр Украинэм щекIуэкI Iуэхухэрщ: абы къытехьэлъэнущ зэуэ лъэныкъуитIми япэщIэтыныр. Языныкъуэ политикхэм зэрыжаIэщи, «Урысейр иухмэ, КъуэкIыпIэмкIэ кIуэнущ». АрщхьэкIэ иджы езы американхэми шэчышхуэ къытрахьэ хъуащ ар зэрахузэфIэкIынум: США-м къехъулIакъым Урысейм къыхуимурадахэм ящыщу зыри. Аращи, КНР-р зыгуэркIэ зэтриуIэфIэну хущIокъу. Абы и щыхьэтщ США-м и къэрал секретарь Блинкен КНР-м зэрыщыIар. АрщхьэкIэ зыри къикIакъым икIи къикIынукъым: къэралитIым яку дэлъщ узыщхьэдэмыхыфыну лъэпощхьэпохэр. Абыхэм лъабжьэшхуи тхыдэшхуи яIэщ. Нэхъыбэр къыщежьэри Тайваньщ.
ЕтIощIанэ лIэщIыгъуэм Китайр хыхьащ лъэрымыхь дыдэу, хэкIуэдэжыпэным нэсауэ. Ар къегъэлыным щIэгъэкъуэн хуэхъуащ къэунэхуа къаруущIэхэр. Абыхэм ящыщт Чан Кайшиуэ тхыдэм хыхьа Цзян Чжунчжэн.
1887 гъэм къалъхуа ар лIакъуэлIэш лъэпкъыжьым, ауэ мылъку зыбгъэдэмылъыжым къыхэкIат. Арати, щIалэ дыдэу и щхьэр ипIыжын хуей хъуащ. Гугъуехьышхуэ пылъу дзэ училищэм щIэтIысхьэри, китай офицерхэр а зэманым щагъэхьэзыру щыта Японием кIуащ. Мыгувэу хыхьащ а къэралым Сунь Ятсен къыщызэригъэпэща Китай революцэ лигэм, иужькIэ Гоминьдан парт хъужам. 1911 гъэм пащтыхь хабзэм и бий революцэ къэхъеящ. Чан Кайши абы хэтащ езы Сунь Ятсен и дэIэпыкъуэгъу гъунэгъуу. ЗыкъэзыIэтахэр илъэси 10-кIэ ныкъуэкъуащ, зэм я Iуэху дэкIыу, зэми къыхагъащIэу. ИкIэм-икIэжым текIуэри, Сунь Ятсен 1921гъэм Китай Республикэм и президент хъуащ. IэщэкIэ зэщIэузэда къарухэр къызэригъэпэщыну и мурадти, 1923 гъэм Чан Кайши Москва къигъэкIуащ.
ЖыIэн хуейщ а цIыхум СССР-р фIыуэ илъагъуу зэи зэрыщымытар, и псэм ищIэ къыщIэкIынт езымрэ коммунистхэмрэ я гъуэгур зэрызэтемыхуэнур. Политикхэри игу ирихьакъым. Ар мызэ-мытIэу епсэлъащ Троцкэми, Зиновьевми, Чичерини, ауэ нэхъыщхьэ дыдэ Сталиным хуэзэфакъым.
Игъэзэжа иужь Чан Кайши Вампу къалэм дзэ академие къыщызэIуихащ. Абы щрагъаджэрт, Блюхер Василии яхэту, совет лIыкIуэ гупым. Блюхер зыфI гуэри хужиIакъым Чан Кайш: мыр зауэ Iуэхухэм химыщIыкIыщэу икIи шынэкъэрабгъэу къилъытащ. Совет дзэзешэм Iэмал иIат ар игъэунэхуну: пащтыхь властым къыдэщIу зыкъэзыIэтахэр зэхипIытIэу иужьрейм къэралым и щIыналъэ зэмылIэужьыгъуэхэм щригъэкIуэкIа Iуэхухэм щыдэIэпыкъуат. ГъэщIэгъуэнщ, ауэ а зекIуэхэм щызэфIигъэкIахэр тегъэщIапIэ къищIри, Чан Кайши генералиссимус цIэр зыфIищыжат.
Сунь Ятнсен 1925 гъэм лIа иужь Чан Кайши нэхърэ нэхъ къаруушхуэ зыбгъэдэлъ цIыху Китайм истэкъым. Ар къигъэсэбэпри, 1928 гъэм къэралым и лъэпкъ правительствэм и унафэщIу зыхригъэхащ. ЗанщIэуи япэщIэуващ Совет Союзыр хуабжьу зыдэIэпыкъу коммунистхэм.
Иджыри къэс унафэщI парту щыта Голиньданымрэ КПК-мрэ мыIейуэ зэхущыту къекIуэкIат, ар къыкъуэту къилъытэу. Зэгъусэу Iуэху Iэджэ зэдагъэхьащ. Кремлыр, уеблэмэ, егупсысырт партитIыр зэгуигъэхьэу пщым я пщыж Коминтерным хигъэхьэным. Иджы мис…
Коммунистхэр зэхэзехуэн ящIу щIадзащ, лъыгъажэми хуэкIуащ. 1927 гъэм Китай и унафэщIым Шанхай къыщигъэхъея хьэлэбэлыкъым коммунист миниплI хуэдиз хэкIуэдащ. Адрей щIыпIэхэми щынэхъ щIэгъуакъым. 1928 гъэм Чан Кайши къызэпиудащ СССР-м къыхуиIэ зэхущытыкIэхэр. АрщхьэкIэ Мао Цзэдун и партыр хигъэщIэн хузэфIэкIакъым: коммунистхэм лъэщу якъуэтт Совет Союзыр.
Абы апхуэдэу зэран хуэхъуащ 1931 гъэм Япониер Китайм зэрытеуари. Япэрейм Маньчжуриер иубыда иужь Чан Кайши япэщIэтын хуей хъуащ зэуэ къарууищым: Японием къикIа зэрыпхъуакIуэхэм, властым и бийуэ щIыпIэхэм зыкъыщызыIэтахэм, Iэщэ къэзыщта коммунистхэм. Апхуэдэу щыхъум, Чан Кайши 1932 гъэм зэфIигъэувэжащ СССР-м къыхуиIа дипломатие зэпыщIэныгъэхэр, ауэ итIани нэхъ зытригъащIэр къытеуа Японием пэщIэтыныртэкъым, атIэ КПК-р хипIытIэнырт. Фашист Германием иужькIэ Япониери хагъэщIауэ ЕтIуанэ дунейпсо зауэр иухащ. Мис итIанэ Сталиныр лъэщу ядэIэпыкъуащ Мао Цзэдун зи пашэ коммунистхэм. Гоминьданымрэ Чан Кайширэ къакъуэтхэр, ягъусэу, Китайм и дыщэ гъэтIылъыгъэхэр къащтэри, 1949 гъэм Тайвань хытIыгум Iэпхъуащ икIи абы Тайвань Республикэр къыщызэрагъэпэщащ.
ЖыIэн хуейщ къэралыщIэр экономикэкIи псэуныгъэм и лъэныкъуэкIи лъэщ зэрыхъуар. Ауэ абы папщIэ гъуэгуанэ кIыхь икIун хуей хъуащ. Илъэс 40-кIэ ар псэуащ Чан Кайши зригъэува зауэ щытыкIэм иту. Езы залымзехьэр 1975 гъэм лIами, апхуэдэ уэрдыхъур хытIыгум щыщхьэщахар 1987 гъэрщ! НэгъуэщIу жыпIэмэ, апщIондэхукIэ Тайвань псэуащ демократиери, зэхуэдэныгъэри, оппозицэри, хэхыныгъэхэри зищIысыр имыщIэу. ЦIыху мин куэдыкIей политикэ щхьэусыгъуэ зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ ягъэкIуэдащ.
А илъэс псоми Китай ЦIыхубэ Республикэр щIобэн езым и щIыналъэу щыт а хытIыгур зыIэригъэхьэжыным. Чан Кайши хытIыгум щыщитIысыкIа 1949 гъэм США-м и кхъухьхэр яку къыдыхьэри, Мао Цзэдун и цIыхубэ-щхьэхуитщIыжакIуэ дзэр къагъэувыIащ. Абы лъандэри Вашингтон и кIэлъыплъыныгъэм щIэту икIи дэIэпыкъуу мэпсэу. Америкэм и Штат Зэгуэтхэм мыр Ипщэ-КъуэкIыпIэ Азием щаIэ быдапIэм хуэдэу къагъэсэбэп, аращ щIамыутIыпщри. Тайваныр америкэ Iэщэ лIэужьыгъуэщIэ дыдэхэмкIэ зэщIэузэдащ, арщхьэкIэ, дауи, Пекин къарукIэ ауэ жыжьэуи пэлъэщынукъым. США-м жеIэ Китай ЦIыхубэ Республикэм щыщ а щIыналъэр езым зыхимыгъэхьэжауэ зэрымыувыIэнур. НэгъуэщI зэгурымыIуэныгъэхэми къадэкIуэу, аращ нэхъыбэу къэралитIым я зэхущытыкIэхэр зэщIэзыгъаплъэр. Политикхэм зэрыжаIэмкIэ, КНР-р зэрыщыIэрэ иджы хуэдэу Китаймрэ Америкэмрэ я зэпыщIэныгъэхэр зэи зэIыхьауэ щытакъым.
