«Гум кърухэм зэзэмызэ къыщреIу я макъ...»

Акъ Мухьэрбэч 1949 гъэм Жьакуэ къуажэм къыщалъхуащ. Курыт еджапIэм класси 8-р къыщиуха нэужь, электрикым и гъэсэну лэжьэн щIидзауэ щытащ. ИужькIэ училищэм монтажник-высотникым и IэщIагъэм зыщыхуигъэсащ. Абдеж Акъым фIыуэ илъагъу спортым нэхъри пыщIэныгъэ хуиIэ мэхъу. ЩIалэ Iэчлъэчым самбо, дзюдо лIэужьыгъуэхэр, волейболыр, баскетболыр, футболыр - дэтхэнэри къохъулIэ.

Адыгэ лъэпкъыр зэрыгушхуэ, зэрыин, зэрыпагэ цIыху гъэщIэгъуэныщэхэр Тхьэм и фIыщIэкIэ къытхыхьэ зэпыту къокIуэкI. Жагъуэ хъур нэгъуэщIщ. Апхуэдэхэр, и нэхъыбапIэм, гъащIэ мащIэу къыщIокI… Апхуэдэщ Абхъаз Республикэм и цIыхубэ артист, Къэбэрдей-Балъкъэрым щIыхь зиIэ и артист, актёр телъыджэ Акъ Мухьэрбэч Угъурлы и къуэри. Ар псэужамэ, щIышылэм (январым) и 18-м илъэс 75-рэ ирикъунут…

Спортым и лIэужьыгъуэ зэхуэмыдэхэм зэрыдихьэхым къыхэкIыу, ар егупсыс хъуащ гъэсакIуэ е физкультурэмкIэ егъэджакIуэ IэщIагъэм. ИкIи, а IэщIагъэм хуеджэн и мураду, ищхьэ еджапIэм Карачаевск щыщIэтIысхьащ. Акъ Мухьэрбэч гъэсакIуэ IэщIагъэр и натIэ хъуну къыщIэкIынт, театральнэ институтым и адыгэ труппэм студент зэрыригъэблагъэм теухуа хъыбарыр газет напэкIуэцIым къыщыIэщIэмылъэгъуамэ…

НатIэм итхам уфIэкIынукъым жыхуаIэри мыбы хэлъу къыщIэкIынщи, Къэрэшей-Шэрджэс къэрал пединститутым (КЧГУ) физкультурэмкIэ и факультетым  3-нэ курсым хэсу, Мухьэрбэч ар къегъэнари, Тбилиси къалэм дэт, Руставели Шота и цIэр зезыхьэ театральнэ гъуазджэмкIэ институтым щIотIысхьэ. ИкIи, занщIу адыгэ студием и  3-нэ курсым хагъэтIысхьэ. Къыхиха IэщIагъэр игуми и псэми зэрыфIэфIым и щыхьэту, Мухьэрбэч икIэщIыпIэкIэ ялъэщIохьэж зыхагъэтIысхьэжа курсым и студентхэм, уеблэмэ нэхъыфIхэм ящыщ мэхъу.

 1972 гъэм Мухьэрбэч театральнэ институтыр къеухри, и щIыналъэ къегъэзэж. Мыбдежми Акъым зэуэ гу къылъатэ жытIэмэ, едгъэлеинукъым. Абы щхьэусыгъуэ хуохъу актёрым бгъэдэлъ зэчийм и мызакъуэу, пелуан теплъэ зэриIэри, лIыгъэ зэрыплъагъуэ и нэгури. Мухьэрбэч и япэ ролыр щигъэзэщIауэ щытащ Чехов Антон и тхыгъэмкIэ ягъэува «Водевиль»-м. ИкIи, и япэ ролым щегъэжьауэ Акъым цIыхухэм я гур къехьэху. Тхьэр зэфIэкIкIэ зыхуэупса актёрыр цIыхухэм къацIыхуа нэужь, зэрыжаIэжымкIэ, театр пэшым цIыхур щIэз хъурт, спектаклым Мухьэрбэч щыджэгуу хъыбар зэхахмэ.

КъыжыIапхъэщ, Черкесск къалэм дэт адыгэ театрым и лъабжьэр зыгъэтIылъахэм ящыщщ Акъыр. Мухьэрбэч зэхуэдэу къехъулIэрт трагедие, комедие, драмэ ролхэр. ГъэщIэгъуэнщ, ауэ Мухьэрбэч бзаджагъэ зыхэлъ образхэр нэхъ фIэгъэщIэгъуэнт. Сыту жыпIэмэ, апхуэдэ персонажхэм сыт щыгъуи я хьэлыр нэхъ IупщIу къэгъэщIыпхъэщ.

Мухьэрбэч бгъэдэлъ зэфIэкIыр телъыджэу къыздигъэлъэгъуа спектаклхэм ящыщщ «Iэсят и мывэ», Дэбагъуэ Мухьэмэдрэ Абдокъуэ Маталиорэ я пьесэмкIэ ягъэувар. Пьесэр къытращIыкIащ адыгэ тхакIуэ Уэхъутэ Абдулыхь и повестым. Спектаклым роль нэхъыщхьэр Мухьэрбэч щигъэзэщIат, ефэндыуэ щыджэгуат. Мы теплъэгъуэр зылъэгъуа куэдым къыхагъэщ ефэндым и ролыр Акъым ауэ къызэрымыкIуэу, лъэщу къызэрехъулIар. Ауэ, псом хуэмыдэу, Акъ Мухьэрбэч и Iэзагъэр къэзыгъэлъэгъуа спектаклу къалъытэр Къардэн Хьэсэмбий и «Ленинградский эшелон» пьесэмкIэ ягъэуваращ. Ар теухуат бийм къиувыхьа Ленинград къалэм щыщ сабийхэр Беслъэней къуажэм щыпсэухэм къызэрырагъэлам, зэрахьауэ щыта лIыхъужьыгъэм.

Акъым театрым щигъэзэщIа ролхэр, дауи, иджыри куэд мэхъу. Ахэр сыткIи зэхуэмыдэщ. Псалъэм папщIэ, Козар («Поэма о любви» трагедиер, Мусрепов Г.), Темрыкъуэ («Башня Адиюх» спектаклыр, Акъсырэ З.), Сильвестр («Проделки Скопена» комедиер, Мольер), Агабо («Пока арба не перевернулась» спектаклыр, Иоселиани О.) сымэ я образхэр, нэгъуэщIхэри.

Iэмал иIэкъым Мухьэрбэч кинематографием щигъуэта ехъулIэныгъэхэми я гугъу умыщIыну. Апхуэдэу, ар «Всадник с молнией в руке» фильмым хэту япэу экраным къихьауэ щытащ. «Колокол священной кузни» фильмым Мухьэрбэч Ризэ и ролыр щигъэзэщIащ. Ар актёрым и кинотворчествэм и лъагапIэу ялъытэ. Ризэ и ролым папщIэщ актёрым Абхъаз АССР-м и цIыхубэ артист фIэщыгъэцIэ лъапIэр къыщIыхуагъэфэщар. Мухьэрбэч фильмым и сценарийм къеджа нэужь, Ризэ и образыр занщIу и гум дыхьащ, ар зыхищIэ хъуащ. Абрэджым и къэухь-гупсысэкIэр, и дуней тетыкIэр лъыкIэ къыгурыIуащ. Арагъэнщ, хуэбгъэфащэ зэрыхъунумкIэ, Ризэ и образыр апхуэдэу гукъинэж дэтхэнэми щIыщыхъуар, кинематографием епха цIыхухэм лъагэу къыщIалъытар. ЖыIэпхъэщи, Мухьэрбэч щIыгъуу фильмым щыджэгуа шыми пыщIэныгъэ псэкIэ зэрыхуиIэр зыхэпщIэрт. Ар ирапх Акъым и адэм къуэр щысабийм щегъэжьауэ шым «гурыIуэн» зэрыхуейм хуигъасэу зэрыщытам. Акъ Угъурлы и дерсхэр арыххэу блэкIакъым. А псори Мухьэрбэч лъэрыхьу къигъэсэбэпащ, образ нэсыр къигъэщIын папщIэ.

КъищынэмыщIауэ, Мухьэрбэч хэтащ «Хромой дервиш», «Гляди веселей», «По следам властелина», «Огненное детство» фильмхэм, нэгъуэщIхэми. Къыхагъэщ Мухьэрбэч игъэзэщIа роль нэхъ цIыкIухэри нэгъэса, лъэщ зэрыхъуу щытари. Ар и щыхьэтщ актёрым сыт хуэдэ ролми гулъытэ нэс хуищIу зэрыщытам.

Лъэпкъыр зэрыгушхуэ цIыху щэджащэ Акъ Мухьэрбэч, ди жагъуэ зэрыхъунщи, пасэу, 1987 гъэм, дунейм ехыжащ. И гъащIэр кIэщIу къыщIэкIами, абы къигъэщIа образ зэхуэмыдэхэр гукъинэж хъуащ, цIыхухэм я псэр яхьэхуащ.

Мухьэрбэч къигъэщIа илъэс 38-м къриубыдэу, театрым роль 70-м щIигъу щигъэзэщIащ, фильм 12-м щыджэгун хунэсащ. Артист щэджащэр лъэпкъым и гум хуабэу къинащ. Акъ Мухьэрбэч теухуауэ «Я не успел его спросить…» тхылъыр актёр, тхакIуэ, режиссёр Абдокъуэ Маталио итхащ. КъинэмыщIауэ, псэкIэ зыпыщIауэ щыта адыгэ драмэ театрым актёр телъыджэм и фэеплъу Мухьэрбэч и цIэр зэрехьэ.

ГЪУКIЭКЪУЛ Иринэ.