Мазаем къытхуихьахэр

Зэманыр псынщIэу макIуэри, илъэсхэр къэгъэнауэ, мазэ къэс ди гъащIэм щIэ гуэрхэр къыхелъхьэ. Апхуэдэщ дызыхэт мазаери. ИкIи ар къазэрыщхьэщыкIри, мы гъэм махуэ 29-рэ зэрикIыхьагъым и закъуэкъым.

Нэхъапэхэм зэи щымыIауэ зэуэ цIыху куэдым (гуп зэмылIэжьыгъуэхэу 40-м щIигъум) ахъшэу (пособиехэу, компенсацэхэу) яIэрыхьэм хущIагъунущ. Зэрыхагъэхъуэнури проценти 7,4-кIэщ. Статистикэм къитахэм ятепщIыхьмэ, нэгъабэ апхуэдизкIэщ инфляцэм зэрызиIэтар. Абы къокI мы Iуэхур псом япэу яхуэгъэзауэ нэхъ хуэмыщIахэр, лъэрымыхьхэр уасэхэр зэрыдэкIуейм щыхъумэным.

Зыхуэупсахэм ящыщщ гупищми хыхьэ ныкъуэдыкъуэхэр, ветеранхэр, сабийхэр щапI унагъуэхэр, Совет Союзым и ЛIыхъужьхэр, Лэжьыгъэм и ЛIыхъужьхэр, ЩIыхь орденым и нагъыщищри зезыхьэхэр.

ЛэжьапIэ зымыгъуэтхэри къащыгъупщакъым. Дауи, мы хъыбарым щыгуфIыкIащ ищхьэкIэ зи гугъу тщIахэр зылъэIэсыну цIыху мелуан 20-м щIигъур.

Щхьэхуэу къытеувыIэпхъэщ мазаем и 1-м къыщыщIэдзауэ анэ мылъкури а жыхуэтIа проценти 7,4-мкIэ зэрыхэхъуам. Япэ сабийм папщIэ ират апхуэдэ ахъшэр сом мин 43,4-кIэ, етIуанэм - сом мин 57,4-кIэ нэхъыбэ хъунущ. Нэхъ гурыIуэгъуэу жытIэмэ, япэ сабийм папщIэ ятыр сом мин 630,4-м, етIуанэм - сом мин 833-м нэсынущ.

 2007 гъэм анэ мылъкум теухуауэ ягъэувауэ щыта хабзэр цIыхур псэуныгъэ и лъэныкъуэкIэ дэIэпыкъуным хуэунэтIауэ ди къэралым щалэжьа нэхъ IуэхуфI дыдэхэм ящыщщ. Ауэ ар зы лъэныкъуэ къудейщ. И мыхьэнэр къыпхуэмылъытэн хуэдизщ сабийуэ къалъхум я бжыгъэм хэгъэхъуэным теухуауэ абы игъэзащIэ къалэнри. Дэ дощIэж СССР-р лъэлъэжу ди къэралым и къулеигъэхэр зэрапхъуа иужь дызыхуэкIуауэ щыта щытыкIэр. Унагъуэхэр бын куэд зрагъэгъуэтыну тегушхуэжыртэкъым яхуэмыпIынкIэ шынэрти, языныкъуэхэм зрагъэгъуэтыжыххэртэкъым. Иджы езы къэралыр шэсыпIэ иувауэ ядоIэпыкъу.

Урысейм хуабжьу егугъуу щрагъэкIуэкI демографие политикэр зытещIыхьари сабийуэ къалъхум я бжыгъэм хэгъэхъуэным и гъуэгум зы лъэпощхьэпо гуэри темытынырщ. Абы зэран хуэхъу хъунукъым зыри - къэхъукъащIэхэри, къызэрымыкIуэ щытыкIэхэри, икIи, дауи, инфляцэри. Иджырей лъэбакъуэри апхуэдэ политикэм гъазэ зэримыIэм щыхьэт тохъуэ.

ЗэхъуэкIыныгъэхэр ягъуэт зыхущIагъунухэм хуагъэува пщалъэхэми. Ахэр псом хуэмыдэу белджылыуэ холъагъуэ бын куэд щапI унагъуэхэм зэрызыщIагъэкъуэнум. Псом япэу къыхэдгъэщынщ УФ-м и Президентым къыдигъэкIа Указым ипкъ иткIэ 2024 гъэм мазаем и 1-м къыщыщIэдзауэ Урысей Федерацэм ахэр зыуэ зэрыщыщытынур. Нэхъапэм щIыналъэхэр а Iуэхум щабгъэдыхьэрт зэмыщхьу икIи ахъшэкIэ ябгъэдэлъ зэфIэкIым тещIыхьауэ. ДяпэкIэ сабий 3-р бын куэдым хабжэнущ икIи ар дэнэ щIыпIи текI имыIэу щызекIуэну хабзэщ. Фигу къэдгъэкIыжынщи, иджыри къэс языныкъуэ щIыналъэхэм апхуэдэхэм щыхагъэхьэр быни 4, хэбгъэзыхьмэ, быни 5 щапI унагъуэхэрт. Iуэхур зыхуэгъэзар сыт хуэдиз бын ягъуэтми икIи сыт хуэдэ щIыпIэ щыпсэуми сабийхэр зэрызэхуэдэр икIи абыхэм къэралыр зэрадэIэпыкъунур къагурыгъэIуэнырщ. Дауи, псом нэхърэ нэхъыщхьэр сабий къызэрыхъуэ унагъуэхэр псэуныгъэкIэ гугъуехьхэм хэмыхуэнырщ. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, къэралыр иджыри а къалэным и кIэм нэгъэсауэ пэлъэщыркъым, ауэ абы хуокIуэ.

Ди тхыгъэм и пэщIэдзэм къызэрыщыдгъэлъэгъуащи, мазаем и 1-м хущIагъунущ цIыху гуп зэмылIэужьыгъуэхэм яIэрохьэ ахъшэхэм. Ауэ ипэIуэкIэ къэтхьа щапхъэм хуэмыдэу ахэр зыхуэдизыр зыщыпсэу щIыналъэм епхауэ щытынущ. Абы къыдэкIуэу псэуныгъэкIэ Iуэхутхьэбзэ зыхуащIэхэмрэ зыхуамыщIэхэмрэ хущIагъунухэри зэхуэдэнукъым. Щхьэж и дежкIэ нэхъ фейдэм тещIыхьауэ щытынущ. Псалъэм и хьэтыркIэ, зыгуэрхэм пщIэншэу хуащIэ Iуэхутхьэбзэхэм хабжэ хущхъуэхэр. Языныкъуэхэм я деж абыхэм я уасэхэр псынщIэу щыдокIуей. Ар къытемыхьэлъэн папщIэ зи гугъу тщIа Iуэхутхьэбзэхэр къыхихмэ нэхъыфIщ. Ауэ щыIэщ хущхъуэ лъапIэхэм хуэмейхэри. Абыхэм я Iуэхур нэгъуэщIщ.

Ди псалъэм и кIэухыу дыкъытеувыIэнщ политик, IэщIагъэлI зэмылIэужьыгъуэхэм я мызакъуэу, илъэс зыбжанэ хъуауэ хэт хуейми къыдригъэжей фIэгъэнапIэм: ди деж индексацэхэр зыщытращIыхьыр блэкIа гъэм инфляцэм и инагъыу къэрал статистикэм игъэуварщ. Абы и пэжагъынкIэ хъунур къэдгъэнэнщи, а Iуэхум дигу къимыгъэкIыжу пIэрэ «блэкIа уэшхыр»? Шэч хэлъкъым: дауи, нэхъыфIат кIэлъыгъэхуабэ мыхъуу индексацэр инфляцэм япэ ирагъэщамэ, е мази 3 къэс зэ ирагъэкIуэкIмэ. Апхуэдэ къэралхэр щыIэщ. ИужькIэ ягъэува лъагапIэм нэмысу инфляцэр индексацэ ящIам къыкIэрыхумэ-щэ? Ар къыщыхъур зэзэмызэщ икIи мыпхуэдэхэм деж къэралым къащыIихыжыркъым цIыхухэм лейуэ ярита ахъшэр. АрщхьэкIэ, ди жагъуэми ди гуапэми, Урысейм апхуэдэ зэманыр къыщысынум дэ иджыри дыпэплъэн хуей хъунущ.