Си пащхьэм ис Ульбашевэ Маржан «куэд зылъэгъуа цIыху» жыхуаIэхэм зэращыщыр узэрыIуплъэу уолъагъу. И анэм и кIагуэ щIыхур, орденхэмрэ медалхэмкIэ гъэщIэрэщIар, музейм ехьри гъуэгу тетщ балъкъэр бзылъхугъэр. БлэкIрэ пэт, фIыуэ илъагъу икIи зыкIэлъыплъ «Адыгэ псалъэм» сурэт зыбжанэ къыщIихьэри къекIуэлIати, дэри и хъыбархэр фи пащхьэ идолъхьэ.
Зи адэ-анэр Хэкум ирашу хэхэсу дунейм къытехьа адрей балъкъэр сабийхэм яхуэдэщ Маржани. И адэри, анэри, абыхэм я адэ-анэхэри хиубы-дащ зэрылъэпкъыу 1944 гъэм къатепсыха гуауэм.
- Си адэ Ульбашев Афар щрагъэIэпхъукIым щыгъуэ, япэу здашар Къэзахъстанырщ. Гъуэгу тету, мафIэгум ису, абы и адэ Ульбашев Къызылбэч малIэ. ЩIамылъхьэу, фIамыщIым тралъхьэри адэкIэ пащащ я гъуэгум. Арати, и адэм и фэеплъу къигъэна кIагуэ Iэгъуапэншэм абы и паспортыр иригъэпщкIухьри ихъумащ, и щIыIум шэху тегъэлъэдарэ фэмрэ щIэбзэмрэ я зэхуакум дэлъу. Езыр япэщIыкIэ щIым щIэлъ хъугъуэфIыгъуэ къыщIэхыпIэхэм щагъэлэжьащ. ИтIанэ Кавказым зэрыщыщым, Iэщым фIыуэ зэрыхищIыкIым тращIыхьри, щынафэ утIэрэза зыгъэхьэзыр заводым яшащ. Сыт хуэдэ IэнатIэ къыIэрыхьэми, зыхуей хуигъэзэфырти, унафэщI IэнатIэхэм щIэх-щIэхыу ягъэувырт. 1969 гъэм колхозхэт нэхъыфIхэм я щапхъэу Ульбашев Афар ВДНХ-м ягъэкIуауэ щытащ.
АдэкIэ Маржан и анэ Хутуевэ Хьэлимэт (сурэтым) и хъыбарым дыхохьэ. И адэр иужькIэ здагъэкIуа Къыргъыз АССР-ращ Маржан и адэ-анэм унагъуэ щызэдаухуар. Ауэ ирашын ипэкIэ и зэфIэкIкIэ къахэщу лажьэ къудейтэкъым Хьэлимэт. ЩоджэнцIыкIу Алий и Линэ-трактористкэм ещхьу, Хутуевэ Хьэлимэт япэ балъкъэр тракторист цIыхубзу щытащ. Уеблэмэ Къалмыкъ Республикэм лъэIуакIуэ къикIри, хъыджэбз тракторист бригадэ яхуигъэсэну, езыр зытес «Универсал»-м» игъэшэсыну яшауэ щытащ.
- Абы щыгъуэщ ди анэр япэу кхъухьлъатэм щитIысхьар, - игу къегъэкIыж Хьэлимэт. - «Тхьэ, мы кхъухьлъатэр тракторым нэхърэ нэхъыфIыж си гугъэм», - жиIауэ къаIуэтэж зылъэгъуахэм.
Совет зэманым лэжьыгъэшхуэ зэрызэфIахар хэт зымыщIэр? ЦIыхухъухэр мэкъуауэм къыдэхуэртэкъыми, Божиган къалмыкъ къуажэм яша балъкъэр хъыджэбзхэм мэлхэм цы трахыу пIалъэфIкIэ яхуэлэжьащ, къызэрыщыгугъа псомкIи ядэIэпыкъуащ, жыхуаIа бригадэри къызэригъэпэщащ. Лэжьыгъэр апхуэдизкIэ гугъути, зы жэщ-махуэм сыхьэтитI жеину къахуихуэу арат.
ИужькIэ зауэм щIидзащ. Хутуевэ Хьэлимэт яхэтащ Прохлад-нэм деж щащIа щIытIым хэтахэм. ИужькIэ нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэр зрикIуа губгъуэхэм къина хьэдэхэр щыщIалъхьэжаи къахуихуащ.
- Лъэпкъыр ирагъэкIа нэужь, ди анэр илъэс 13-кIэ щIы щIагъым (шахтэм) щылэжьащ, - пещэ Маржан и гукъэкIыжхэм. - Къыргъыз Республикэм щыIэ Къызылкъия шахтёр къалэм, иджы Бишкек жыхуаIэм, фIамыщI къыщыщIахыу щытащ. А щIыпIэращ си адэми щыхуэзар.
Сэри сыкъыщалъхуар Къызылкъиящ. Илъэсищ сыхъуху иджырей сабийхэм хуэдэу дыджэгуну дыхуитакъым дэ. Илъэсым сшхыну къыслъысыр гуэдз килограмми 9-рэ грамм 480-рэт. Арат Iущхьэ зэхуахьэсыныр къалэн зыщащIа, ирашахэм я сабийхэм яIухуэр. Зы жэщ-махуэм тебгуашэмэ, - грамм 26-рэ. ЩIопщкIэ къытхэуэхэрт, ауэ сэ сыгъыртэкъым. Си гум зишхыхьыжу сыкъэхъуащ абы къыхэкIыу. Къыргъызхэм ящыщ унафэщIхэр къытхагъэувауэ, абыхэм дахуэлажьэу арати, дыщыцIыкIукIэ къэджыхьынтэкъэ, и къур кIэщIрэ и псыр кIыхьу яIыгъ щIопщхэмкIэ къыдэуэхэрт. «ЦIыху зышх хьэкIэхъуэкIэхэр къашэ фи деж», - жраIати, зыкъытхуагъэткIийуэ арат, сытыт ящIэнур езыхэми? Арати, цIыху зышххэм зэрахущытыпхъэм хуэдэу къытхущытт.
Дин зезыхьэ, хьэжи зыщIа Маржан блэкIа гугъуми Iуэтэжыгъуэ зэманми зэрыхэплъэн акъыл куу зэрыбгъэдэлъыр нэрылъагъущ. ИтIани, гуауэр къыщыхъуа зэманым къигъэзэжыху, ар зытепсыхахэм я псэр къаджэу къафIощI абыхэм ябгъурытахэм. «Тхьэм фщимыгъэгъупщэкIэ» хъуэхъу хьэлъэр щIыджьэдэмыкIри, дяпэкIэ апхуэдэм къытримыгъэзэн папщIэщ.
