Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и лэжьакIуэхэр иджыблагъэ хэтащ акъылкIэ къалэжьа мылъкур къэзыгъэщI пэхуэщIэхэмрэ зэхьэзэхуэхэмрэ егъэкIуэкIыным теухуа зэIущIэм.
Промышленнэ мылъкумкIэ урысейпсо институтым и жэрдэмкIэ къызэрагъэпэща зэIущIэм хэтащ IуэхущIапIэм патент-техникэмкIэ и тхылъ хъумапIэм Информациемрэ библиографиемкIэ и къудамэм и унафэщIым и къуэдзэ Токаревэ Анастасие, институтым щIыналъэ зыужьыныгъэмкIэ и къудамэм и унафэщI Сидоровэ-Моисеевэ Надеждэ, ЕджапIэ нэхъыщхьэхэм щIэныгъэ къэхутэныгъэхэмрэ инновацие лэжьыгъэмкIэ я къудамэхэм я зэгухьэныгъэм и унафэщI Шараг Глеб, Мордовие къэрал университетым и Технопаркым и унафэщI Тугушев Дамир, КъБКъУ-м ЩIэныгъэ къэхутэныгъэхэмрэ инновацие лэжьыгъэмкIэ и къудамэм и унафэщI Мэржэхъу Марьянэ, нэгъуэщIхэри.
ЩIэнIуатэр къызэIузыха Токаревэ Анастасие зэрыжиIамкIэ, къызэгъэпэщакIуэхэм къалэн нэхъыщхьэу зыхуагъэувыжахэм ящыщщ акъылкIэ къалэжьа мылъкур нэхъыбэ щIыныр, ар утыку ихьэнымкIэ зэхьэзэхуэ нэхъыбэ къызэгъэпэщыныр. «Дэ щIалэгъуалэ куэд къыдокIуалIэ, едгъэкIуэкI Iуэхугъуэхэм жыджэру къыхыхьэхэри мащIэкъым. АкъылкIэ къалэжьа мылъкур хъумэн зэрыхуейм ехьэлIауэ щIалэгъуалэм пэхуэщIэ куэд дыдэ зэхагъэувэ. ИкIи, шэч зыхэмылъыр аращи, апхуэдиз лэжьыгъэр тхылъ хъумапIэхэм къыщIэнэ хъунукъым, цIыхубэм ялъэгъэIэсын, гъащIэм хэпщэн хуейщ. Абы къыхэкIыу дэ иужь дитщ щIалэгъуалэм ирагъэкIуэкI инновацие лэжьыгъэхэр Iэмалу щыIэхэмкIэ хэIущIыIу тщIыну. Псалъэм и хьэтыркIэ, ди библиотекэм интернетым щиIэ напэкIуэцIым къидгъэувауэ итщ апхуэдэ пэхуэщIэхэм я нэхъыбэр. Иджы къэнэжыр дызыпыщIа IуэхущIапIэхэм а щIэныгъэ хъугъуэфIыгъуэхэр я лэжьыгъэм халъхьэу, акъылкIэ къалэжь мылъкур нэхъыбэ зэращIынум и гъуэгур къызэIухынырщ», – жиIащ Токаревэ Анастасие.
Шараг Глеб къызэрыхигъэщамкIэ, иужьрей илъэсхэм щIэупщIэшхуэ егъуэт «ЕджакIуэ патент» зыфIаща Iуэхугъуэм. «ЩIэныгъэм дихьэх егъэджакIуэхэмрэ абыхэм я гъэсэнхэмрэ нэхъыбэ щIыныр, зэпеуэм ахэр уэру къешэлIэныр ди къалэнхэм ящыщщ. Дэ зыбжанэ щIауэ иужь дитщ курыт еджапIэм щIэс, зи ныбжьыр илъэси 7 – 18-хэм ит ныбжьыщIэхэм къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэм дедгъэхьэхыным, я зэфIэкIыр къэралым щыдгъэлъагъуэкIэрэ, утыкушхуэхэм итшэрэ дгъэгушхуэкIэрэ, зи ужь ит Iуэхум хущIемыгъуэжу адэкIэ дгъэкIуэтэным. Акъыл бзыгъэ зиIэ, гупсысэ куу зыбгъэдэлъ щIалэгъуалэр мащIэкъым, ахэр зыунэтIынщ щымыIэри, сыт хуэдиз гугъуехь пымылъми, а къалэныр зэрызэдгъэхъулIэным дыхущIокъу. Къыхэзгъэщыну сыхуейт ди зэпеуэхэм къыхыхьэ ныбжьыщIэхэм я лэжьыгъэхэр «Зэчийхэмрэ ехъулIэныгъэмрэ» зи фIэщыгъэ интернет напэкIуэцIым зэрыщагъэлъагъуэр. УФ-м ЕгъэджэныгъэмкIэ и министерствэм акъылкIэ къалэжьа мылъкур хэIущIыIу щищI напэкIуэцI хьэлэмэтщ ар. Къэралыр апхуэдэ щIыкIэкIэ щIэгъэкъуэн зыхуэхъу щIалэгъуалэм я нэхъыбэр имыкIуэтыжу щIэныгъэм зратыну дыщогугъ», – жиIащ Шараг Глеб.
Шараг Глеб и гупсысэм пищэу, Мэржэхъу Марьянэ къыхигъэщащ еджапIэхэр патент Iуэхугъуэхэм хэшэным хуэунэтIа лэжьыгъэ Къэбэрдей-Балъкъэрым зэрыщрагъэкIуэкIым. «Ди хэгъэгум зыбжанэ хъуауэ «ЕджакIуэ патентыр – къэкIуэным хуэгъэпса лъэбакъуэщ» ди фIэщыгъэ дунейпсо сабий зэхьэзэхуэм и щIыналъэ Iыхьэр щыдогъэкIуэкI. Абы къищынэмыщIауэ, акъылкIэ къалэжьа мылъкум егъэщIылIауэ узэщIакIуэ пэхуэщIэ зыбжанэ университетым къыщызыдогъэпэщ. Курыт щIэныгъэ щрагъэгъуэт IуэхущIапIэхэм щIэныгъэм дихьэхыу щеджэ ныбжьыщIэхэм я лэжьыгъэхэр апхуэдэ утыкухэм къралъхьэ, иужькIэ дэри щыхьэт тхылъхэр ядотыж. Технологие жэрдэмхэр къыхэзылъхьэ пэхуэщIэхэми жыджэру хэтщ КъБКъУ-р. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, акъылкIэ къалэжьа мылъкум къыщыжыныр зэбгъэтIылъэкI мыхъу Iуэхуу ди пащхьэ къоувэ. Лэжьыгъэ къыщыхэплъхьэкIэ, абы пIалъэ хуэпщIрэ щызебгъакIуэкIэ, ар зи пщэ дэплъхьа цIыхур мэгупсысэ, кIуэрабгъухэр зэрегъэуIу, IэмалыщIэхэр къыхелъхьэ. Арыххэуи, лъэныкъуитIри жэрдэмщIакIуэ мэхъу: зым лэжьыгъэр еунэтI, адрейм абы и хэкIыпIэхэр зэрегъэпэщ. Утыку ипхьэ сыт хуэдэ лэжьыгъэми щIэупщIэ егъуэт, ар зыужьыныгъэм хуэгъэпсамэ, экономикэм и щытыкIэм зригъэIэтмэ. Гупсысэр уэрыпIэ щихуэм деж, акъылкIэ къалэжьа мылъкур зэдай щыхъур гъунэжщ. Ауэ ар зыщIам, и гуащIэ хилъхьэу ар дунейм къытезыгъэхьам и пщIэр хэкIуадэ хъунукъым. Дэ дыщогугъ производствэр зыхуэныкъуэ, фейдэ къызыпэкIуэну акъыл мылъкум кърикIуэхэр кIуэ пэтми наIуэу IэнатIэ зэмылIэужьыгъуэхэм щыдубзыхуну, ахэр хъумэным икIи къыщыжыным ехьэлIауэ лъэбакъуэ пыухыкIахэр абдеж щытчыну. ЗэрытщIэщи, егъэджэныгъэ IэнатIэм кIуэ пэтми технологие зэмылIэужьыгъуэ куэд къыхохьэ, ахэр къызэзыгъэпэща IуэхущIапIэхэм абыхэмкIэ хьэрхуэрэгъу зэхуэхъуу, иджыри къыздэсым зыми имыщIа къэхутэныгъэхэмкIэ иризэпеуэу. Ауэ, къыхэгъэщын хуейщ: а технологиехэр уней, иджыри къыздэсым зыми имыщIа цIэр ятеIуа щыхъур ахэр зыщIахэм я патент хуитыныгъэхэр къэрал хабзэм къызэригъэувым тету убзыхуа хъуа нэужьщ. ХэкIыпIэ щыIэхэр къэрал хабзэм егъэзэгъын хуейщ, арыншамэ, сыт хуэдиз жэрдэм къыхэдмылъхьэми, пщIэ имыIэу кIуэдыжынущ», – жиIащ Мэржэхъу Марьянэ.
Тугушев Дамир и къэпсэлъэныгъэм къызэрыхэщамкIэ, акъылкIэ къалэжь мылъкур зищIысыр, ар зэрылажьэр, абы фейдэуэ пылъыр курыт еджапIэм деж къыщегъэжьауэ ныбжьыщIэхэм ягурыгъэIуэн хуейщ. «Мордовием къыщызэIутха Технопаркым къыдит Iэмалхэм я фIыгъэкIэ, дэ далъоIэс сабийхэм, хэгъэгум къыщызэдгъэпэщ зэпеуэхэми къыхыдошэ. ЩIэныгъэ-техникэ зыужьыныгъэ щыIэнкIэ Iэмал иIэкъым, ар зищIысымкIэ цIыхум гурыIуэныгъэ иумытмэ, абы цIыхур пасэу иумышэлIамэ», - жиIащ абы.
Мэржэхъу Марьянэ зэрыжиIамкIэ, акъылкIэ къалэжьа мылъкум ехьэлIауэ цIыхухэр зыгъэпIейтей Iуэхугъуэхэр щызэпкърах зэIущIэ зыбжанэ мы гъэм КъБКъУ-м щекIуэкIынущ.
