Къалэм Iумахуэ

ЩIэблэм яхуэтхэныр къалэн зыщызыщIыж тхакIуэм и пщэм куэд къыдохуэ. А къалэным пэлъэщын щхьэкIэ тхакIуэр сабий дунейм (абы и гурыгъу-гурыщIэхэм, и хьэл-щэным, и гупсысэм) куууэ щыгъуазэу щытын хуейщ. КIуантIэ Iэзид апхуэдэ тхакIуэу зэрыщытар шэчыншэщ. Ар а Iуэхум зэрехъулIам теухуащ Къэрмокъуэ Хьэмид и тхыгъэр.

«КIуантIэ Iэзид гурэ псэкIэ зыхищIэрт сабийм и гурыгъу-гурыщIэхэр – ар нэрылъагъу щохъу абы и къалэмыпэм къыщIэкIа тхыгъэхэм. КIуантIэм и къалэмыр ноплъысыф ныбжьыщIэм и гущIэ лъапсэм, сэтей ещIыф абы и гум щыщIэри и псэм щыушэри: гукъанэ зиIэми гуфIэгъуэм зэщIигъэнэхуами я псэлъэгъу Iущт ар. Сабийри балигъри тезэшэнукъым, псалъэм папщIэ, «Сусаннэ», «Мурат», «ЗэныбжьитI», «Тыгъэ», «Цыджан», «Лъэмыж» рассказхэм. Абыхэм дэ дащрохьэлIэ зи гур жан, зи гупсысэр нэху, зи псэр къабзэ ныбжьыщIэхэм.

КIуантIэм и мащIэкъым апхуэдэ тхыгъэхэр – сабиигъуэм и IэфIыр зыхозыгъащIэ рассказхэр, хъыбархэр, повестхэр. А тхыгъэхэр зи Iэдакъэ къыщIэкIа КIуантIэ Iэзид илъэс плIыщIым щIигъукIэ ди литературэм щылэжьащ. Нобэ хэт и дежкIи нэрылъагъущ ар къалэм гуащIафIэр зыгъабзэ, гъащIэм куууэ щыгъуазэ, иIуэтэнрэ узригъэдэIуэнрэ зи гъунэж тхакIуэхэм зэращыщар.

КIуантIэ Iэзид и къалэмым нэхъыбэрэ игъэбатэр сабийм, цIыху ныбжьыщIэм и дунейрщ. КIуантIэр щыгъуазэщ а дунейм, щыгъуазэщ ар зэрызэхэлъым, зэрыкъулейм. Апхуэдэущ ар - сабий дунейр, сабий гъащIэр тхакIуэм ди пащхьэм къызэрырилъхьэр. Апхуэдэущ ар, псалъэм папщIэ, «Къэрабгъэ», «Щэху», «Iэминат», «Баринэ», «Лъапэху», «Гуэл Iуфэм» рассказхэм зэрыщытлъагъур. Я цIэ къипIуэфынущ нэгъуэщI рассказхэми. КIуантIэм и мащIэкъым ныбжьыщIэм и гъащIэмрэ и дунеймрэ куууэ, щIэщыгъуэ къыпщыхъуу, узыIэпишэу, уитхьэкъуу къызэрызэкIуэцIих тхыгъэхэр. Шэч къытетхьэркъым абыхэм еджэну дэтхэнэми и сабиигъуэмрэ и ныбжьыщIэгъуэмрэ IэфIу игу къызэрыкIыжынум - ар цIыху балигъмэ. Езы ныбжьыщIэхэр КIуантIэ Iэзид и тхыгъэхэм щрохьэлIэ ныбжьэгъу пэж, псэлъэгъу Iущ яхуэхъун цIыху щIалэхэм я образ купщIафIэхэм, щагъуэт я гупсысэ жанхэм къыдежьуун псалъэмакъ гъэщIэгъуэн, я акъылыр зыгъэлэжьэн, я псэр зыхьэхун, я гур щыз зыщI хъыбар щIагъуэхэм.

КIуантIэ Iэзид 1930 гъэм жэпуэгъуэм и 10-м Дей къуажэм (Тэрч район) къыщалъхуащ. 1948 гъэм Налшык педагогикэ училищэр къиуха нэужь, егъэджакIуэ IэщIагъэм ирилэжьащ, и тхыгъэхэм я купщIэ сабий дунеймрэ ныбжьыщIэм и гъащIэмрэ благъэ дыдэ щыхуэхъуари а илъэсхэрщ. Iэзид щеджащ Къэбэрдей педагогикэ институтым, абы и тхыдэ-филологие факультетыр къиухащ. 1953 гъэм къыщыщIэдзауэ ар щылэжьащ «Эльбрус» тхылъ тедзапIэм. Зы псалъэкIэ жыпIэмэ, балигъ хъуху (къалэмыр къищтэху) апхуэдэ гъуэгуанэ икIуащ тхакIуэм. КIуантIэ Iэзид сыт хуэдэ IэнатIэ дзыхь къыхуамыщIами, и къарум щеблэж къэхъуакъым. И къалэмыпэм къыщIэкIа тхыгъэхэм я гугъу умыщIыххэми, КIуантIэм и гуащIэ хилъхьащ иужьрей илъэс тIощIырыпщIым лъэбакъуэщIэ зыча ди щэнхабзэм. Абы къыпэкIуащ КIуантIэ Iэзид зэрихьэ цIэ лъапIэр – ар Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэщ. А пщIэр КIуантIэм къыхуихьащ илъэс плIыщIрэ тхум щIигъукIэ тхылъ тедзапIэм и лэжьыгъэм хилъхьа гуащIэм – абы и фIыгъэкIэ дунейм къытехьащ тхыдэм, этнографием, щэнхабзэм теухуа тхылъищэ зыбжанэ. Аркъудейри ирикъунщ КIуантIэ Iэзид ди щэнхабзэм щиIэ фIыщIэр зыхуэдизыр кърибгъэлъэгъуэн папщIэ.

1965 гъэм дунейм къытехьащ КIуантIэ Iэзид и япэ тхылъыр. «Мэз лъагъуэхэр» – аращ зэреджэр абы и рассказ пасэхэр щызэхуэхьэса а тхылъ цIыкIум. Абдежым IyпщI хъуащ иужькIэ зэи тхакIуэм IэщIыб имыщIыжа IэнатIэр – зи цIэ къитIуа тхылъ цIыкIум щызэхуэхьэсар сабий дунеймрэ сабий гъащIэмрэ купщIэ зыхуэхъуа хъыбархэмрэ рассказхэмрэщ. «Мэз лъагъуэхэм» къыкIэлъыкIуащ ди сабий литературэм цIэрыIуэ щыхъуа тхылъхэр: «Гулэз», «Лъэмыж», «Фэеплъ», «Лыгъей нэз», «Ерыщ», «Дыжьын фалъэ», «ГъуэгурыкIуэ», нэгъуэщIхэри. ТхакIуэм и къалэмыпэм къыщIэкIащ ныбжьыщIэхэм папщIэ итха тхылъ I8, абыхэм ящыщ дэтхэнэми ди сабий литературэм щIэщыгъуэ куэд къыхалъхьащ.

Илъэс 85-рэ ирикъуащ ди литературэм и лэжьакIуэ пашэхэм ящыщ КIуантIэ Iэзид къызэралъхурэ. Абы и Iэдакъэ къыщIэкIащ хэплъыхь зыщI нобэрей тхылъеджэм и пащхьэ иплъхьэ хъун тхыгъэ хьэлэмэт куэд. Дэтхэнэми уи фIэщ ящI тхакIуэм къалэм гуащIафIэ зэрыIэщIэлъар, а къалэмыр зэрыIумахуэр, абы и бзэр зэрыжаныр. ГъащIэм набдзэгубдзаплъэу хэплъэф тхакIуэт КIуантIэ Iэзид, абы и лъащIэмрэ и купщIэмрэ къыщIигъэлъэфу, акъыл бзыгъэрэ псалъэ жанкIэ белджылы ищIыфу».

Зыгъэхьэзырар ТХЬЭХУЩЫНЭ Ланэщ.
Поделиться:

Читать также: