Сабийхэмрэ ныбжьыщIэхэмрэ яхуэгъэза, сурэт щIынымкIэ «Нартхэм я хъугъуэфIыгъуэ» лъэпкъыбэ фестиваль-зэпеуэр лъэпкъ щэнхабзэр хъумэнымкIэ, зэфIэкI зиIэхэр къэгъэнэIуэнымкIэ, апхуэдэхэм ядэIэпыкъунымкIэ мыхьэнэшхуэ зиIэ арт-проектщ.
2008 гъэм ирагъэжьа фестиваль-зэпеуэр къызэзыгъэпэщар Лъэпкъхэм я унэу Москва дэт къэрал IуэхущIапIэмрэ сурэтыщI-модельер ТIажь Альбинэ и фондымрэщ. КъыжыIапхъэщ мы Iуэхур къыхэзылъхьахэм 2012 гъэм УФ-м и Правительствэм и саугъэтыр къызэрыхуагъэфэщар. Проектыр зэдагъэзащIэ ар зи жэрдэмхэмрэ Урысейм и СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэмрэ, УФ-м ЩэнхабзэмкIэ и министерствэр, КъБР-м и Правительствэр, УФ-м и полномочнэ лIыкIуэу Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэм щыIэм и Аппаратыр я дэIэпыкъуэгъуу.
«Нартхэм я хъугъуэфIыгъуэ» арт-проектым лъабжьэ хуэхъуащ Кавказым ис лъэпкъхэм я IуэрыIуатэр. Ди эрэм и пэ къихуэ япэ, етIуанэ илъэс минхэм я зэблэкIыгъуэм къэунэхуа эпосыр ЮНЕСКО-м къилъытащ дунейпсо щэнхабзэм и хъугъуэфIыгъуэу. Iуэхур щхьэпэщ Урысейм щыпсэу лъэпкъхэр зэкъуэгъэувэнымкIэ, Хэку лъагъуныгъэм, лъытэныгъэм, IуэрыIуатэм щIэблэр щIэпIыкIынымкIэ, лъэпкъ щэнхабзэр, хабзэр хъумэнымрэ зегъэужьынымкIэ, тхыдэм пщIэ хуащIу къэгъэхъунымкIэ. Зэпеуэм жыджэру хэтщ бынунагъуэшхуэхэм, унагъуэ хуэмыщIахэм щыщхэр, сабий зеиншэхэр, зи узыншагъэм сэкъат иIэхэр. Iуэхур зэрырагъажьэрэ абы кърихьэлIащ Урысей Федерацэм, КИФЩI-м и хэгъэгухэм щыпсэухэр, сабий художественнэ школхэм щеджэхэр, сурэтыщI гъуазджэм дихьэх ныбжьыщIэхэр. Нэхъыщхьэращи, кIуэ пэтми Iуэхум зрагъэубгъу.
Урысейм и щIыналъэхэм къыдэкIуэу, абы къыхашащ хамэ къэралхэм щыщ ныбжьыщIэхэри. БлэкIа илъэсхэм фестиваль-зэпеуэм хэтащ къэралым и щIыналъэ 12-м Европэм, Азием, Африкэм, Латин Америкэм щыщ, лъэпкъ 50-м къыхэкIа сабий, ныбжьыщIэ, щIалэгъуалэ минипщIым щIигъу. Лэжьыгъэ нэхъыфIхэр хагъэхьащ Москва Лъэпкъхэм я унэм, Кавказ Ищхъэрэ, Ипщэ федеральнэ, Москва, Абхъазым (Сыхъум, Гагрэ, Новый Афон), Тыркум (Истамбыл, Анкара, Адана), Иорданым (Амман), Италием (Рим) щагъэува бгъэIэпхъуэ хъу художественнэ выставкэхэм. Абы и фIыгъэкIэ, Урысей Федерацэмрэ хамэ къэралхэмрэ я еджапIэхэм яку дэлъ щэнхабзэ зэпыщIэныгъэхэр ягъэбыдэ, лъэпкъ зэмылIэужьыгъуэхэм я щэнхабзэм и тхыдэм щIэблэр драгъэхьэх.
Къыхэгъэщыпхъэщ «Нартхэм я хъугъуэфIыгъуэ»-м хуэдэ Урысейми нэгъуэщI къэралхэми зэрыщымыIэр. Кузьмина Валентинэ къыдигъэкIащ «Сокровище нартов» тхылъыр. «Нартхэм я хъугъуэфIыгъуэ» тхылъыр бзэ зэмылIэужьыгъуэу 12-кIэ зэрадзэкIащ. Лъэпкъ куэдым щыщ ныбжьыщIэхэм иджы Iэмал яIэщ лъэпкъ хъугъуэфIыгъуэхэм зэщхьэщыкIыныгъэу яIэр зэрагъэпщэну.
Кавказым ис лъэпкъ куэдым я щэнхабзэр къыгуэхыпIэ имыIэу нарт хъыбархэм епхащ. Адыгэ IуэрыIуатэр лъэпкъым и щэнхабзэ фэеплъщ, ди гъуазджэм и щапхъэщ, дунейпсо щэнхабзэр зыгъэбейщ. Абы къыщыгъэлъэгъуащ гуапагъэр, захуагъэр, ныбжьэгъугъэр, зэкъуэтыныгъэр, лъэпкъым и блэкIар, и гупсысэр, и Iуэху еплъыкIэхэр.
