Ажек - Ажы-къуэ - Ажэ-къуэ

Сочэ зи фIэщыгъэ псым ижьрабгъу лъэныкъуэмкIэ къыхэлъадэ и къуэпсхэм ящыщ зыщ. Зи пкъыр IыхьитIу зэхэт псалъэм и къэхъукIэм теухуауэ еплъыкIэ зыбжанэ щыIэщ.

«Ажы»-м убыххэм я бзэкIэ къикIыр дэ, адыгэхэм, «уэс» зыхужытIэрщ, «къуэ»-м, дызэрыщыгъуазэщи, ди бзэм мыхьэнэуэ тIу щиIэщ: «и бын» егупсысыкIэри, «къуэладжэ» е «тIуащIэ» къызэрыкIри. Апхуэдэ бгъэдыхьэкIэ зиIэхэм къызэралъытэм тетщIыхьмэ, и фIэщыгъэр къызэрыдгурыIуэ хъунур «уэс джейм къигъэщIа псы цIыкIу» е «уэсыр щIэх зыдэмыбзэхыкIыж къуэладжэ» жыхуиIэущ.

Зыщыщ лъэпкъым ижькIэрэ къыдекIуэкIа щIыпIэцIэхэр джыным илъэс куэдкIэ телэжьа ди лъахэгъу, щIэныгъэлI КIуэкIуэ Джэмалдин зи гугъу тщIы псы цIыкIум зэреджэр зыхуэкIуэжу къилъытэу щытар къурш псэущхьэу «ажэ» жыхуэтIэм «я зэхуэсыпIэ къуэбэкъу» мыхьэнэрщ.   

Адыгэхэм (шэрджэсхэм) я Хэкужьым и щIыпIэцIэхэм ящыщу зэрамыхъуэкIахэм я зэхэлъыкIэр зыфIэгъэщIэгъуэну, абыхэм я зэхэгъэувэкIэр зыгурыгъэIуэным зэманышхуэ езыгъэхьа лъахэдж Ворошилов Владимир «Топонимы Российского Черноморья» и тхылъым зэритымкIэ, фIэщыгъэр щIыпIэдэлъху убыххэм я бзэкIэ зэрыIуу щытар «ажэ-къуэ» жыIэкIэм хуэкIуэущ. ИтIани, «ажэ»-м абыхэм я деж къыщикIыу къадекIуэкIар дэ, адыгэхэм, «щыхь» зыхужытIэ псэущхьэм дызэреджэрщ. Ауэ щыхъукIэ, Ворошиловым къызэрилъытэмкIэ, щIыпIэцIэр «щыхьым и къуэ цIыкIу» е «щыхьхэр щызэхэзекIуэ, щыкуэд псыхъуэ» мыхьэнэхэм языхэзым хуэхьыпхъэщ.

Бзыч - Псы щIыIэ

Убыххэмрэ шапсыгъхэмрэ я щIыналъэхэм я зэпылъыпIэу къалъытэу щыта Шахэ псышхуэм сэмэгу лъэныкъуэмкIэ къыщыхолъадэ. И хэхуэжыпIэр хы псыIум километр 30-кIэ пэжыжьэщ. БзэщIэныгъэлIхэм я нэхъыбэм зэрытрагъэчыныхьымкIэ, фIэщыгъэр убыхыбзэм къыхэкIащ, IыхьитIу зэхэлъщ: «бзы» - «псы», «чIы» - «чIы­Iэ», «щIыIэ». «Псы щIыIэ» жыхуиIэщ.