ЩIыуэпсыр зэрызыхэтщIэщ

ЛъакъуэрыгъажэкIэ зекIуэ гъуэгуанэ техьэныр, «велотуризм» жыхуаIэр, нэ щIэщыгъуэкIэ дунейр уэзыгъэлъагъу Iэмал гъуэзэджэхэм ящыщщ. Абы хузэфIокI, лъэсу къэпкIухькIэ щIэх зэщIумыгъэхьэфын, автомашинэкIэ уздынэмысын щIыпIэ телъыджэхэр къуигъэплъыхьын. Апхуэдэ гъуэгуанэ техьэныр цIыхур зыщIэзыгъэгупсысыж, и псэм нэхур хэзыгъапсэ, зезыгъэгъэпсэху, махуэ къэс къыдэгъуэгурыкIуэ «къызэрыгуэкI» дунейм щыхэтым деж зыхимыщIэ гугъэпсэхугъуэм изышэщ, «медитация», «философия» псалъэхэм къызэщIрагъэубыдэ гупсысэкIэм лъэмыкIыу нэхъ гъунэгъу хуэзыщIщ. Велотуризмэм зыуегъэплъыхь, уи къэухьым зрегъэубгъу, абы къыдэкIуэуи, псэр сытым дежи зыхуэныкъуэ икIи зыхуэпабгъэ хуитыныгъэм нэхъ гъунэгъу ухуещI.

ЗыIэщIимыгъэз и гъущIышым фIэкIа зыщыгугъын имыIэу, зызрипщытам зэрыхуэхьэзыр щIагъуэ щымыIэу, здынэсыну и нэ къызыхуикI лъэныкъуэхэм абы ипэкIэ зэи щымыIауэ, зи гугъу тщIы гъуэгуанэм хуэдэхэм и закъуэ техьэн папщIэ цIыхум гуфI кIуэцIылъу, зи ужь ихьа Iуэхум зригъэтхьэкъуауэ, нэгъуэщI-къинэмыщIхэмкIи гупсысапIэ зримытыжу щытын хуейщ. А псом къадэкIуэу, дауи, мыхьэнэшхуэ зиIэщ, зэман пыухыкIа гуэркIэ уи закъуэу къэпкIухьынымрэ абдежым щызыхэпщIэ гурыщIэхэм уакIэлъыплъыжынымрэ.

А гупсысэхэр къызэрыспкърыуарагъэнщ махуитIым къриубыдэу щIысхузэфIэкIар, япэщIыкIэ лъакъуэрыгъажэкIэ Налшык сыкъыдэшэсыкIыу Лэскэн ЕтIуанэ къуажэм сынэсын, ар зыдэс псыхъуэм и ипщэ лъэныкъуэмкIэ къыкIэлъыкIуэ пщэдджыжьым километр 20 хуэдизкIэ «зыдэздзеин», абдежми сыкъыщымыувыIэу, ОсетиемкIэ есIуэнтIэкIын, а Iэхэлъахэм Къэбэрдей-Балъкъэрым нэхъ къыщытпэгъунэгъу Ираф куейм и къуажащхьэ Шэгуолэ (Чикола) сыдыхьэн, аргуэрыжьу ипщэ лъэныкъуэм зесту, километр 22 хуэдизкIэ сыдэжеин, тIуащIэ абрагъуэм жьанэ IузэвкIэ зыкъыщызэрихъуэкI щIыпIэм Урыху къыщыдэкъуэлъыкIхэм деж шэджагъуэ мыхъуу сыIухьэн.

А лъэхъэнэм нэхъ сызыхуэпабгъэри, сыдэзыхьэхыу щытари тпэжыжьэ щIыналъэхэм зыщысплъыхьынырт, псом хуэмыдэжу ахэр лъэсу е лъакъуэрыгъажэкIэ зэщIэзгъэхьэнырати, мы иджырей си зекIуэ цIыкIум нэхъ гукъинэж щысщыхъуахэм щыщIадзар, гъуэгу нэхъыщхьэр, Лэскэн псыхъуэм къыдигъэзыкIыу, шытх цIыкIум и бгъуэщIым кIэрыхьа иужькIэщ. Абдежым сэнтхым ныджэрыхуэплъэу иджыри къыздэсым декIуэкIа мэзри кIуэщIащ. Дэри, гъущIышымрэ сэрэ, хуэщхьэхынафэ хуэдэ зытщIми, зытIуантIэ-зытшантIэми, дыхуемыпIэщIэкIыщэурэ тIуащIащхьэ сэнтхым кIэрыхьэ гъуэгум дытехьащ…

КъеплъыхыпIэм дытету

Лэскэн псыр зыдэт тIуащIэр ищхьэхэмкIэ щынэхъ зэвщ икIи удыхьэну гугъущ. Абы тыншу щызекIуэр зи лъащIэр лъагэу Iэта машинэхэращ. Арагъэнщ, гъуэгу нэхъыщхьэр, ищхъэрэкIэ къикIыу къыщыдэкIуейкIэ, Лэскэн Езанэ осетин къуажэм къызэрыфIэкIыу, сэмэгу лъэныкъуэмкIэ къэлъагъуэ лъагапIэм (тIуащIащхьэ шытхым) щIыхуеIэр.

ГъэщIэгъуэнщ абы удэкIа иужькIи зыхэпщIэ гурыщIэм укIэлъыплъыжыну: мыдэ къыпхуэгъэIэсэнкIэ шэч къызытепхьэу щыта шы IэубыдыпIэншэ гуэрым ушэсам хуэдэщ, уи гукъыдэжым апхуэдизкIэ зыкъызэщIеIэтэри. А лъагапIэм укъытехутауэ укъызэплъэкIыжмэ, зыкъызыщхьэщыпIэтыкIа кIейри (тIуащIэ лъащIэр), Лэскэн Езанэ къуажэри, абы и Iэгъуэблагъэри Iэгум илъым хуэдэу дахэ дыдэу уолъагъу. Сэнтхым осетинхэр «Касани сар»-кIэ йоджэ («сар» - «щхьэ», «касани» - «укъызэплъых хъу». Сытми, «укъызэплъых хъу лъагапIэ», «къеплъыхыпIэ» жыхуиIэщ.

Гу зэрызылъыстэжамкIэ, си цIыкIущхьэхэм щегъэжьауэ сфIэфIщ къуакIэбгыкIэхэм къыщыскIухьын, сыкъыздыщыщIидз щIыпIэхэм щыпсэу, нэхъапэм щыпсэууэ щыта лъэпкъхэм я къекIуэкIыкIам зыхэзгъэгъуэзэн, сызыхэсыхь щIыуэпсым зыдезгъэхьэхрэ дахагъэрэ гъащIэу абы къыдитыр зыхуэдизыр зэрысхузэфIэкIкIэ зыгурызгъэIуэн.

Адыгэр сытым дежи щIыуэпсым и къарур зыхищIэрэ абы дэгъуэгурыкIуэу, Iущагъэм тегъэщIа дуней еплъыкIэ, зэплъыжыкIэ гъэщIэгъуэн иIэу, а псом къыдэкIуэуи и щхьэм пщIэ хуищIыжу къекIуэкIащ. Ди лъэпкъыр зэи щыщIакъым сабийм хуэдэу зи гур къабзэ, куууэ зыщIэгупсысыжыф цIыхухэм. Арагъэнщ, абы щIызэригъэпэщыфар цIыхугъэ нэсым и джэлэсу, и щапхъэ телъыджэу дуней псом къыщалъытэ Адыгагъэмрэ ар къызэрагъэлъагъуэ Адыгэ хабзэмрэ.

Гъуэгум тIууэ зегуэш

Сэнтхыщхьэм гъуэгур тIууэ щызэхокI. ИжьымкIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым хиубыдэ Лэскэн Ипщэ, Ташлы-Тала къуажэхэр щыIэщ. СэмэгумкIэ пхырыкI гъуэгур Осетие Ищхъэрэм и щIыналъэм нэхъ куужу уизышэщ. ЗекIуэ дыкъыщежьэм си «гъущIышымрэ» сэрэ «мураду» тщIам дытетынумэ, етIуанэмкIэт здэдунэтIын хуейри, зидмылъэфыхьу Шэгуолэ здэщыIэ лъэныкъуэмкIэ дгъэзащ.

ИжьымкIэ къыщыдгъэна Лэскэн Ипщэ, Ташлы-Тала къуажэ цIыкIуитIым я къэунэхукIэ хъуахэр гъэщIэгъуэнщ. Япэр, ихъуреягъкIэ къепщIэкIа мэзхэм щIагъэна къуакIэбгыкIэ мылъагэ дыдэхэм «къакъуэплъу», Лэскэн и къуэладжэм и лъабжьэхэмкIэ щысщ. ЕтIуанэр, Ташлы-Тала, къырылъэ жьанэм Хъырзынэпс (Хъазнидон) къыщыдэунэхукIхэм деж щIыуэпсым сэмэгу лъэныкъуэмкIэ щыдрищIея мывалъэ тафэм зытриуфэбгъуауэ тесщ.

Лэскэн Ипщэ

Мэзыр куэду зэрыщыIэм къыхэкIкIэ, иджырей Лэскэн Ипщэр здэщыс щIыпIэм деж, япэщIыкIэ, I929 гъэм, пхъэ щызэгуах заводрэ абы къепха цехрэ щаухуауэ щытащ. А предприятэ цIыкIуитIым я Iэгъуэблагъэм тIэкIу-тIэкIуурэ щетIысэха унагъуэхэм 1948 гъэм къуажэ цIыкIу къыщызэрагъэпэщащ. А зэманым Лэскэн Ипщэм «Фанернэ»-кIи еджэрт.

Совет лъэхъэнэхэм жылэ цIыкIум дэтар класси 8 еджапIэт. Абы и унэ кIыхьым, гъэмахуэ хъуамэ, пионер лагерь къыщызэрагъэпэщырти, Аруан районым и школакIуэхэм зыщагъэпсэхурт. Си щхьэкIэ абы тIэунейрэ пIалъэ пыухыкIа гуэркIэ сыщыIауэ щытащ, сабиигъуэр щисха Лэскэн ЕтIуанэм, нэгъуэщI си еджэгъу цIыкIухэм сащIыгъуу, сыкърашурэ. ИужькIи, ди хадэм ит кхъужьей жыгышхуэхэм къапыщэщхэр ди анэм си къуэш Амиррэ сэрэ къыдигъэщыпурэ «Фанернэм» мызэ-мытIэу дигъэхьауэ щытащ, а къуажэм дэт бэзэр цIыкIум щыдигъэщэн папщIэ. ЕджапIэ нэхъыщхьэр къыщызуха илъэсми, си гур абыкIэ щыIэти, а махуэхэм ирихьэлIэу ди деж хьэщIапIэ къэкIуауэ щыта, си анэш къуэш Бэрау Артуррэ сэрэ, къуэм дэт псыр къыздыщыщIидзэр къэтхутэн мурадыр диIэу, пшапэзэхэуэгъуэ хъуа пэтми, Лэскэн ЕтIуанэм дыкъыдэкIыу абы и псыхъуащхьэхэмкIэ дыдэущеяуэ щытащ…

Абы лъандэрэ Лэскэн Ипщэ сыдэмыхьами, иджыпсту хуэдэу си нэгу къысхущIэгъэувэжынущ а жылэ цIыкIум дэта унэхэм я ухуэкIэу щытари, уэрамхэм я зыгъэзэкIэри, абдежым блэж псыр пщэдджыжькIэрэ псэм дыхьэу къабзащэу, къэзыухъуреихь мэзхэм къащIиху салъкъыныр пкъым щызу зыщIэтшэу зэрыщытари.

Лэскэн Ипщэм цIыхуи 169-рэ дэсщ. Абыхэм ящыщу 64-р адыгэщ, 52-р осетинщ, 24-р урысщ, 19-р балъкъэрщ, 9-р тэтэрщ.