ЦIыхубэмрэ къэралымрэ щхьэкIэ псэуащ

Хэку зауэшхуэр и гуащIэгъуэу екIуэкIырт. Щэхурыпхъуэу къыттеуа, Европэр къанэ щIагъуэ щымыIэу зи IэмыщIэм изыубыда фашист Германием и дзэр ди щыхьэр Москва и дыхьэпIэхэм къэсат. Ауэ абдеж ди дзэхэм удын лъэщ щрадзри, къыздикIа къухьэпIэмкIэ километр 200 хуэдизкIэ ирагъэкIуэтащ. Зыри зыпэмылъэщу дуней псом къыщалъыта нэмыцэдзэм япэу къыфIэтхьа текIуэныгъэм, зы фIыгъуэ гуэр къыхэхъуа хуэдэу щыгуфIыкIырт Ахьмэд. Иригъаджэ сабийхэм къытрачу, занщIэу ирамыджами, езым и мурадт военкоматым  зыщригъэтхыу, фронтым кIуэхэм я гъусэу дэкIыну. Ауэ повесткэр зы сыхьэткIэ япэ къищащ икIи 1941 гъэм и дыгъэгъазэм Гындыгъур фронтым Iут ди дзэ гупхэм ящыщ зым хэхуащ. Ар зыхуэзэр Москва деж къыщрагъэкIуэта бийм и дзэхэм зыщагъэбыда щIыпIэхэм ящыщ зыт. Илъэс 19 зи ныбжь щIалэм, зэи дзэ къулыкъу Iуэху хэмытам, Iэщэ зэраIыгъ щIыкIэм зэман кIэщIкIэ фIэкI хуемыджам, и гъусэхэм елъытауэ, куэдкIэ нэхъ къытехьэлъэрт зэрыхуа щытыкIэр. Ауэ зэрымышынэм, ебгъэрыкIуэн хъуамэ яужь къызэримынэм псоми гу лъатат.

ХэкIуадэр куэдт, нобэ узигъусар пщэдей плъагъужынутэкъым. Ахьмэд и натIэ къритхауэ къыщIэкIынт а псэзэпылъхьэпIэм псэууэ къыхэкIыну: илъэскIэ апхуэдэ зауэ гуащIэм хэтауэ, ар уIэгъэ мэхъу, щхъэуназэ къещтэ, госпиталым щIохуэ. Хъужа иужь, фронтым Iухьэжын и пэкIэ, и адэ-анэр, и Iыхьлыхэр илъагъуну махуэ зыбжанэкIэ хуит ящI. Хабзэм къызэригъэувым тету, Дзэлыкъуэ куейм щыIэ военкоматым занщIэу кIуэри, пIалъэ кIэщIкIэ унэм къызэрыкIуэжар, и Iуэху къызэрекIуэкIа щIыкIэр яжриIащ.

         - Уэ фронтым бгъэзэжыну къыщIэкIынкъым, – къыщыжраIащ военкоматым. – Хуит укъедгъэщIри,  Дзэлыкъуэ   хъупIэхэм IэщэкIэ зэщIэузэдауэ ит бандэм ебэныныр зи пщэ дэтлъхьа гупым ухэдгъэхьащ. Ухуэхьэзыру пщэдей мыбдеж къекIуалIэ.

         Фронтым Iут и ныбжьэгъухэм яхыхьэжыну дапхуэдизу хуемыIэми, унафэр унафэт, къалэныщIэр нэхъапэт. Ауэ Ахьмэд иIыгът акъылым щхьэдэхыу гум зыхищIэ гупсысэ гуэрым: хамэщIым къикIыу, уи лъахэр пIэщIихыну, уи жьэгу пащхьэм псы изыгъэжыхьыжыну къэкIуа бийр зыхущIэкъум нэмысын папщIэ – абы и псэр гъэнын хуейщ. Мыбдеж узыпэщIэтыр, узэзауэр, уи къэралым щыщу, и фэкIэ зыкъыбдищIу, игукIэ фIейуэ къыбдэпсэуа цIыхут. Нэмыцэ фашистым хуэдэу ари бийт. Ухуэзами е букIынут, е укъиукIынут. Ауэ, дауэ ирехъуи, ар дыдейт, ди щIыналъэм къыщалъхуат, ди гъусэу псэуат. А гупсысэр Гындыгъу Ахьмэд къытехьэлъэрт, бандэм ебэныныр пщэрылъ зыщащIа гупым хэт дэтхэнэми хуэдэу.

         Мы Iуэхур гугъут, икIи зэфIэгъэкIыгъуафIэтэкъым. Ахьмэд абы хэтащ I944-гъэм и кIэм нэс. ИтIанэ, егъэджакIуэхэр Iэмал зэриIэкIэ фронтым дамышыну къащта унафэм ипкъ иткIэ, Псынэдахэ къуажэм дэт школым егъэджакIуэу икIи военруку щылэжьэну ягъэкIуащ.

         Зауэр и кIэм нэблагъэрт. Советыдзэм бийр, фIэщхъуныгъэ хэлъу, иригъэкIуэтурэ къыздикIам ихужырт. Сэри ди ТекIуэныгъэм Iыхьэ гуэр хэслъхьащэрэт жиIэу, Ахьмэд и гум зэрыщыщIэр Дзэлыкъуэ военкоматым къищIам хуэдэу, 1945 гъэр щыщIидзэм фронтым аргуэру зэрыраджэжымкIэ повесткэ кърат. Абдеж щыщIидзэри, Гындыгъур яхэтащ Польшэр хуит къэзыщIыжа, Германиер лъэгуажьэмыщхьэу зыгъэува, Эльбэ деж америкэ сэлэтхэм ныбжьэгъугъэкIэ щахуэза ди зауэлIхэм. Империалист Японием Квантун деж зэщIэIулIауэ къигъэтIыса и дзэшхуэр зыкъута  ди дзэхэм ящыщ зым хэхуэну къыщIэкIынт Гындыгъур, ауэ 1945 гъэм и фокIадэм Хэку зауэшхуэм и пэкIэ егъэджакIуэу лэжьахэр дзэм хэкIыжыну зэрыхуитым теухуауэ СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм къыдигъэкIа Указым ипкъ иткIэ, Ахьмэд и унэ къокIуэж. Япэ щIыкIэ и адэ-анэр зыхэт колхозым щолажьэ, I948 гъэм къызыхуигъэщIа егъэджакIуэ IэщIагъэм пэроувэжри, классибл щIэныгъэ щрату Дзэлыкъуэкъуажэ и ипщэ хьэблэм, Красивый КурганкIэ зэджэм, щыIэ школым щрегъаджэ.

         Абы щыгъуэ Гындыгъум и ныбжьыр зэрыхъур илъэс 26-рэт. Ауэ абы куэд илъэгъуат, куэдми яхуэзат, псэзэпылъхьэпIэ зауэ гъуэгуани зэпичат. Ар япсыхьат иужьрей илъэсхэм зыхэта Iуэхугъуэ гуащIэхэм, ныбжь зиIэм хуэдэу, гъащIэм хэплъэ лIы къыхащIыкIат.

         Бийм зэтрикъута псэуалъэхэр зауэ нэужьым зэрагъэпэщыжащ, цIыхуIэр зыхуэлIа щIым гъавэ тращIэу щIадзэжащ, ерыскъымкIэ гугъуехъхэр къалъыкъуэкIами, къуажэдэсхэр фIым щыгугъырт. Узэрыгушхуэ хъун щIэблэ къащIэхъуэрт. Гындыгъум занщIэу къыгурыIуащ, щIэблэр егъэджэнымкIэ езым къыхуагъэфащэ IэнатIэр зэманым екIуу къызэригъэпэщын папщIэ, зауэм и пэкIэ къиуха классиблымрэ егъэджакIуэхэр щIэгъэпсынщIауэ щагъэхьэзыр курсхэмрэ зэрымащIэр. Хэку зауэшхуэм и орденымрэ медалхэу и бгъэм къыхэлыдыкI лэжьыгъэкIи щIэныгъэкIи яхуэфащэу къыщIэкIыну быдэу мурад ищIат. 1948 гъэм ар щIотIысхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал пединститутым икIи егъэджакIуэ щIэныгъэ нэхъыщхьэ зрегъэгъуэт. Абдежи къыщымыувыIэу, Ставрополь дэт Къэрал пединститутри I959 къеухри, Хэку зауэшхуэм тIасхъэщIэх лIыхъужьу хэта, Хэкум и хуитыныгъэм зи псэр щIэзыта Гындыгъу Мухьэмэд и щапхъэм тету, етIуанэ дипломыр – географиемрэ естествознаниемкIэ класс нэхъыжьхэм егъэджакIуэу щылэжьэну Iэмал къезытыр – зыIэрегъэхьэ.

         ЩIэблэр егъэджэным хилъхьа гуащIэ иным папщIэ Гындыгъу Ахьмэд къыхуагъэфэщащ къэралми республикэми къабгъэдэкI дамыгъэ лъапIэхэр, щIыхь тхылъхэр, ауэ абы дежкIэ нэхъ лъапIэ дыдэр Хэку зауэшхуэм къыщихьа орденхэмрэ медалхэмрэт. Дзэлыкъуэкъуажэ школым щылажьэ егъэджакIуэхэм я аттестацэ екIуэкIыу, «Сыт уэ егъэджакIуэ IэщIагъэр къыщIыхэпхар?» - жаIэу Гындыгъу Ахьмэд къыщуепщIым жэуапу яритащ: «Си гъащIэм мыхьэнэ имыIауэ къэслъытэнт, ар школым емыпхауэ, щIэблэр егъэджэным, гъэсэным теухуауэ щымытамэ».