Леонардэ и адыгэ анэр

Иджыблагъэ Италием къыщыдэкIащ да Винчи Леонардэ и анэ Катеринэ теухуа тхылъ. КъызэрахутамкIэ, 15 - 16 лIэщIыгъуэхэм псэуа италие сурэтыщI, архитектор, щIэныгъэлI гъуэзэджэ, тхакIуэ, макъамэтх, узэщIакIуэ да Винчи Леонардэ и анэр адыгэт. Щхьэхуиту Адыгэ Хэкум (Черкесие) щыпсэуа, гъэрыпIэ ихуэу щIыналъэ жыжьэм къыщыхута, унэIут хъуа бзылъхугъэм теухуа тхылъым иджыблагъэ зэхуэс иращIэкIащ Италием и Соррентэ, Салернэ къалэхэм. Абыхэм ирагъэблэгъат а къэралым щыпсэу адыгэхэри.

«Катеринэ -  жьым хуэдэу щхьэхуиту къалъхуа хъыджэбзт. Абы Кавказ бгылъэхэр шым тесу къызэхикIухьырт, жыг тхьэмпэхэр щыхъейкIэ къраш макъамэм щIэдэIуу. Ар щIапIыкIат пасэрей лIыхъужьхэм я хъыбар гъэщIэгъуэнхэм. Абы и лъэпкъэгъухэр лъэхъэнэжьыр зи нэгу щIэкIахэщ, абы и бзэм нэхъыжьрэ нэхъ телъыджэрэ дунейм теткъым. Ауэ зэгуэр Катеринэ и дыгъэр щIелъафэ: Тэн Iуфэ Iус венецие къалэм деж щадыгъу ар. Пщащэр къахохутэ хытет бзаджащIэхэм, сэлэтхэм, пцIыупсхэм, сондэджэрхэм, нэгъуэщI щIыпIэ нэхъ лъапIэу щащэну яшэ адрей щхьэхуимытхэм. Абы и гъащIэ гъуэгуанэр инт къызэпича хы ФIыцIэм хуэдэу, къэхъукъащIэхэмкIэ гъэнщIат. Катеринэ хъуэпсапIэ нэхуу иIар къытеункIыфIат асыхьэтым. Ар и щхьэ хуимытыжми, хахуагъэрэ къарурэ иIэу къыщIэкIри, и насыпым, лъагъуныгъэм, хуитыныгъэм папщIэ ерыщу гъащIэм пэщIэтащ икIи, икIэм икIэжым, щхьэхуит ящIыжащ. Катеринэ быну къыщIэхъуам ящыщу нэхъыфI дыдэу зы илъагъурт - анэкIэ зэи къемыджар, ар и анэу имыщIэххэу псэуар, -  Леонардэ. Тхыдэ пэжыр наIуэ къэхъун хуейщ. Катеринэ и гъащIэри къызэрекIуэкIар тхыжыпхъэщ», - апхуэдэ пэублэ иIэщ  тхылъым.

- Тхыдэджхэм къахутат да Винчи Леонардэ и анэр унагъуэм я унэIуту щыта Катеринэр арауэ. Мы тхылъыр тхын щIэздзэн и пэ къихуэу, Iуэхум и пэжыпIэр зэхэзгъэкIын мурадкIэ дэфтэр куэд дыдэ сджащ, куэди къэсхутащ, - жеIэ тхылъыр зи Iэдакъэ къыщIэкIа тхакIуэ Вечче Карлэ. - ГъэщIэгъуэныщэ сщыхъуа бзылъхугъэр Италием къызэрыщыхута щIыкIэр, ар къыздикIа щIыналъэр къэсщIа нэужь, Черкесие жиIэу пасэрей картэжьхэм къыхэгъэщхьэхукIа хэкум щыпсэу лъэпкъым и щэнхабзэр сджын щIэздзащ. МыдэкIэ, Италием и дэфтэр хъумапIэхэм тхыгъэ куэд къыщызгъуэтащ абы теухуауэ. 15 - 16 лIэщIыгъуэхэм псэуа зыплъыхьакIуэхэм, тхыдэтххэм ятхыжа тхылъхэм къахэщыжырт Черкесием зэрыщыIар, абы щалъэгъуар.

Тхылъым папщIэ ящIа зэIущIэм, зэрыжытIащи, а къэралым щыпсэу  адыгэ гуп. Абы хэтахэм къаIуэтэж:

- Адыгэхэр лъэпкъ телъыджэу дыкъелъытэ Вечче Карло. Ар куэд щIауэ щIэхъуэпсырт адыгэбзэр зэрыIум щIэдэIуну. Арати, лъэтеувэм дыщыкIуам тхакIуэр къыдэлъэIуащ адыгэбзэкIэ дыпсэлъэну. Ди псэлъэкIэр Карло щызэхихым, и нэпсыр хуэмыIыгъыжу, къыфIыщIэжащ. «Дунейм нэхъ жьы дыдэу тет бзэр фIурылъщ! Ар зыкIэ дахэу мэIури, макъамэм хуэдэ мэбзэрабзэри! Сыту фи насып фэ, адыгэу фыкъалъхуащ», - жиIэрт абы. Сэ гуапи гъэщIэгъуэни сщыхъуащ адрей лъэпкъхэм апхуэдиз пщIэ къызэрытхуащIыр. Къыхэзгъэщыну сыхуейт ди лъэпкъым теухуауэ Италием и тхылъ хъумапIэхэм тхыгъэ телъыджэхэр зэрыщыIэр, уеблэмэ хэкум зыри щымыIэххэу жыпIэ хъунущ, адрей къэралыгъуэхэм Черкесием теухуауэ дэфтэру яIэм елъытауэ. Карлэ зэрыжиIэмкIэ, адыгэм теухуауэ тхылъ хъумапIэхэм щIэлъхэм я Iыхьэ щанэм дэ езыр дыщыгъуазэкъым! Къыхэгъэщыпхъэщ «Катеринэ и гуфIэкIэр: Леонардэ и анэ» романым алъандэрэ зэи дызыщымыгъуэза картэ зыбжанэ зэритыр, абыхэм адыгэм ди пасэрей къэралыгъуэр IупщIу  къызэрыщыгъэлъэгъуар. ТхакIуэм и IэкIэ иIыгъащ езы да Винчи Леонардэ и гурыгъу-гурыщIэхэр зритхэу щыта тхылъ щэхур, и анэм теухуа напэкIуэцIхэм еджащ. Аращи, тхылъым лъабжьэ хуэхъуар къэхъукъащIэ пэжщ. Вечче Карлэ щIохъуэпс Кавказым къэкIуэну, адыгэхэр щыпсэу щIыналъэхэр зригъэцIыхуну, ахэр къызэхикIухьыну, ди нобэрей щэнхабзэр нэхъ куууэ иджыну. ТхакIуэм зэрыжиIамкIэ, абы адыгэхэм теухуауэ иджыри роман итхыну зегъэхьэзыр. «Пащтыхьыкъуэ Екъуб» тепсэлъыхьащ… Пэжыр жысIэнщи, ар хэт хъунуми, си щхьэкIэ, сщIэркъым, апхуэдэ зэи зэхэсхакъым. Ауэ, Италием дэфтэрышхуэхэр зэрихъумэр къэплъытэмэ, дэ дымыщIэ куэдым щыгъуазэщ Карлэ.

НэхъапэIуэкIэ тхакIуэ цIэрыIуэ Билл Пеппер Кертис США-м  къыщыдигъэкIат да Винчи Леонардо теухуа «Леонардо: Библиографческий роман» тхылъыр. Абы щыгъуэщ Леонардо и анэр зэрыадыгэр къыщащIари.

Кертис тхылъыр къыдигъэкIын и пэ къихуэу, Леонардэ и гъащIэр илъэс 15-кIэ иджащ. Абы Италием и дэфтэр хъумапIэхэм къыщитIэщIащ да Винчи и анэр адыгэу зэрыщытар, Леонардэ дунейм къытехьа нэужь и анэр лIы иратыжу, езыр анэ нэпIэс Альбэ зэрипIыжар. Да Винчи и сурэт цIэрыIуэ «Мона Лизэр» зытрищIыкIар къыхуэцIыхуфIу щыта, зыпIыжа бзылъхугъэрауэ е къэзылъхуа и анэрауэ  хуагъэфащэ.

Леонардэ и адэ Пьеро ди Антонио да Винчи нотариусу лажьэрт, адэм къуэм Iэпихыу Iуэху нэхъыщхьэ яхуэхъуауэ арати, щIэныгъэ зыбгъэдэлъ, пщIэшхуэ зыхуащI унагъуэм дежкIэ щхьэфIэхт нэчыхьыншэу къалъхуа сабийр. Унагъуэм ирагъэкIуэкI нотариальнэ тхылъым Леонардэ и адэшхуэм 1452 гъэм, мэлыжьыхым и I5м, сыхьэтыр 22.30-м иритхащ: «Ныжэбэ къуэрылъху згъуэтащ. Абы фIэтщащ Леонардэ».

Тхылъым къызэрыщыгъэлъэгъуамкIэ, Леонардэ къэзылъхуар тхьэIухудт, нэ фыцIэ щхьэц фIыцIэ хъужарэ и нэкIур мазэм хуэдэу нэхуу, ауэ  къулейсызти, фIыуэ зэрылъагъуитIыр зэрышэ хъунутэкъым.  КъищынэмыщIауэ, Пьеро нэгъуэщI пщащэ къишэну пIалъэрэ зэгурыIуэныгъэрэ я зэхуаку дэлът. Абы щхьэкIэ къэмынэу, сабийр и адэм къыхуэнэри, къэзылъхуар иратыжащ пщIэ зиIэ кхъуэщыныщI Антонио ди Пьеро Бути дель Ваккэ.

Психолог цIэрыIуэ Фрейд Зигмунд Леонардэ теухуауэ ятхыжа тхыгъэхэр иджа нэужь: «Ар е къэзылъхуа и анэм, е и анэ нэпIэсым ипIауэ аращ игурэ и щхьэрэ зытелъу щIэпсэуар. Лъагъуныгъэрэ гуапагъэрэ щыщIакъым, ауэ да Винчи и адэм хуэныкъуэу къэхъуауэ хузогъэфащэ», - жиIат щIэныгъэлIым. Зэхэзедзэну къэтэджа сабийхэм я хьэл-щэнхэм ящыщ Леонардэ теухуа тхыгъэхэм хилъэгъуакъым психологым, уеблэмэ сурэтыщIым и зэчийр и напщIэм телъу, ирипагэу псэуауэ жеIэ.

Вечче Карлэ и романымкIэ къэдгъэзэжынщи, зэIущIэм хэтахэм зэрыжаIэмкIэ, дуней псом нэхъ цIэрыIуэ дыдэу тет сурэтыщIым и адыгэ анэм теухуа тхылъым иджыри зы зэIущIэ Италием щыхуащIынущ. Ар адыгэбзэ защIэкIэ ирагъэкIуэкIыну жаIэ.