Гугъуехьхэм къапхыкIыфащ

  Къэрал ухуэныгъэм пыщIа    сыт хуэдэ Iуэхугъуэми, дауи, лэжьыгъэшхуэ  пылъщ.  Ди щIыналъэм и дежкIи тыншу щытакъым къэралыгъуэ щигъуэтагъащIэ лъэхъэнэр. Абы  хэлъа лъэпощхьэпохэмрэ гугъуехь инхэмрэ  пэлъэщыфащ зэгурыIуэрэ зэдэIуэжу, зы анэ къимылъхуами, илъэси I00-м щIигъуауэ зэш пэлъытэу зэдэпсэу, къызэдогъуэгурыкIуэ адыгэхэмрэ балъъкэрхэмрэ.  Ар нэрылъагъу мэхъу къэралыгъуэ зыгъуэта щIыналъэм япэ илъэсхэми къыкIэлъыкIуэ зэманми къриубыдэу зригъэхъулIэфу хуежьа Iуэхугъуэхэм уакIэлъыплъмэ.

Къэбэрдей, балъкъэр лъэпкъхэм я дежкIэ тхыдэ мыхьэнэшхуэ иIэт  лIэщIыгъуэ блэкIам и 20 гъэхэм  я пэщIэдзэм къэралыгъуэ  зэрагъуэтам.  Къэралым и кIуэцIкIэ щагъуэта увыпIэмрэ гулъытэмрэ нэхъри къаIэтат цIыхубэм яхэлъ жыджэрагъыр, абыхэм я къарури зэфIэкIри  гъащIэщIэр ухуэным адэкIи хуиунэтIат. Къэбэрдей-Балъкъэрым и Советхэм я I съездым хэтахэм къабгъэдэкIыу Лениным хуагъэхьа хъуэхъу тхылъым итт Къэбэрдей-Балъкъэр щIыналъэр цIыкIуми, РСФСР-м и экономикэм, щэнхабзэм заужьыным  хэлъхьэныгъэшхуэ хуэзыщIыфын Iыхьэ ину къызэрыщIэкIынумкIэ псалъэ быдэ зэратыр.

КъэунэхуагъащIэ областым и Iуэхухэр тэмэму зэтеублэныр гугъуехь куэд зыпылъ лэжьыгъэ инт. Абы сыткIи зыкъыщIигъэкъуащ къэралым. Ди архивым хэлъ дэфтэрхэр щыхьэт зэрытехъуэмкIэ, а зэманым зэхэкъутарэ зи цIыхухэри мэжэщIалIэу щыта Урысейм хуабжьу зыкъытщIигъэкъуащ, ди Къэбэрдей къэралыгъуэр лъэ быдэкIэ увын папщIэ.  Апхуэдэу Къэбэрдейм зэман кIэщIым къриубыдэу къыIэрыхьащ промышленнэ оборудованэхэр, мэкъумэш техникэ, жылапхъэхэр, цIыхубэр зыхуеину хьэпшып зэхуэмыдэхэр.

1922-1925  гъэхэм хэхауэ дриплъэнщи,  ди щIыналъэм къэралыгъуэ щигъуэта а япэ илъэсиплIыр зы лIэщIыгъуэ псо ирикъуу къыпщохъу. Гур хохъуэ, ахэр къэзыIуатэ дэфтэрхэм уащыхэплъэкIэ.

Япэу къызэIуаха промышленнэ IэнатIэхэм ящыщщ Налшык, Прохладнэ, Бахъсэн къалэхэм   щаутIыпщауэ щыта чырбыш-кхъуэщын заводхэр.  Абы къыкIэлъыкIуащ Май къалэм щаухуа щIэп заводыр, Налшык дащIыхьа гидроэлектростанцыр, нэгъуэщIхэри.

Заужьырт щIэныгъэм, щэнхабзэм, гъуазджэм, лъэпкъ литературэм, хабзэхъумэ IэнатIэхэм. 1922 гъэм Налшык къыщызэIуахащ мэкъумэш IэщIагъэхэм щыхурагъаджэ техникум. ИужькIэ къызэрагъэпэщащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и прокуратурэр, къызэIуахащ совпарт школ, Ленин и цIэр зезыхьэ еджапIэ къалэ цIыкIу, педтехникум. Долинск  лэжьэн щыщIидхащ цIыхуи 100-м зэуэ зыщагъэпсэхуфыну  санаторэ.  Налшыки областым и нэгъуэщI щIыпIэхэми жылагъуэ зэгухьэныгъэм зыщаужьырт. Къэбэрдей-Балъкъэрым и бзылъхугъэхэм я I съезд, партымрэ комсомолымрэ я конференцхэр  екIуэкIащ, япэ пионер гупхэр къэунэхуащ, егъэджакIуэхэм, Iэщыхъуэхэм я совещанэ инхэр къызэрагъэпэщащ, бгырыс бзылъхугъэхэм я япэ клуб къызэIуахащ.

Илъэси 100 ипэкIэ, 1923 гъэм,  Налшык къыщыдэкIащ адыгэбзэкIэ тха япэ тхылъыр, иужькIэ яубзыхуащ  адыгэ, балъкъэр лъэпкъхэм я тхыбзэхэр, адыгэбзэм, балъкъэрыбзэм я алыфбейхэри къыдэкIащ.

Спортымрэ физкультурэмри зыужьыныгъэшхуэ щагъуэтащ Къэбэрдей-Балъкъэрым. I923 гъэм Налшык япэу щекIуэкIащ «Физкультурникым и махуэр». КъыкIэлъыкIуэ илъэсым абы къыщызэрагъэпэщащ япэ областной спорт олимпиадэ. ФизкультурэмкIэ иIэ зыужьыныгъэхэмрэ зыIэригъэхьа ехъулIэныгъэхэмрэ къыхэкIыу Къэбэрдей-Балъкъэрым спортымкIэ и облсоветым Кавказ Ищхъэрэ дзэ округым къыбгъэдэкI саугъэт   I925 гъэм къыхуагъэфэщауэ щытащ.  

 ЩIыналъэм зыIэригъэхьэ ехъулIэныгъэхэм тепсэлъыхьырт I922 гъэм къыщыщIэдзауэ илъэс зыбжанэкIэ къыдэкIа «Къэбэрдеймрэ Балъкъэрымрэ я къэщIэрэщIэжыныгъэ» политико-экономикэ икIи литературэ журналыр.

 Апхуэдиз ехъулIэныгъэр зыIэрызыгъэхьэфар фэрэ дэрэ дяпэ ита ди нэхъыжьхэрщ, ди лъэпкъэгъу гуащIафIэхэрщ, ди адэшхуэ-анэшхуэхэм я адэ-анэхэращ.  Къэбэрдей-Балъкъэрым и къэралыгъуэр щызэфIэувэ лъэхъэнэм абыхэм зэрахьа лIыгъэ иным щыхьэт тохъуэ абы и къэрал ныпым щылыда дамыгъэ лъапIэхэр: Лениным и ордену 2, Жэпуэгъуэ революцэм и орден, Лъэпкъхэм я зэныбжьэгъугъэм и орден. Ахэр ди республикэм хуэфащэ дыдэу къратащ.

Илъэсхэр блэкIащ. ЛIэщIыгъуэхэм захъуэжащ. Абыхэм я гъусэу тхыдэ гъуэгуанэ къикIуащ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэми.  Къэралым и цIыху псоми я гъусэу блэкIа илъэси 100-м щIигъум къримубыдэу ди республикэм  иухуащ гъащIэщIэр, иужькIэ, ар ихъумэу,  пэщIэтыфащ фашизмым. Нобэ къэралым и цIыху псори зэдэууэ хэтщ гъунэгъу щIыналъэм щекIуэкI зэпэщIэувэныгъэ ткIийм, мамырыгъэмрэ зэгурыIуэныгъэмрэ я телъхьэу. Лъэпкъхэр, цIыху щхьэхуэхэр кIуэцIрыкIыфащ политикэ репрессиехэм, зэхъуэкIыныгъэхэм я илъэсхэми зихъумэфащ. Сыту пIэрэ-тIэ апхуэдиз гугъуехьым   ди лъахэгъухэр къезыгъэлыфар? Сэ къызэрысщыхъумкIэ, ар ди лъэпкъ хабзэхэмрэ нэмысымрэщ, щэнхабзэмрэ псэ къабзагъэмрэщ. 202I гъэм къэралым щрагъэкIуэкIа къыхэтхыкIым  къита бжыгъэхэм ятепщIыхьмэ, ди республикэм мы зэманым щопсэу лъэпкъи 109-м ящыщ цIыхухэр, зылI и быну, зэгурыIуэрэ зэдэIуэжу. Абыхэм я анэдэлъхубзэр, хабзэмрэ щэнхабзэмрэ  зырызми, я гупсысэхэмрэ мурад дахэхэмрэ  мамырыгъэмрэ зэпэщыныгъэмрэ  хуэунэтIауэ къызэдогъуэгурыкIуэ.

Иджырей лъэхъэнэм, политикэ, социально-экономикэ, щэнхабзэ я лъэныкъуэкIэ Iуэхугъуэшхуэр ди республикэм щыщекIуэкIым, мыхьэнэшхуэ иIэщ япэ итахэм къытхуахьа текIуэныгъэхэр тлъытэу, ди къэралыр, дыщалъхуа щIыналъэр нэхъри ефIэкIуэным ди IуэхущIафэхэр хуэдгъэпсу, мамырыгъэмрэ зэгурыIуэныгъэмрэ я бзэр тIурылъу абы ис лъэпкъ псори  дызэдэпсэуным.   ИтIанэщ фIыуэ тлъагъу ди Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и къэралыгъуэр нэхъри нэхъ лъэщыж  щыхъунур.

 ЖЫЛАСЭ Маритэщ.