Сыхьэтхэм я къарур

ЦIыхум и гъащIэр иригъэтыншыну Iэмэпсымэ куэд къигъэщIащ. Псалъэм папщIэ, зэманыр зэрыпибжыкI Iэмалхэр. Пасэрейм япэщIыкIэ гъэр зэманкIэ игуэшащ, зы зэманыр мазэ бжыгъэкIэ, мазэр махуэ бжыгъэкIэ, икIэм-икIэжым, махуэр сыхьэт бжыгъэкIэ игуэшыжри, зэманыр къызэрилъытэ Iэпщэ, блын сыхьэтхэр къигупсысыжащ.
Сыхьэтхэр къару зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ мэлажьэ: кварцкIэ, механикэкIэ, электрокъарукIэ, къинэмыщIхэмкIэ. Псом нэхърэ нэхъ гъэщIэгъуэну къалъытэри, къызэрыгуэкI мывэу кварц жыхуаIэм зэманыр зэрыпибжыкI щIыкIэрщ. ЩIэныгъэлIхэм къызэрахутамкIэ, цIыхум и гур къызэреуэм хуэдэу, кварцыр зэрызэIылъ кристаллхэм я кIуэцIыр къоуэ. А щытыкIэм ф1ащIащ «кварцевый резонанс». ЩIэныгъэм нэхъ тебгъащIэмэ, электрокъарум къызэщIигъэушэ зэщIэхъееныгъэщ ар, гум хуэдэу къеуэу. Кварцыр къызэреуэр къэзыхутэ Iэмэпсымэр секундэр пызыбжыкI стрелкэм къепхауэ цIыхум къигупсыса сыхьэт лIэужьыгъуэр апхуэдизкIэ пэжщи, къытекIуэн щыIэкъым. КъищынэмыщIауэ, электромеханикэ мардэм тету яухуа апхуэдэ сыхьэтхэр зехьэгъуафэIщ, фIырыфIкIэ къутэркъым икIи къэувыIэркъым.
Кварц сыхьэтыр IэрыщI щыхъукIэ, дагъуэншэу щыткъым. Псалъэм папщIэ, апхуэдэ сыхьэтхэр тэмэму, пэжу лэжьэн папщIэ температурэ бжыгъэ куэдым уебакъуэ хъунукъым. Ар сыхьэтым и щIыбагъым тетщ, зэрыхабзэщи. Физикхэм къызэрахутамкIэ, дыкъэзыухъуреихь дунейм и температурэм елъытащ кварцым и лэжьэкIэри. ЩIыуэпсым къыщекIуэкI зэманым кварц сыхьэтхэр мазэм зы секундкIэ къыкIэрохъу, ауэ дунейр хуабэIуэмэ е щIыIэIуэмэ, сыхьэтыр къызэтоувыIэ.