Анэхэм нэхъыбэ къатохуэ

«АварыбзэкIэ анэдэлъхубзэм зэреджэр «рахьдал мацI», къикI дыдэм тепщIыхьмэ: «анэ быдзышэм дэщIыгъуу къытIэрыхьэ бзэ». Нобэ анэдэлъхубзэхэм я щытыкIэр узижагъуэн и махуэщ. УкъэзыгъэуIэбжьу Iуэхум хэтыр сыт? ФыкъэдаIуэт! Анэбзэр сабийхэм я гум изыукIыхьыр анэхэращ! 

Адэракъым, ар лэжьакIуэ щыIэщ, сабийхэм куэдрэ я гъусэкъым. ИкIи школракъым, абы ищIэн егъуэт, анэдэлъхубзэмкIэ ЕГЭ щыIэкъым. ИкIи унагъуэракъым, абы бзэкIэ зэтемыхуэ цIыхухэр щыщIэс къохъу. Шэч хэмылъу, анэхэращ бзэр зыIэщIэкIуадэр. 

Зигурэ зи щхьэрэ зэбгъэж, зи гупсысэр жыжьэ нэмыс мамэ акъылыншэм унафэ къещтэ и бынхэм адэжьхэм я бзэр къаIуричыну. «Мор къызэтыт», «мыр къащтэт», «сытыт сэ уэ узимыIамэ сщIэжынур», «хэт мамэ ейр» псалъэхэр хамэбзэкIэ фIэкIа жриIэркъым. 

НэгъуэщI зэпсэлъапIэ дэнэ къипхын? Аращи, анэхэр, телевизорыр, псысэхэр, садикыр, школыр, уэрамыр зэхыхьауэ, я адэжьхэр илъэс мин бжыгъэкIэ зэрыпсэлъа бзэм хагъэкIыж сабийхэр. Си цIыхугъэ бзылъхугъэ гуэрым цIыкIухэр аварыбзэкIэ екIуэкI спектаклым нашэ жесIати, и гуи къемыуэххэу, тIэкIуи зыкъысхуигъэщIагъуэу къызжиIащ: «Си сабийхэм аварыбзэ ящIэххэркъым». Ар дэ дыхуейуэ дукъуэдият, анэдэлъхубзэм псэ гуэр къыхэдгъэхьэжын папщIэ. Фимыгугъэ дэ цIыхухэр къэдгъапцIэу театрым етшэлIэн папщIэ ар къэдгупсысауэ. «Шырыкъу зылъыгъ джэдур» дунейпсо классикэм хохьэ, аварыбзэкIэ зэрадзэкIауэ, урысыбзэри и гъусэу къагъэлъагъуэ, и тхьэкIумэIупсым анэдэлъхубзэр къиубыдмэ, фIыкъэ, фыщымышынэу къафшэ!» - зыжесIахэми къафIэIуэхуакъым. Апхуэдэу анэдэлъхубзэм йопэгэкI. «ЩIымахуэр зэрадыгъуар» сабий спектаклыр ди театрым аварыбзэкIэ щыдгъэуващи, цIыкIухэр нефшалIэ жысIэу сыдэтащ. Абыи нэкIуакъым! 

Мыр зы унагъуэ закъуэкъым зи бэлыхьыр, псори къызэщIеубыдэ. Ди театрым цIыху къакIуэркъым жысIэу сытхьэусыхэу къыффIремыщI, къыдэкIуалIэхэр уеблэмэ щIэхуэркъым, спектаклыр къыщагъэлъэгъэну махуэр къэмысу билетхэр доух. Сэ сызытепсэлъыхьыр акъыл зэрымылъ унагъуэхэм я бынхэр адэжьхэм я бзэм зэрыщагъэужырщ. Уигу хэзыгъэщI хьэлыщIэ къызэрызыкъуахращ хуиту сызымыгъэпсэур. 60-70 гъэхэм Дагъыстэным щыщ парт къулыкъущIэхэм я деж «щымоднэт» анэдэлъхубзэ умыщIэныр, арати, ахэр псори я унагъуэм урысыбзэкIэ щыпсалъэрт.    КъулыкъущIэшхуэ гуэрым и щхьэгъусэм и сабийхэр урысыбзэкIэ акцентыншэу игъэпсэлъэн щхьэкIэ, урыс цIыхубз фIэкIа Iэпыдзлъэпыдзу щигъэлажьэртэкъым и унэм, дагъыстэн цIыхубз зыбгъэдигъэххэртэкъым, зы щыуагъэ хэмыту урысыбзэм ирипсалъэ пэтми. Сыт-тIэ къахэкIар абы и бынхэм? Урыс фIэкIа умыщIэну, акцентыншэу мэпсалъэ хамэбзэкIэ, ауэ къапсэлъыр делагъэ защIэщ, зи бзэр ямыщIэж я адэмрэ адэшхуэмрэ фIэкIа, я лъэпкъ къудамэм дэмыIэбеифу. ФIы гуэр къэзымышэ Iей щыIэкъым. Абыхэм жаIэ делагъэхэр псори зэрызекIуэр хамэбзэщ. ГъащIэ ехьэжьарэ щэнхабзэ лъагэу абыхэм къалъытэр аращ. Алыхьым дыщихъумэ апхуэдэ щэнхабзэми акъылыншагъэми. 

Фи сабийхэр анэдэлъхубзэм и псэр хэзых анэхэм ящыфхъумэну фыкъыхузоджэ иджы. Урысыбзэр яIэщIэкIынукъым фи бынхэм, ауэ щыхъукIэ, къызытехъукIахэм я бзэр ямыщIэмэ, ар къыфщIэхъуэну щIэблэм ефпэса щIэпхъаджагъэу щытынущ игъащIэкIи. Зы цIыху ныбжь блэкIмэ, къыфхуагъэгъужынукъым. Сэ фIы дыдэу къызгуроIуэ щытыкIэ зэрыхуам елъытауэ, я быным анэдэлъхубзэ езымыгъэщIэфахэм я Iуэху зыIутыр, си гуи ящIогъу, ауэ пщIэр пщIэжу анэдэлъхубзэм упэщIэувэныр хьэдэгъуэдахэщ, нэхъ Iей уигъэлъыхъуэну. Мащэм ихуар къыдэлъэпIэстхъеиным и пIэкIэ, нэхъри нэхъ куууэ иритIыхым ещхьщ». 

Бисавалиевым и тхыгъэм цIыху куэд къыпэджэжащ, ар ди дежи къызэрысам къегъэлъагъуэ Iуэхур зэрымыджэгур. Куэдым я гум къишхыдыкIа нэгъуэщI зы бзылъхугъэм зыкъеумысыж тхакIуэр зытехъущIыхь анэхэм езыри ящыщу зэрыщытамкIэ: 

 «ФIыщIэшхуэ пхузощI, Мухьэмэд, мыхьэнэ зиIэ Iуэху къызэрыпIэтам щхьэкIэ. Уи тхыгъэр къызэрысщыхъуар стхынщ. Зэ сыкъеджэри, зыри къызгурыIуакъым. ЕтIуанэу сыкъеджэри, укIытэн щIэздзащ. Ещанэу сыкъеджэри, сышынащ. Сыт щхьэкIэми бжесIэн? Сызэрыанэм къыхэкIыу, а Iуэхум и мыхьэнэр къызэрызгурымыIуам щхьэкIэ. Пэжщ, сыт щыгъуи сфIэфIт анэдэлъхубзэр ищIэну си сабийм, итIани, сэ жесIэнум нэхърэ, садикми, школми, уэрамми, телефонми, телевизорми нэхъыбэ зэхрагъэхыну, абыхэм сапэмылъэщыну къысщыхъурт. Апхуэдэу сикIуэтри, сызыхуитым зыхэзгъэкIыжащ, цIыхубэр си бзэм щыхуэмейкIэ, сэри си гум ирелIыхь, жысIэри. Уи тхыгъэм сыкъеджа нэужьщ къыщызгурыIуар процент 99-р сэ сэлъытауэ зэрыщытар. Иджы абы срищыхьэту сыкъоув: пэжщ, анэхэрщ анэдэлъхубзэр зыIэщIэкIуадэр. Си пхъур илъэсибгъущ зэрыхъур, аварыбзэкIэ псэлъэну къохьэлъэкI. Ауэ дызэрыт гъэр ар къезгъэщтэжыным тезгъэкIуэдэнущ. ФIыщIэшхуэ пхузощI, ауэ «анэ бзэукIхэр» жумыIэу, «анэ къэмыушыжхэр» жозгъэIэнут. Хазамовэ Миясат». 

 «Ди гур фIы къытхуэзыщIи къахэкIащ, - итхащ иужькIэ Бисавалиевым. – КъызэрыщIэкIымкIэ, псори тфIэкIуэдыпакъым. Дагъыстэным щыщ публицист бзылъхугъэ Гитиновэ Патимат езым и пхъурылъху хъыджэбз цIыкIум триха видео къысхуригъэхьащ. «Нанэ, уэ пщIэрэ сэ ин сыхъумэ сызэрыхъунур? – йоупщI хъыджэбз цIыкIур и анэшхуэм. – Гамзатов Расул дунейм ехыжакъэ-тIэ? Ар тхакIуэшхуэу щытакъэ-тIэ? НтIэ, иджы сэ абы и пIэкIэ тхакIуэшхуэ сыхъунущ. АварыбзэкIэ куэду сытхэнщ, урысыбзэкIэ - тIэкIу нэхъ мащIэу». И псалъэр зыгъэпэжа хъыджэбз цIыкIур Гамзатовым и цIэкIэ зэхаубла зэпеуэм хыхьэри, япэ увыпIэ къыщихьащ. Дызыщыгугъын диIэщ». 

Аварыбзэми, осетиныбзэми, шэшэныбзэми тегузэвыхь куэд дыщыхуозэ интернетым. Ауэ, ди жагъуэ зэрыхъущи, адыгэбзэкIэ зы псалъэуха къратхэмэ, я IэщIэдз мелуанхэр яфIэкIуэдынкIэ шынэм ещхьщ ди «блогерхэр». БзитIри зэдахь щхьэ мыхъурэ?! А лъэныкъуэмкIэ узыщыгуфIыкIыпхъэу иджыблагъэ Налшык къыщызэIуахащ «Сигу ирохь» сурэт техыпIэ. Ар къызэзыгъэпэщахэм губзыгъагъэу ирахьэлIар сыт жыпIэмэ, я IуплъапIэм адыгэбзэкIэ ину IуэхущIапIэм и цIэр тратхэри, нэхъ цIыкIуу абы и урысыбзэ, балъкъэрыбзэ зэдзэкIыгъэхэр дыщIагъуащ. Мис ар Iуэху зехьэкIэ, IэбэкIэ екIущ, фIым ущызыгъэгугъщ.