Я нэIэм щIэтщ

Уэсыр текIыну хунэмысауэ япэ гъатхэ гъэгъахэр къипч зэрымыхъунум ехьэлIауэ гъэ кIуам унафэ къащтащ. Псоми фIыуэ яцIыху, уэсыр темыкI щIыкIэ къэщхьэлъэ ажэгъуэмэхэр, крокусхэр, примулэ зэмыфэгъухэр, пролескэ щIыхухэр, нэгъуэщIхэри.

Алыджхэм я бзэмкIэ «примула» псалъэм «япэ» жиIэу къокI. А гъэгъа телъыджэхэм увыпIэ щхьэхуэ щаубыдащ дунейм тет лъэпкъ куэдым къадекIуэкI IуэрыIуатэхэм. Къапщтэмэ, Курыт лIэщIыгъуэм щыпсэуахэм япэ гъэгъахэм я теплъэр IункIыбзэ зэкIэрыщIам ирагъэщхьырт. АфIэкIа хэмылъу, ар къалъытащ узу щыIэм я хущхъуэу. Дауи, ар пэжтэкъым, ауэ гайморитым и хущхъуэгъуэ хэлъу къагъуэтащ. Инджылызым примулэ гъэгъар япэу къэзылъагъу пщащэр а гъэм, фIэкIыпIэ имыIэу, унагъуэ ихьэну траIуэрт. Урысейм и щIыналъэ щхьэхуэхэм абы «ряст»-кIэ щеджэрт, уеблэмэ бэм къадекIуэкI жыIэгъуи пыщIауэ: мыхъужын уз зыпкърытхэм е жьы дыдэ хъуа цIыхухэм «япэ удзыр иутэну хунэсынукъым» (не топтать ряста) хужаIэрт. Урысейм, уэршэрым къыдэкIуэу, «баранчики» жаIэмэ, а япэ удзхэрщ зи гугъу ящIыр. Апхуэдэ фIэщыгъэ абыхэм щIагъуэтар, примулэхэм я тхьэмпэр мэлыц ушэрэзам (каракулы) зэрырагъэщхьырт.

А гъэгъахэр лIэужьыгъуэ 500-м ноблагъэ. Кавказым узыщрихьэлIэр 80-щ, абы щыщу 30-р Тхылъ Плъыжьым итщ. Ди щIыпIэм ахэр щогъагъэ гъатхэпэм къыщыщIэдзауэ мэлыжьыхьыр икIыху. Я кIуэдыжыгъуэм нэса нэужь, езы удзхэм захъумэж хуэдэ, къахэмыщу пыта тхьэмпэ цIыкIунитIэхэм хэхъуэн щIадзэри, пщIащэ фIэкIа зыпымыт удз Iэрамэ дахэшхуэу къонэ, бжьыхьэм техьэху. Примулэхэр зэмыфэгъу куэду зэхэтщ: хужь, гъуэжь, шакъафэ, тхьэмбылыфэ, гъуатIафэ, плъыжь. Япэ удз гъэгъахэр, адрейхэм къащхьэщыкIыу, тхьэмпи гъэгъаи пымытыж хъуа нэужь, и лъабжьэр илъэсым хуэзэу мазий-мазибгъукIэ мэжей, щIым къыщыхэкIри, зэрыфщIэщи, дунейм къэкIыгъэ щытемыт уэс текIыжыгъуэрщ. Псом нэхърэ нэхъ гъэщIэгъуэнщ абы и гъэгъахэм я плъыфэхэр къызэрыунэхур. Псалъэм папщIэ, розэ хужь хэтсэну дыхуеймэ, абы и лъабжьэ къыдолъыхъуэ, сыту жыпIэмэ, хужьыр плъыжьым ейм къытехъукIынукъым. А мардэм тетщ адрей гъэгъа зэлъэпкъэгъу зэмыфэгъухэм я нэхъыбэр. Примулэм и лъабжьэм кIыхьу зедз, зэман дэкIмэ, ихъуреягъыр зэщIищтэу. Къэтщтэнщи, хэфса зы тхьэмбылыфэ Iэрамэ закъуэм езым хуэдэ куэд къытехъукIынущ, Iэрамэ къэс езым и плъыфэ иIэжу. Мэз къырхэм къыщыкI цикламенхэми езыхэм я щэху яIэжщ.

«Первоцвет» лIэужьыгъуэхэм хабжэ ландыщэхэр, ирис лъахъшэхэр, шейтIанIэпэ (дахэтхьэмпэкIи йоджэ) гъуэжьхэр, цикламенхэр. Нэхъапэм бжыхь джабэхэр, Iуащхьэ дыгъапIэхэр, мэз лъапэхэр, жыг щIагъхэр яуфэбгъуауэ ахэр дэнэкIи къыщыкIыу щытамэ, абыхэм ящыщ куэдым нобэ нэрылъагъуу яхэщIащ. Къэтщтэнщи, Тхылъ Плъыжьым ихуахэм яхэтщ ирис лъахъшэхэмрэ ландыщэхэмрэ. Псоми фIыуэ ялъагъу гъэгъахэр мащIэ зэрыхъуар зи зэраныр щысхьыншэу ахэр къизычхэрщ.

ЩIэныгъэлIхэм дызэрыщагъэгъуэзамкIэ, адрей удз лIэужьыгъуэхэм хуэдэу ахэр псынщIэу зэфIэувэжыркъым. Гъэгъахэр зыIыгъ къуэпс цIыкIухэмрэ ахэр къызэрыкIыкI бжьыныщхьэхэмрэ зыхуеину пкъыгъуэ псори ахэр зэрыпсэу зэман мащIэм зэхуахьэсын хуей мэхъу. Ахэр щысхьыншэу къыщрачым деж, зыми хунэмысу къанэ удзхэр мэкIуэдыжыпэ. Мыр къэлъытапхъэщ - япэ удзхэр зэфIэувэжын папщIэ илъэси 5 - 6 дэкIын хуейщ. АтIэ ахэр къипч нэхърэ нэхъыфIкъэ, дахащэу къызэрыкIым уеплъу, гукъыдэж къыхэпхмэ?

«Россельхознадзор»-м и Кавказ Ищхъэрэ Управленэми хъыбар къызэрыдигъэщIамкIэ, япэ удзхэр къипчи пщэи зэрымыхъунум ехьэлIа унафэм ебакъуэхэм административнэ тезыр тралъхьэнущ.