Илъэсищэ

Зауэ нэужь лъэхъэнэм гъащIэм и лъэныкъуэ псомкIи республикэм жыджэру зиужьащ. ПIалъэ кIэщIым къриубыдэу мэкъумэшхэкIыу кърахьэлIэр 1941 гъэм къалэжьу щытам щIигъуащ, промышленностым зэхъуэкIыныгъэфIхэр къыщыхъуащ.

1957 гъэм бадзэуэгъуэм и 4-м СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым и унафэкIэ, Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м етIуанэу къыхуагъэфащэ Ленин орденыр.

Экономикэм и IэнатIэ псоми зэдэууэ зрагъэужьын мурадкIэ, 1959 – 1965 гъэхэм ятещIыхьа илъэсибл планыр къэрал унафэкIэ къащтащ. А зэманым къриубыдэу промышленностым къыщIигъэкIым хуэди 2,3-кIэ, IэнатIэхэм я бжыгъэм хуэди 3-кIэ хэхъуащ. Къапщтэмэ, предприятэщIэу 20 къызэIуахащ.

60 гъэхэм я пэщIэдзэм «Искож» комбинатым и япэ чэзур яутIыпща нэужь, промышленность псынщIэм и продукцэм хуэдищкIэ хэхъуащ. Тырныауз вольфрам-молибден комбинатыр къэралым и руда къыщIэхыпIэ нэхъыщхьэхэм ящыщт. Республикэм и рабочэхэм, инженер-техникэ лэжьакIуэхэм я зэфIэкIым хуэфащэ пщIэ къыпэкIуащ. 1996 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщ цIыхуиблым «Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь» цIэ лъапIэр къыфIащащ.

60-70 гъэхэр щэнхабзэм гулъытэшхуэ щигъуэта, зыужьыныгъэ иным щыхуэкIуа илъэсхэу щытауэ жыпIэ хъунущ. 1960 гъэм къызэIуахауэ щытащ Культурно-просветительскэ училищэр. Абы щыгъуэм республикэ псом зэчий зыбгъэдэлъ ныбжьыщIэхэр къыщыхахат гъуазджэм, щэнхабзэм хуагъэсэн папщIэ. А училищэр япэ къэзыухахэм щэнхабзэ дунейм щыцIэрыIуэ куэд къахэкIащ. А гъэ дыдэм мазаем и 15-м Къэбэрдей-Балъкъэрым и Композиторхэм я союзми и бжэхэр зэIуихащ икIи 80 гъэхэм ирихьэлIэу ар РСФСР-м и Композиторхэм я союзым и къудамэ нэхъ инхэм ящыщ хъуащ. Абы хэтт композитор 15-рэ музыковеди 2-рэ. 1964 гъэм апрелым япэу ягъэлъэгъуауэ щытащ «Лалуцэ» лъэпкъ балетыр. Мис ар и къыщIэдзапIэу къэплъытэ хъунущ Музыкэ театрым. ИлъэситI дэкIри, абы къыкIэлъыкIуащ «Дахэнагъуэ» балетыр.

1965 гъэм ирихьэлIащ къафэмрэ уэрэдхэмкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал ансамблым къэфакIуэхэр къыхагъэкIыу «Кабардинка»-р» щхьэхуэу утыку къыщихьар. Ансамблым хэта уэрэджыIакIуэхэр хор щхьэхуэу ягъэпсащ. 1967 гъэм екIуэкIащ Щэнхабзэм и лэжьакIуэхэм я япэ республикэ съездыр. Абы щаубзыхуащ щэнхабзэм и зыужьыныгъэм папщIэ щIапхъэ псори. Мы Iуэхум теухуауэ къалэн куэд дыдэ зыгъэзэщIахэм, нобэ щэнхабзэ IуэхущIапIэу Налшык дэтым я нэхъыбэр езыгъэщIахэм ящыщщ Ефэнды Джылахъстэн.

1971 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым щагъэлъэпIащ КъБАССР-р къызэрызэрагъэпэщрэ илъэс 50 зэрырикъур. А гъэм шыщхьэу1ум и 31-м СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым и УнафэкIэ ди лъахэм орден ещанэр – Октябрь Революцэм и орденыр – къыхуагъэфэщауэ щытащ. А зэманым ирихьэлIэу КъБАССР-м и ныпым иджыри зы дамыгъэ къытехутащ – Лъэпкъ зэныбжьэгъугъэм и орденыр.

ХХ лIэщIыгъуэм и 1970 – 1980 гъэхэр ди къэралыр  псэукIэм ехьэлIа  гугъуехь щыхэхуа лъэхъэнэщ жыпIэмэ, ущыуэнукъым. Совет Союзым и республикэхэм къэрал щхьэхуитыныгъэ яIэн папщIэ декларациехэр къащтэу щIадзэ, президентхэр щыхах. А псом  Совет Союзым и лъэр щIеудри, мэкъутэж, гъащIэм и IэнатIэ псоми хэщIыныгъэхэр ягъуэт, щытыкIэ гугъу къохутэ.

1991 гъэм  къэрал псоми хуэдэу, республикэм и политикэ, экономикэ ухуэкIэм зэхъуэкIыныгъэхэм щыщIидзащ. А илъэсым щ1ышылэм и 30-м КъБАССР-м и Совет Нэхъыщхьэм къыщащтащ 1936 гъэ лъандэрэ зытет автоном республикэм къытекIыу, къэралыгъуэ иIэу адэкIэ зиужьыну, адыгэбзэр, балъкъэрыбзэр, урысыбзэр къэралыбзэу щызекIуэну.

1992 гъэм щ1ышылэм и 5-м Къэбэрдей-Балъкъэрым и Президенту хахащ КIуэкIуэ Валерий Мухьэмэд и къуэр. Респуликэм и Совет Нэхъыщхьэм и еханэ сессием и зэIущIэр 1992 гъэм и март мазэм зэхэтащ, абы КъБАССР-р КъБР-кIэ щызэрахъуэкIащ, Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Министрхэм я советым и унафэщIу Черкесов Георгий щыхахащ.

1993 гъэм дыгъэгъазэм и 12-м КъБР-м и Парламентым и палатитIыр къызэрагъэпэщри, илъэси 4-кIэ лэжьэну яубзыхуащ. А лъэхъэнэм ди республикэм экономикэ, политикэ, щэнхабзэ, нэгъуэщI унэтIыныгъэхэмкIи УФ-м и хэгъэгу куэдым ядэлэжьэн щIидзащ. 1997 гъэм КъБР-м КонституцэщIэ къищтащ. Къэралыр гугъуехь щыхэт лъэхъэнэми, ди хэку цIыкIум зэхъуэкIыныгъэфIхэр хуэмурэ щекIуэкIырт. Къэрал мылъкуу щыт предприятэ къомым къадэкIуэу экономикэм лIэужьыгъуэ куэдкIэ зиужьу хуежьащ, акционер, фермер, щхьэ закъуэ IэнатIэхэр къызэIуахырт, иныкъуэхэр приватизацэ ящIырт. Экономикэр лъэ быдэкIэ увыным сэбэп хуэхъуа лъэбакъуэ куэд ячащ а лъэхъэнэм. ЦIыхубэм я лъэпкъ зэхэщIыкIыр къэушати, лъэпкъ щэнхабзэ центрхэр, хасэхэр, зэгухьэныгъэхэр къызэрагъэпэщырт. Абыхэм пашэ яхуэхъур лъэпкъ интеллигенцэрат. А Iуэхугъуэхэм куэдкIэ я фIыгъэщ щэнхабзэр, бзэр, хабзэр, тхыдэр джыным, хъумэным цIыхухэм гулъытэ хэха хуащI зэрыхъуар, ахэрат цIыхубэм я гупсысэр зыунэтIыр.

Псоми ящIэж а лъэхъэнэм КъБР-м и цIыхухэр зыхэта гугъуехьхэри. Сыт хуэдэ лъэпощхьэпо иримыхьэлIами, адыгэхэмрэ балъкъэрхэмрэ гъуэгуанэ дахэ къызэдакIуащ, щылъэпэрэпаи щехъулIаи щыIэу.

Иджыпсту дызыхэпсэукI XXI лIэщIыгъуэм Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и цIыхухэр щогугъ социально-экономикэ, щэнхабзэ зыужьыныгъэшхуэхэр къахуихьыну. ИкIи а хъуэпсапIэхэр зыIэрагъэхьэу, унафэщI набдзэгубдзаплъэхэр гурэ псэкIэ я хэкум хуэлажьэу, цIыхубэр къэкIуэну дахэм хуэпабгъэу мэпсэу!