Гъуазджэм къыхуигъэщIа цIыху

Мухьэдин и IэщIагъэр къыщыхихым щапхъэ, гъуэгугъэлъагъуэ хуэхъуар актёр Iэзэ Дэбагъуэ Хьэсэнщ. ЕджапIэ къыщикIыжами абы и джэгукIэр фIэгъэщIэгъуэну кIэлъыплъащ. Куэдым хуезыгъэджа а нэхъыжьыфIым и чэнджэщ щхьэпэхэр нобэми и гъуазэщ. Налшык дэт Музыкэ училищэр къиуха нэужь, Къуэдзокъуэ Владимир и чэнджэщкIэ Ленинград консерваторэм щIэтIысхьат Мухьэдин. Ар нэхъыфI дыдэхэм ящыщу къалъытэрт. Студентхэр хэщыпыхьауэ фIэкIи къащтэртэкъым абы щыгъуэ. ИтIанэ, гурэ псэкIэ къыхэпха IэщIагъэм жэуаплыныгъэ хэлъу убгъэдыхьэну, абы и щэхухэм зыхэбгъэгъуэзэну къыпхуагъэувырт. 1980 гъэм цIыху 22-м и пIэкIэ 300-м щIигъу абы щIэтIысхьэну хэтами, и насып кърихьэкIри щIэхуащ. КуэдкIэ къыхуэщхьэпащ Мариинскэ театрым щагъэува лэжьыгъэхэм кIэлъыплъыну Iэмал зэриIар. Художественнэ тхыгъэхэр зэпкърагъэхыу зэрыщытари уасэншэщ. Макъамэм, гъуазджэм, щэнхабзэм псэм зрагъэузэщI. КIэщIу жыпIэмэ, ар Ленинград къыщикIыжам, Къулъкъужын къыдэкIа щIалэ цIыкIум къыпхуэмыцIыхужыну зихъуэжат. Абы гъуазджэм зэфIэкI щызиIэ цIыху куэд къыщицIыхуащ. Уэрэд жыIэным хуезыгъэджар РСФСР-м и цIыхубэ артисткэ Серваль Нинэщ. Мухьэдин и макъыр япэу абы щызэхихам оперэм нэхъ хэзэгъэну къилъытат. Къэбгъэлъагъуэмэ, абы къыдеджащ Мариинскэ театрым и уэрэджыIакIуэ Геревэ Василий, Театр Иным и уэрэджыIакIуэ Бородина Ольгэ, Венэ къалэм щылажьэ Штрейс Ольгэ сымэ. Я гупыр зэфIэкI зиIэ защIэт икIи псори цIэрыIуэ хъуащ. 

ГъащIэм зэрыщыхабзэщи, япэу бгъэзащIэ дэтхэнэ зы ролри щIэщыгъуэщ, ауэ Мухьэдин къызэрилъытэмкIэ, оперэм гъэщIэгъуэну хэлъыр уи япэкIэ нэгъуэщIым имыщIа роль къыщохъулIэрщ. Абы щыгъуэщ икIи нэхъ щIэщыгъуэу зыкъыщыпхуэгъэлъагъуэр. Джузеппе Верди и «Риголетто», «Травиата», Штраус Иоганн и «Цыганский барон» оперэ цIэрыIуэхэм щыджэгуащ, нэхъапэIуэкIэ а лэжьыгъэхэр зыгъэзэщIахэр и щапхъэу. «Дахэнагъуэ» (Джэримэс и ролыр), «Къамботрэ Лацэрэ» (Къамбот и ролыр) оперэхэм япэ дыдэу щыджэгуну къызэрыхуихуам ирогушхуэ. «Дахэнагъуэ» оперэм Джэримэс и партиер баритон жыIэкIэу япэу игъэзэщIащ. Молэ Владимир а оперэхэм ящIилъхьа макъамэхэр зыхуэбгъадэ хъун щымыIэу жеIэ. Ахэр цIыхубэм ягу щIыдыхьам и щхьэусыгъуэу къилъытэр адыгэ уэрэдыжьхэр, IуэрыIуатэр лъабжьэ зэрыхуищIарщ. 

Батырым игъэзэщIахэм ящыщу лэжьыгъэ куэд игу къинэжащ, ауэ «Дахэнагъуэ» оперэм щищIа Джэримэс и ролыр нэхъ пэгъунэгъущ. Абы щыгъуэ икIи и щIалэгъуэт. А ролыр зэзыхъуэкIыу зыгъэзэщIэни щыIэтэкъым. Дахэнагъуэ и ролыр чэзууэ ягъэзэщIащ Дау Марианнэрэ Даур Иринэрэ. А лэжьыгъэр нэхъ игу щIыдыхьам и щхьэусыгъуэр, ар зэрыадыгэ оперэм къыдэкIуэу, макъамэ дахи зэрыщIэлъырщ. Ар икIи гурыIуэгъуэщ - дэтхэнэ зыми и къежьапIэр фIыуэ илъагъун хуейщ. 

- Сэ сызэреплъымкIэ, лъэпкъ оперэхэр Iэмал имыIэу театреплъхэм я пащхьэм мазэм зэ нэхъ мыхъуми щыгъэлъэгъуэн хуейщ. Ауэ, ди жагъуэ зэрыхъунщи, а лэжьыгъэхэм яхуэфащэ гулъытэ хуащIыркъым. Абыхэм щIэупщIэ щIамыIэм и щхьэусыгъуэу къэслъытэр театреплъхэр иджы концертхэм, гушыIэхэм нэхъ дахьэх зэрыхъуарщ, - жеIэ Мухьэдин. - ЗэфIэкI зиIэ, сыт хуэдэ лэжьыгъэми пэлъэщыну режиссёрхэр, артистхэр, уэрэджыIакIуэхэр диIэми, зэманыр зэрыгугъум къыхэкIыу, а лэжьыгъэхэр ди IуэхущIапIэм зэригъэувын мылъку иIэкъым, къэралыр къыддэмыIэпыкъумэ. Ауэ, лъэпкъ оперэхэр къэдмыгъэлъагъуэу иджыпсту Iэпэдэгъэлэл тщIымэ, иужькIэ къытхуэIэтыжынукъым. Музыкэ театрым и курых лъэпкъ оперэхэм яхуэфащэ гулъытэ яхуэщIын хуейщ. Адыгэ оперищыр тхъумэну, ахэр зэпымыууэ ди репертуарым хэтыну сыхуейт. Абы и лъэныкъуэкIэ щапхъэщ дэнэ щIыпIэ дыкIуэми езым я лъэпкъ оперэхэр къызэрагъэлъагъуэр. 

«Дахэнагъуэ» оперэм и лIыхъужь нэхъыщхьэ Джэримэс цIыхубэм и щхьэхуитыныгъэмрэ насыпымрэ псэемыблэжу зэрыщIэбэнам щIэблэр щIэппIыкIыну уасэншэу къелъытэ Мухьэдин. Дэбагъуэ Роман «Мадинэ» оперэр щIэрыщIэу зэригъэувыжрэ куэд щIакъым. Илъэси 15 - 20-кIэ узэIэбэкIыжмэ, я репертуарым хэта «Къамботрэ Лацэрэ» оперэм и лIыхъужь нэхъыщхьэхэм яку дэлъа лъагъуныгъэ къабзэр театреплъхэм я пащхьэм иджыри щагъэлъэгъуэну зэричэзури ибзыщIыркъым абы. 

Оперэм Мадинэ и адэм и ролыр щигъэзэщIащ Батырым. Режиссёрыр лэжьыгъэм хуабжьу гугъу дехьащ. НэхъапэIуэкIэ узэIэбэкIыжмэ, оперэр зы мардэм тету ягъэзащIэу щытащ. Дэбагъуэр абы къытекIри Iуэхум нэхъ щIэщыгъуэу бгъэдыхьащ. Уэрэдыр щагъэзащIэкIэ, псалъэмрэ макъамэмрэ зэгурыIуэу, абы екIуу защIын хуейуэ къащыхуигъэувым, япэщIыкIэ абы гугъу иригъэхьахэщ. ИужькIэ къагурыIуэжащ апхуэдэу нэхъ къызэрезэгъыр. А тIур зэхэухуэнауэ ролыр щагъэзащIэм деж куэдкIэ нэхъ тыншт, уэрэдыр жыпIэрэ иужькIэ образым утехьэж нэхърэ. 

ГъуазджэхэмкIэ Кавказ Ищхъэрэ институтым уэрэд жыIэнымкIэ и къудамэм илъэсиблкIэ щригъэджащ Мухьэдин. И гъэсэнхэу КъуэщIысокъуэ Оксанэ, ПащIэ Маринэ, Дэгу Каринэ, Жабоевэ Замирэ, Сэбаншы Мухьэмэд, Хуламханов Къайсын сымэ Музыкэ театрым щолажьэ. Иригъэджахэм ящыщ Хъусин Анзор КъБКъУ-м къафэмкIэ и «Амикс» театрым хэтщ. Иджыпсту театрым и уэрэджыIакIуэ, артист ныбжьыщIэхэм режиссёрым щIыгъуу ядолажьэ. КъищынэмыщIауэ, щхьэхуэу долажьэ зи уэрэдхэр куэдым ягу дыхьэ ЦокIыл Азэмэт. 

Оперэ гъуазджэр нэгъуэщI жанрхэм къащхьэщыкIыу нэхъ гугъу щIэхъу щхьэусыгъуэу Батырым къилъытэр макъамэмрэ псалъэмрэ зэтехуэу бгъэзэщIэн, актёру икIи уэрэджыIакIуэу ущытын зэрыхуейрщ. Макъамэмрэ ролымрэ зэтехуэу пхуэгъэзащIэмэщ уи ролыр нэсу къыщохъулIэр. Макъамэр цIыхубэм я деж щыпхунэхьэсынур ар уи гумрэ уи псэмрэ къабгъэдэкIыу жыпIэмэщ. Абы и лъэныкъуэкIэ музыкэмкIэ режиссёрыр къызэрыбдэлажьэми куэд елъытащ. Апхуэдэ зэфIэкI яIауэ къелъытэр Ерчэн Леонидрэ ШэрыIужь Анатолэрэ. Музыкэ театрым и дирижёр нэхъыщхьэ икIи и художественнэ унафэщI Щэбэтыкъуэ Натбий, иджырей и режиссёрхэу Сафаровэ Тамарэ, Дэбагъуэ Роман сымэ абыхэм къакIэрыхукъым. 

- ГъащIэм къыщызэхъулIахэм зытезгъэгусэркъым. Ауэ, зэманыр сылъэщIэмыхьэу псынщIэу мажэ, сщIэр сфIэмащIэу. Ар фIыуэ слъагъу IэнатIэм сызэрыпэрытым и нэщэнэу къыщIэкIынущ. Си илъэс 60-м ирихьэлIэу Фигаро и ариер згъэзэщIэну къалэн зыщысщIыжати къызэхъулIащ, - жеIэ Батыр Мухьэдин. - Иджыпсту хуэдэу си Iуэхур адэкIи къызэмыхъулIэмэ, театрыр IэщIыб сщIынущ. Макъыр театр лэжьакIуэм и зэфIэкIым хуэкIуэу щытын хуейщ. КъищынэмыщIауэ, дызэрыадыгэр нэгъуэщIхэм зэрыжедгъэIэнум дыхущIэкъуну ди къалэнщ дэтхэнэ зыри.