Аскэрбий и сурэт Урал щыслъэгъуащ

ГукъэкIыж

Гъэмахуэ хуабэт. «Хадэм сыкIуэнщи, тIэкIуи сылэжьэнщ, тIэкIуи си щхьэ жьы щIезгъэхунщ», - жысIэри зы зыгъэпсэхугъуэ махуэ гъуэгу сытеуващ. Си хадэр жыжьэтэкъыми, Головко уэрамым сытету лъэсу сыкIуэурэ щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым и бжэIупэм деж Шортэн Аскэрбий сыщыхуозэ, сымыцIыхуу зы лIы гуэр и гъусэу. Сэлам-чэламыр зэфIэкIа иужькIэ: «Мыр сыт, Хьэутий, икIи уи закъуэу, дэнэ здэбунэтIар?» - жеIэри Аскэрбий къызоупщI. СыкъыщIежьа Iуэхур щызэхихым «уэлэхьи зыгъэпсэхуныр къохъулIэну къыщIэкIынмэ, ауэ улэжьэным шэч къытызохьэ», - жиIэри ину дыхьэшхащ. И гъусэри сегъэцIыху. Иужьым къызэрыщIэкIамкIэ, Мэлэмэт Темболэтрэ езымрэ загъэпсэхун мурад яIэу зэхуэзауэ арати, «фынакIуэ, фынеблагъэ си деж» щыжысIэм, тIуми псалъэ къыхагъэкIакъым.

         Дынэсу ищхьэ жьыщIэхупIэм щетIысэха иужькIэ, хъыбар кърагъажьэ, сэ сынэхъыщIэти, жаIэм седаIуэ мыхъумэ, сахэпсэлъыхьыркъым, хуэмурэ Iэнэ къызызогъэпэщ. Я псалъэм къыхэщу зэхэсхащ Шортэн Аскэрбийрэ Мэлэмэт Темболэтрэ фIыуэ зэрызэрыцIыхур. Темболэт театрым унафэщIу щыщыIа зэманым нэIуасэ зэхуэхъури, ныбжьэгъуфI зэрыгъэхъужауэ, къуэшым хуэдэу зэрыгъэпэжу зэрыIыгът. Псэлъэныр зэпагъэури, Аскэрбий зыкъысхуигъэзащ: «Уэри зыгуэр къыджыIэ, Хьэутий». «Сыт жысIэн, фэ нэхъыжьыфIхэм сыныводаIуэ», - жызоIэ. «Уи сабиигъуэм тепсэлъыхь», - жи Аскэрбий. «Си сабиигъуэр Хэку зауэшхуэм хисхьащ», - жызоIэри соух. «Дауэ, дауэ жыпIа, зэпкърыхауэ тепсэлъыхьыт», - жеIэри Аскэрбий трегъэчыныхь. Сэри, кIыхьлIыхь сымыщIу, яхуэсIуэтащ зауэм щIидза иужькIэ школым и директорымрэ колхоз председателымрэ я унафэкIэ, школ щIэтIысхьэжыгъуэ хъуху фадэIэпыкъу жаIэу, илъэс 12 - 13 зи ныбжь щIалэ цIыкIухэр трактор бригадэхэм прицепщикыу дызэрытрагуэшар, дылажьэурэ сэ сызигъусэ трактористыр зауэм яшати, абы и тракторым сытрагъэтIысхьэу зауэр зэфIэкIыху трактористу сызэрылэжьар. «Илъэс 13 фIэкIа мыхъуа сабийр тракторист зыщIар езыр тракторым щIэщIауэ гъэвэн хуеящ», - жиIэурэ губжьауэ и щхьэр егъэкIэрахъуэ Аскэрбий.

         ИужькIэ Темболэт къригъэжьащ театрым и директор къулыкъум къытрашу, ди республикэм и лIыкIуэу, Пермь зэрагъэкIуауэ щытам и хъыбарыр. Абы и къалэныр ди колхозхэм, совхозхэм, ухуакIуэ организацэхэм я лъэIукIэ зыхуеину пхъэхэр къахуригъэшэну арат. Ар щызэхэсхым, псалъэм къыдэкIуэу, яжесIащ радиомрэ телевиденэмрэ я лэжьакIуэхэр щрагъаджэ институтым дыщызэрыцIыхуауэ си ныбжьэгъу Пермь зэрыдэсыр, зы мазэ дэкIмэ, отпуск къеIысхыу, лъагъунлъагъу абы и деж сызэрыкIуэнур. Зыри жимыIэу и бгъэгущталъэм блокнот кърехри, Темболэт абы цIэ-унэцIэ, уэрамыцIэ, телефон номери щIыгъужу третхэ. ИужькIэ зэдежьууэ Темболэтрэ Аскэрбийрэ си пщэ къыдалъхьэ я сэламыр есхыжыну, я Iуэху зытетри къахуэсхьыжыну.

ЖыхуэсIа зэманыр къэсри, Пермь сыкIуащ. ХьэщIэщым сыкъыщыувыIэу сызыхуэкIуа ныбжьэгъум деж лэжьапIэм сыпсэлъа щхьэкIэ, згъуэтакъым. Командировкэ щыIэти, махуищ дэкIмэ къекIуэлIэжыну къызжаIащ. ИужькIэ Аскэрбийрэ Темболэтрэ къызата телефонымкIэ сыпсалъэри, ари къаIэтакъым.

Лъэсу сежьэнщи, къалэри зэзгъэцIыхуурэ сыкIуэнщ, жызоIэ сигукIэ. ЖыхуиIа унэр къызогъуэтри уэзджынэм соуэ - зыми зыри жиIэркъым. Сыщытурэ гъунэгъу фыз гуэр къыщIокIри: «Я хьэ цIыкIур лIауэ щIалъхьэ, къэкIуэжыху къакIуэ къыщIыхьэ», - жеIэри къызолъэIу. ЦIыху хьэлэмэтыщэу къыщIэкIащ гъунэгъухэр. Гъунэгъуищ хъурти, чэзууэ къыщIэкIыурэ къызэлъэIуащ сыщIыхьэну. Щызмыдэм шэнт къыщIахри сагъэтIысащ.

Зэман дэкIауэ къекIуэлIэжа цIыхубзитIыр нэщхъейт. Ауэ сыкъыздикIамрэ сыкъэзыгъэкIуамрэ щажесIэм, си псалъэр и кIэм нэзгъэсатэкъым: «Ой, Аскарби, ой, Темболат!» жаIэурэ зыкъызадзу IэплIэ къыщысхуащIам. ЦIыхубзитIыр нэщхъыфIи хъужащ. СызыщIыхьа унэм, хьэ цIыкIур щIалъхьа иужькIэ, гъунэгъухэри къраджэу зэхэсыну, Iэнэр зэтетти, телъ псори трихри, напIэзыпIэм сэ щхьэкIэ Iэнэр нэгъуэщIу Катя иузэдащ.

СыщысыхукIэ зэIэпахыу зэанэзэпхъур зытепсэлъыхьар Аскэрбийрэ Темболэтрэщ. «Сыту цIыху телъыджэхэ адыгэхэр, абы я хабзэр – апхуэдэ лъэпкъ дунейм тету тщIагъэххэкъым», - жаIэрт зэдежьууэ зэанэзэпхъум. КъызэрыщIэкIамкIэ, Темболэт къригъэблагъэри ахэр Налшык щыIати, абы щыгъуэ Аскэрбий яригъэцIыхуауэ арат.

Зыкъомрэ сыщысауэ сежьэжыну щыжысIэм, Катя къэпсалъэри: «УкIуэжынщ, зэ умыпIащIэ, сыкъэсыжыху мыбы еплъ», - жиIэри сурэт дэлъу альбомышхуэ си куэщIым кърилъхьащ. Зэтесхмэ, япэу сызыIуплъэр Шортэн Аскэрбий и сурэтщ. КъызэзгъэдзэкIмэ, апхуэдэ къабзэу Темболэт и сурэтри солъагъу. Альбомышхуэм нэхъыбэу дэлъыр Катярэ и анэ Елизаветэрэ я гъусэу адыгэ щIалитIым зытрагъэха сурэтхэрт, Правительствэм и Унэ Налшык дэтым и деж щытхэу.

Куэд дэмыкIыу и Iэр и щIыбагъымкIэ ехьэкIауэ дыхьэшхыу Катя къыщIолъэдэж. Сыкъыщытэджым, «зыщIыпIи укIуэжынукъым, уежьэжыху уздэщыIэнур ди дежщ» жиIэри, жьакIэупс сыт хуэдэхэр дэлъу хьэщIэщым къыщIэзна дипломатыр къысIэщIилъхьэжащ.

Махуэ пщыкIутхукIэ Пермь сыщыIати, сызыхуэкIуа си ныбжьэгъум пщэдджыжьым сыдишурэ сыкъришэкIа мыхъумэ, зыщIыпIи самыгъакIуэу Шортэн Аскэрбийрэ Мэлэмэт Темболэтрэ я цIыхугъэ Елизаветэ Александровнэрэ Катярэ егъэлеяуэ сагъэхьэщIауэ щытащ.

Абы сызригъэгупсысаращ: лъэпкъым сыт хуэдэу  ухущытынуми абы

щыщу узрихьэлIам дэплъэгъуа цIыхугъэмрэ хабзэмрэ нэхъыбэу елъытащ. Ди адыгэлIхэм я хьэлымкIэ, я щIэныгъэмкIэ, я зыIыгъыкIэмкIэ къалэжьат бзылъхугъэхэм я нэфI, игъащIэкIэ адыгэм и фэ зраплъынури ахэрат.

Къумыкъу Хьэутий.