Кроссвордхэр

Кроссвордыр къыщежьауэ къалъытэ Инджылызым. 1924 гъэм щэкIуэгъуэм и 2-м «Sunday Times» газетым къытрадзащ Мазере Эдвард Поюс ищIа япэ кроссвордыр. Япэ кроссворд сборникыр США-м къыщыдэкIащ 1924 гъэм, мини 5 хъууэ. Ар махуэ зыбжанэм зэтращэхуауэ щытащ. 1924 гъэм Набоков Владимир урысыбзэкIэ зэхигъэува кроссвордыр къытехуащ Берлин къыщыдэкIыу щыта «Руль» журналым и «Наш мир» гуэдзэным. Ленинград къыщыдэкIыу щыта «Новая вечерняя газета» жыхуиIэм 1925 гъэм шыщхьэуIум и 18-м къытехуащ урыс кроссворд. 1929 гъэм накъыгъэм и 12-м щегъэжьауэ «Огонёк» журналым кроссвордхэр традзэу ирагъэжьащ. Уеблэмэ Хэку зауэшхуэм и зэманми абы кроссвордхэр щызэпагъэуакъым.

Японием япэу кроссворд къыщыщыдэкIар 1987 гъэрщ. Псалъэ щхьэхуэхэм хуэдэу иероглифхэр зэрызэпомыгъэувэфым къыхэкIыу, япон кроссвордхэр нэгъуэщI щIыкIэу зэхэгъэуващ: псалъэхэм япIэкIэ абыхэм я кроссвордым къегъэлъагъуэ сурэт щхьэхуэхэр.

Кроссвордыр зыфIэфIхэм я бжыгъэм илъэс къэс куэду хохъуэ. Илъэс пщIы бжыгъэ хъуауэ щыIэщ Кроссворд спорт лIэужьыгъуэмкIэ федерацэ. Абы кроссвордымкIэ чемпионатхэр ирегъэкIуэкI.

Инджылызым къыщыщIагъэкIащ «Crossword Pen» ручкэ гъэщIэгъуэныр. Абы хэщIыхьащ кроссвордхэр къызэрыпщIэ псалъалъэ, псалъэ 250-рэ хъууэ.

ГъэщIэгъуэнщ кроссвордыр гухэлъ къэIуэтэкIэу къэзыгъэсэбэпи зэрыщыIэр. Стэндфорд университетым и студентым игу дыхьа хъыджэбзым кроссворд ищIыжыну зэрыфIэфIыр ищIэрти, газетхэм я тхьэмахуэ къыдэкIыгъуэхэм тетыну кроссвордхэр зэхэзыгъэувэхэм ягурыIуэри, кроссворд гъэщIэгъуэн къытрыригъэдзауэ щытащ. Ар пщIыжа нэужь укъеджэрт: «Лесли, къыздэкIуэ. Нил» псалъэхэм.

Ди зэманым щыIэщ кроссворд лIэужьыгъуэу 24-рэ хуэдиз. Нэхъыбэ дыдэу зэхагъэувэхэм ящыщщ сканвордыр. Псалъэхэр къызэрыпщIэн хуей дамыгъэхэр плIимэхэм ярытщи, жэуапыр стрелкэкIэ къызэрыгъэлъэгъуам хуэдэу иботхэж. Пэжу зэхэгъэува сканвордыр пщIыжа нэужь, плIимэ нэщI къэнэн хуейкъым. Американ кроссвордым плIимэхэм пэгъунэгъуу псалъэ щхьэхуэхэр къыщыгъэлъэгъуащи, ахэр езы кроссвордым деж щызэхуэбгъэкIуэжын хуейщ. УщрихьэлIэ щыIэщ псалъэхэм ящыщ гуэрхэр иратха хьэзыру къыщыкIуи, абы щыгъуэм кроссвордыр нэхъ щIыжыгъуафIэщ. Япон кроссвордыр кодхэу е бжыгъэу зэхэгъэуващ, пщIыжа нэужькIэ къыпхущIидзынури сурэтщ. Венгер кроссвордым и щхьэхуэныгъэщ псалъэ къызыхэпщIыкIын хуей хьэрфхэр плIимэ зэпыщIахэм къызэрыщыкIуэр. Чайнворд лIэужьыгъуэм псалъэхэр екъуахэм (линиехэм) щызэблокI.

Кроссворд нэхъ ин дыдэр 1982 гъэм зэхигъэувауэ щытащ Канадэм щыщ Тюрко Роберт. Абы зэпэплIимэ (квадрат) 82951-рэ йохуэ, псалъэ 25614-рэ къыщыгъэлъэгъуащ. Езыр метр зэбгъузэнатIэ 3,55-рэ мэхъу.

Ереван щыщ Ованесян Ар и кроссвордыр Гиннесс рекордхэмкIэ и тхылъым иратхащ, кроссворд тедзахэм ящыщу дуней псом щынэхъ ину къалъытэри. Ар «BAUER» тхылъ тедзапIэм къыщыдагъэкIащ, и бгъуагъыр метри 2,3-рэ, лъагагъыр метри 2,45-рэ, и плIимэхэм я инагъыр милиметр 5х5-рэ хъууэ. Псалъэу 25 970-рэ йохуэ: екIуэкIыу – 12 842-рэ, къехыу – 13 128-рэ. Кроссвордым дыщIыгъущ напэкIуэцIи 150-рэ хъу тхылъ - абы псалъэгъэнахуэхэр къыщыхьащ.

Ди зэманым кроссворд зэхэзыгъэувэхэм я деж бжьыпэр щиIыгъщ Бельгием и Брюгге къалэм щыщ Боукарт Роже. Ар илъэс 65-рэ щрикъум ирихьэлIэу Гиннесс рекодхэмкIэ и тхылъым иратхащ метр 31-рэ зи кIыхьагъ, сантиметр 53-рэ зи бгъуагъ, псалъэ 50 400-у зэхэт и кроссвордыр. Ар зэхигъэувэным тригъэкIуэдащ илъэсиплI. Кроссвордым къыщихьа упщIэхэр ихуа къудейщ напэкIуэцI 2 734-м.

Кроссворд зэхигъэувэхэм я бжыгъэм и куэдагъкIэ псоми къахэщхьэхукIащ инджылыз Сквайрз Роджер. Тхьэмахуэ къэс абы газетхэмрэ журналхэмрэ папщIэ егъэхьэзырыф щхьэкъутэ-щхьэщIыжу (головоломка) 40-м щхьэдэх.

Кроссворд щIыжыным зэман нэхъ мащIэ дыдэ тригъэкIуэдауэ къалъытащ илъэс 43-рэ хъу инджылыз щIалэ Дин Ройн. 1970 гъэм ар «Times» газетым тета кроссвордым пэлъэщащ дакъикъи 3-рэ медан 45-кIэ. Нэхъ кIыхьлIыхь дыдэу кроссворд ищIыжащ Фиджи щыщ бзылъхугъэм – абы псалъэхэр къэщIэным тригъэкIуэдащ илъэс 34-рэ.