ЩIалэгъуэ

Къэхъуа

Мэртазэ и къуэр зекIуэ къикIыжу Къуэгъулъкъуей къыдыхьащ. Уэрамым къыздрикIуэм сабий гуп джэгуу ирохьэлIэ икIи мурад ещI зы щIалэ цIыкIу къидыгъуу къану ипIыну. Сабийхэм къащыхыхьэм, абы и къамышыр зыIэпигъэхуащ, зы щIалэ цIыкIум ар къыщыхуишиижым, къипхъуатэри ирихьэжьащ. Сабийр Къуэгъулъкъуэхэ яйт.

Унэм къэсыжа иужь щIалэ цIыкIум Мэртазэ и къуэм зыхуигъэзащ:

- Дапщэщ сыбгъэкIуэжыну? -  жиIэри.

- Унэ уиIэмэ, кIуэж, унэншэ хъун, бжесIэмэ, ущхьэхуитщ, - иритыжащ абы жэуап Мэртазэ и къуэм.

Ар щхъуафэщ. И щхьэ щIыбым IэпапIэ плъыжьхэр хэсщ. И лъакъуэхэр фIыцIэщ. Я нэхъыбэм щIэжьей цIыкIухэр Кавказ ЩIыбым къыщраш, иныкъуэхэми а лъэныкъуэмкIэ щIымахуэр щрах. Кавказ Ищхъэрэм куэду ущрохьэлIэ, и тафэ, бгылъэ щIыпIэхэм гъатхэмрэ бжьыхьэмрэ щагъакIуэ.

ЩIыпIэ зэмылIэужьыгъуэхэм щопсэу, ипщэ, ищхъэрэ щIыналъэ пхыдза дыдэхэм къищынэмыщIа. Европэр зи хэщIапIэхэм щIымахуэр Африкэм и ищхъэрэ тафэ-губгъуалъэхэм щрах.

Хы ФIыцIэ Iуфэм дызыщрихьэлIэ щIыпIэцIэхэм яхэтщ ди нобэрей гъащIэм куэдрэ щызэхэтххэр. Апхуэдэхэм ящыщщ Джубгэ (Жьыубгъу) зыфIащари. Абы и къежьэкIэ хъуам ехьэлIауэ Iуэху еплъыкIэ зыбжанэ щыIэщ.
Адыгэ Республикэм щыпсэуа бзэщIэныгъэлI Мерэтыкъуэ Къасым къызэрилъытэмкIэ, «жьыубгъу» псалъэм къикIыр езым къеIуэтэж: «жьым зыщиубгъу щIыпIэ» жыхуиIэщ.

1935 гъэ лъандэрэ Америкэм къыщыдэкI «Аляскэ» журналым иджыблагъэ къытрадза тхыгъэр щыхьэт зэрытехъуэмкIэ, Коцебу къалэм («Полярнэ уэрдыхъум» адэкIэ щыIэм) щыпсэухэм я нэгу щIэкIа телъыджэр къызыхэкIар цIыху къызэрыгуэкIхэми я мызакъуэу, щIэныгъэлIхэми къахуэщIэркъым.
Аляскэ хытIыгу ныкъуэм къухьэпIэмкIэ щыIэ и псыIум зытезыгъэбыдыхьа Коцебу къалэм дэсхэм гу зэрылъатауэ, дыгъэр а лъахэм жэщ-махуэм къриубыдэу тIэу щыкъуэхьащ – япэр шэджагъуэм нэса къудейуэ, сыхьэт I2-рэ дакъикъэ 20-м, къыкIэлъыкIуэр жэщыкум хуэзэу.

США-м Карнеги и цIэр зэрихьэу щыIэ ЩIэныгъэхэмкIэ институтым и IэщIагъэлIхэу  Фенг Фаборэ Батлер Полрэ иджыблагъэ хьэршым къыщахутащ абы къыщызылъэтыхь пкъыгъуэ абрагъуэхэм ящыщу «Нептун щIыIэ» зыфIащамрэ гъащIэ здэщыIэнкIэ хъуну зыхуагъэфащэ планетэу тIурэ

Куэшмэн-Битокъу Рузанэ КъБР-м и Казначействэм и федеральнэ IуэхущIапIэм хъыбархэр хъумэнымкIэ и экспертщ. ЩIэныгъэ щызригъэгъуэтащ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и инженерно-техническэ факультетым, Къэбэрдей-Балъкъэр аграрнэ университетым экономикэмрэ управленэмкIэ, финансхэмкIэ и къудамэм.
ЦIыхум и щIыкIэ хъунур и сабиигъуэм къыщожьэ. Хьэл-щэн хуэхъунухэр, гъащIэм нэхъ зыдихьэхынухэр абдеж убзыхуа щыхъуу къыщIэкIынущ. Рузанэ и гумызагъагъым и къежьапIэри сабиигъуэрщ:

Дунейм къытехьа сабийм цIэ фIэщыным епха Iуэхум мыхьэнэшхуэ ирату ижь-ижьыж лъандэрэ къэгъуэгурыкIуащ адыгэхэр. Къыхаха цIэм сабийм и гъащIэр зэрыхъунур куэдкIэ елъытауэ къащыхъурт. 

 ЩIэх-щIэхыу ди нэгу щIэкI теплъэгъуэхэм язщ сабийр зэрыгъым къыхихыу, анэм пIащIэу абы телефоныр зэрыIэщIилъхьэр. Зэман докIри, иджыри зи акъылыр мыжэпхъа ныбжьыщIэр балигъхэм я дунейм егъэгужьей, и гупсысэм хузэмыгъэзахуэ теплъэгъуэхэм нобэ зи цIэр дымыщIэ узыфэхэр хех. Дауэ апхуэдэ сабийхэм уазэрыдэIэпыкъунур? А упщIэм жэуап ирет «РИА-КъБР» хъыбарегъащIэ IэнатIэм и корреспондентыр псэлъэгъу зыхуэхъуа, Зэчий зыбгъэдэлъ сабийхэмрэ щIалэгъуалэмрэ я уардэунэм ПсихологиемкIэ и къудамэм и унафэщI Апажэ Валерэ Борис и къуэм. 

Куэшмэн-Битокъу Рузанэ КъБР-м и Казначействэм и федеральнэ IуэхущIапIэм хъыбархэр хъумэнымкIэ и экспертщ. ЩIэныгъэ щыз­ригъэгъуэтащ Къэбэрдей­Балъкъэр къэрал универси­тетым и инженерно-техни­ческэ факультетым, Къэбэрдей-Балъкъэр мэкъумэш уни­­верситетым экономикэм­рэ управленэмкIэ, фи­нанс­хэмкIэ и къудамэм. 

Дэтхэнэ зы цIыхуми и гум, и псэм щегъафIэ, ирогушхуэ къыщыхъуа, къызыхэкIа и жылэр. Ар абы и гъащIэ гъуэгум и къежьапIэщ.  Сэри сропагэ сыкъыщыхъуа  си Дохъушыкъуейм. Абы хузиIэ лъагъуныгъэр пхуэмыIуэтэным хуэдизщ.