ТIуащIэ лъащIэр сэмэгурыкIуэт

Адыгэ лъагъуэжьхэм ирикIуэн зи щIасэ гуп цIыкIум хэтхэр, щIыуэпсыр фIыуэ зэрытлъагъум къыдэкIуэу, дыкъызыхэкIа лъэпкъым и тхыдэми, и бзэми пщIэ хуэщIын зэрыхуейр зыхэзыщIэщ. 

Бышэнхэ Хьэбасрэ сэрэ, ныбжьыщIэхэу Бышэн Аслъэнрэ Мэремыкъуэ Амиррэ Адыгейм и къалащхьэ Мейкъуапэ дыкъыдэкIри, Щхьэгуащэ и псыхъуащхьэ дэс Гъуазэрыплъ къуажэ цIыкIум дынэсащ. Уэздыгъей уардэхэм ягъэбжьыфIэ хуей дахэкIейр зыщхьэщыт бжьэпэм чэтэн пщыIэхэр щыдгъэуври, псы ежэхым и даущ макъым дыщIэдэIукIыу нэху дыкъекIащ.

Пщэдджыжьым зыкъызэрыдужьу, къухьэпIэ лъэныкъуэмкIэ щыIэ мэзылъэ бгым дыкIэрыхьащ.

МахуитI енкIэ, къуакIи-бгыкIи къызэднэкIыу, дызыхуэкIуэм зызэрихъуэкIыу, дыздынэс къыдэIэфIэкIыу, джабэ бгъуэщIкIэ цIыху зэрымыс губгъуэшэкъракъ зызыукъуэдиям дрикIуэри, бгыщхьэ аранэ папцIэхэр зи плъапIэ, абыхэм я щIыб къыдыхьэныр зи гуращэ гупыр ещанэ махуэм сэнтх гуэрым дыщхьэщыхьащ.

Хы ФIыцIэ Iуфэр уи гъуазэу ищхъэрэкIэ укъыщикIкIэ, Фыщт бгым и сэмэгу лъэныкъуэмкIэ блэкI лъэс лъагъуэм щхьэдэхыпIитху ущыхуозэ. Мы лъагапIэри абыхэм ящыщ зыт.

Уэхым егъэзыхыгъуэу дехри, щхьэдэхыпIитIым я зэхуа­ку дыкъыдэхутащ. Псын­щIэрыкIуэным дыкъызэры­зэщIигъэплъам и фIыгъэкIэ, «лэгъуп» дызэрыпщхьам зыщидмыуфэрэзыхьу, къы­кIэ­лъыкIуэ шытхми дыдэкIащ… нэхъыжьитIыр. Ауэ ди гъусэ щIалэщIэхэм гъуэгум зы­къыщыт­­­пагъэщэтри, шытхитI зэхуа­кум дакIута фIэкIа умыщIэну дэлъ мывэ хужьы­шхуэхэм я къуагъым зыкъуагъэпщкIуащ. ИкIи «хьэлъэ» тIыгъам щыщ тIэкIу тхухагъэщIащ: етщIэн дымыщIэ хуэдэ, абыхэм я къэлътмакъхэм изэрыхьауэ илъа фо банкIитIым «кIэ» къыхуагъэкIуащ. Ауэ ар дэ къыщытщIар яужькIэщ…

Шытх етIуанэм зэреджэр «Ермэлы» щхьэдэхыпIэщ. Абдежым утету къызэбнэкIа «Гъуазэрыплъ» сэнтхри, къыппэщылъ гъуэгуанэри, уи нэгум къыIуидзэм хуэдэу, уолъагъу. ДыкъызыщIэкIа бгы лъабжьэхэм кIэрыт мэзышхуэхэм яужькIэ губгъуэшэкъракъкIэ дыкърикIуами, адэкIэ аргуэру жыгхэм щIадзэжырт. Ижь лъэныкъуэмкIэ дызыдекIуэкI бгы хэукъуэдиикIам ищхьэкIэ щыIэ бгыщхьэ тафэр куэдым я жьэм жьэдэмыкI Лагъуэнакъэ хъупIэ абрагъуэр арати, мы иджырей ди зекIуэми абы дызэримыхьэфыр дигу къеуэрт…

«Лагъуэнакъэ» цIэр зытеIукIа щIы­пIэр бгыщхьэ тафэ хъупIэщ, «къущхьэхъущ». Зыпэгъунэгъу хы ФIыцIэм елъы­­тауэ абы и лъагагъыр, ику иту, метр 2000-м щIегъу. Абы и къуэбэкъухэм къыщожьэ Ищхъэрэ - КъухьэпIэ Кавказым и псыщхьэ куэд.

Лагъуэрэ Накъэрэ

ЩIы­пIэ дахэкIейм зэреджэ хъуам теухуауэ адыгэхэм хъыбар зыбжанэ яIэщ. Абыхэм ящыщ зыщ «фIыуэ плъагъум ма­фIэ­ми удыпы­хьэнщ!» кIахэ адыгэ­ псалъэжьым пэ­джэж Iуэ­ры­Iуа­тэ кIэщIри. Ар фIылъагъуны­гъэ къабзэ зи зэхуаку дэ­лъа, гурэ псэкIэ зэбгъэдэта ныбжьыщIитIым, Лагъуэрэ Накъэрэ, ятеу­хуащ.

Лагъуэ щIалэ цIыкIуу и анэм щIыгъуу гъэрыпIэ къихутащ. Бзылъхугъэм хамэ щIыпIэм зэшыр куэдрэ къыщытеуэрт. АпщIондэхукIи пэIэ­щIэ зыхуащIа хэкум ехьэлIа хъыбархэм къуэр щIигъэ­дэIурт. Абыхэм куэдрэ къахэщырт зи дахагъэм зыри пэмыхъун адэжь щIыналъэмрэ уэс мыткIужыр зытелъ Фыщт бгыжьымрэ ятеухуахэр.

Гъэхэр блэкIащ. Лагъуэ ин хъуащ, и Iэпкълъэпкъыр зэрубыдащ, лIыпIэ иуващ. Ауэрэ здекIуэкIым, хэхэсу зыхэс бысымхэр зэгуэрым игъэхутыкъуэри, щIалэр къафIы­щIэпхъуэжащ. Здигъэзэнур щимыщIэм, и анэм зи гугъу къыхуищIу щыта Фыщт бгыжьыр здэщыIэр къихутэри, абы и Iэхэлъахэр егъэзыпIэ ищIащ. Апхуэдэ щIыкIэм иту псэу Лагъуэ бгыщхьэ хъупIэм ит Iэщы­хъуэ­хэм кърихьэлIащ икIи ар абыхэм гъусэ зыхуащIащ.

ИхъуреягъкIэ къэлъагъуэ бгыхэм, зыпэгъунэгъу къуэладжэхэр зи хэщIапIэ псэущхьэхэм дахьэха, адэкIэ-мыдэкIэ къыщыщIэж псынэпс жьгъырухэ­м я макъым итхьэкъуа ныбжьыщIэм усэ иусу, абыхэм макъамэ щIигъэувэжурэ, дзапэ уэрэду къришу иригъэжьащ.

Лагъуэ и пшыналъэм и «зэрылъэлъыкIэр» Накъэ зэ­хихащ. Хъыбарым зэрыжиIэжымкIэ, а пщащэр дахащэт, пщы лъэпкъ къыхэ­кIат. И адэр бейт. Псоми я щIыIужкIэ хъупIэхэри, абыхэм щыхъуакIуэ, зи бжыгъэр къыпхуэмылъытэн хуэдиз Iэщ бжыгъэшхуэхэри иIэт.

Лагъуэрэ Накъэрэ фIыуэ щызэ­­рылъагъум, зэщхьэгъусэ зэ­х­уэхъуну зэгурыIуащ. Арщ­хьэкIэ абыхэм я хъуэп­са­пIэр къезымыгъэхъулIэн цIыху къыкъуэкIащ - ар пщащэм и адэрат...

НэгъуэщI хэкIыпIэ щамы­гъуэтыжым, щIалэмрэ хъыджэбзымрэ зэдэкIуэсащ. Ауэ абы фIы къикIакъым… И пхъум и жыIэмыдэIуагъым къигъэгубжьа пщым и блыгущIэтхэр пхъэру иутIыпщащ. Я лъэужь зыхухэр къащыкIэ­лъыс дыдэм ирихьэлIэу, Ла­гъуэрэ Накъэрэ бгым и нэзым къыIухутащ. Сытыт иджы ящIэжынур..? Я щIыбагъым пхъэрыр дэтщ, ипэкIэ щыхупIэщ.

Куэдрэ гупсысакъым фIы­уэ зэрылъэгъуаитIыр: бжьэпэм зэгъусэу зэдепкIащ...

Абы лъандэрэ гурыщIэ къа­бзэмрэ щыпкъагъэ нэсымрэ я фэеплъу мы щIыпIэ дахащэм «Лагъуэнакъэ» -кIэ йо­джэ. Аращ зи гугъу ныфхуэтщIа хъыбарым къиIуатэр. Ауэ ар, ищхьэкIэ къызэрыщыхэдгъэщащи, щIыпIэцIэр къызытехъукIам ехьэлIауэ щыIэ еплъыкIэхэм ящыщ зы къудейщ.

ДыщыIуплъэм и нэпкъыжьым

Мы иджырей ди зекIуэм етIуанэ шытхыу дыкъызытехутамкIэ къедгъэзэкIыжынщи, Iуащхьэ лъащIэ бгыщIэри адэкIэ къыщылъ хуейри пхуэмыIуэтэщIын хуэдизу дахащэт, узыIэпызышэт. Мы щIыпIэм дыкъэмыс ипэ щыгъуазэ зызыхуэтщIа гъуэгугъэлъагъуэ картэхэм къыдгурагъэIуат, зекIуэ лъагъуэм дытемыкIмэ, Щхьэгуащэ псыхъуэм и пщэдыкъ аргуэру зэ бгыщхьэхэмкIэ дызэрыщыдыхьэжынур.

Ауэ хэт и гугъэнт, аранэжьхэм я лъабжьэкIэ къыщежьэ псыр зыдэт тIуащIэр а махуэм апхуэдизу дахэу къыщытIущIэну! Фыщт Iуащхьэжьыр уардэу къызыхэлыдыкI Кавказ шытхыжьыр ди пащхьэ итт. Зэманыр гъэмахуэкIэм нэблэгъами, бгырылъ мылхэр бгыжьэ дурэшхэм щыдэплъагъуэрт.

                   Къызыхэщ Кавказ шытхыжьым,

                   Уардэу щхьэщыплъыкI Фыщтыжьым,

                   ДыщыIуплъэм и нэпкъыжьым,

                   КъытщIихуащ дэ ижь акъужьым.

                   Ар къыздикIри хы лъэныкъуэт.

                   Иджы абы дэ «дыхуэныкъуэт»?

Пэж дыдэуи, а махуэм бгыщхьэхэмкIэ жьышхуэ къыщепщэрт!

Щхьэгуащэ и псы къуэпсхэр щызэхэлъэдэж лъапэрытым ижьымкIэ тIэкIу-тIэкIуурэ Лагъуэнакъэ зыхуишийрт. Дызытет бгыпэм зыщIэзыуфэбгъуа удзылъэ гъуэфылъэри къопсэлъэным хуэдэу зыкъизыхт. Хуей дахащэр нэхъри игъэбжьыфIэрт «Фыщт» турбазэм и унэхэр абдежым зэритым.   

УсакIуэм и псалъэкIэ къыжытIэмэ, «хъэрахъэу, фIэрафIэу, уфэразэу, дыгъэм и псэм зыдигъазэу» зыкъытхуэзыгъафIэ тIуащIэм нэри псэри тIэпихырт!

Аддэ жыжьэу, къуэкIыпIэмкIэ нэгъуазэм къызэщIиубыдэ щIэплъыпIэм къыщегъэжьауэ, гъуни-нэзи зимыIэ мэз абрагъуэр, мыщэжьым хуэдэу, къуакIи-бгыкIи къимыгъанэу, мыддэ дэ дызытет нэпкъым нэс къэIэбэрти, тхуэзанщIэ хуей дахэ цIыкIум и гугъу имыщIу, и «лъапэр» ихъуреягъкIэ къыщыт Iуащхьэжьхэм ятришащIэрт. Къуэпс цIыкIу-цIыкIуурэ зэхэлъэдэж псыр здэжэ лъэныкъуэр къыпхуэмылъагъужу, тIуащIэ лъащIэм сэмэгумкIэ зигъазэрти, ищхъэрэкIэ къыщызэднэкIа Гъуазэрыплъ жылэ цIыкIум «хуеплъэкIырт»…