Нэм илъагъумрэ псэм зыхищIэмрэ къызэраIуатэ

         Гъуазджэр зи IэщIагъэ цIыхухэм я гупсысэр сыт щыгъуи щIэщыгъуэщ икIи гъэщIэгъуэнщ. Псом хуэмыдэу узыщIэзыгъэдэIущ сурэтыщI-график Бгъэжьнокъуэ Заурбэч. Аращ абы щIэх-щIэхыурэ депсэлъэн щIытфIэфIыр.

         - Заурбэч, Совет зэманым сыт хуэдэу псэурэт сурэтыщIхэр: сыт я лэжьэкIэт, сытхэм хунэсрэт?

         - Нобэрей зэманым ебгъапщэмэ, абы щыгъуэм къэралым, ди унафэщIхэм ягурэ я псэрэ нэхъ къытхуэгъэзауэ, литературэм, гъуазджэм пщIэшхуэ къыхуащIу щытащ. Дэри къалэн къытщащIт цIыхубэр пэжым, захуагъэм ди IэдакъэщIэкIхэмкIэ къыхуедджэну, Лениным, Политбюром хэтхэм, къулыкъущIэхэм я сурэтхэр тщIыну. Литературэ, художественнэ фондхэр щыIэт, дэ къэдлэжьым и процент гуэр абыхэм кIуэуэ. Ди фондым и мылъкукIэ зыгъэпсэхупIэхэм мазитIкIэ дигъэкIуэфырт, лъэщапIэхэри къыдитыфырт. Псалъэм папщIэ, апхуэдэ зыгъэпсэхупIэхэр, ТворчествэмкIэ унэхэр,  Сочэ и Хъуэст хьэблэм, Кърымым, Байкал, Ленинград, Москва и гъунэгъуу, нэгъуэщI щIыпIэхэми щылажьэрт икIи зы сом тумыгъэкIадэу абыхэм зыщыбгъэпсэхуну Iэмал уиIэт. Нэхъ гуапэрати, ди выставкэхэм щIыналъэ унафэщIхэр къакIуэрт, Осетием, Адыгейм, ди гъунэгъу нэгъуэщI республикэхэм сурэтыщIхэр дыщыщызэхыхьэми я япэ секретарь нэгъунэ къытхуеблагъэрэ ди Iуэху зыIут зрагъащIэу, «сыт фыхуэныкъуэ?», - жаIэу къытщIэIупщIэу щытащ.

         ФIы дыдэу сощIэж Министрхэм я Советым къищтауэ щыта унафэр. Абы къыщыгъэлъэгъуат СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэм илъэс къэс унитIрэ лъэщапIэу тIурэ иратын хуейуэ. Ар щIэгъэкъуэнышхуэт сурэтыщIхэм дежкIэ. Иджыпсту дэ дыщылажьэ лъэщапIэхэм а цIэр зэрахьэ фIэкIа, жыжьэуи гъунэгъууи зэрыщытын хуейм екIуалIэркъым. Псалъэм папщIэ, КIыщ Мухьэдин - Москва, СэвкIуий Хьэмид - Санкт-Петербург лъэщапIэхэр щаIэщи, пэш щхьэхуэхэр хэтщ, зыхуеину псомкIи къызэгъэпэщауэ. Сурэтыр щытщIкIэ къэдгъэсэбэп гуашым, лэчхэкIхэм зэпымыууэ уепэмыныр узыншагъэм дежкIэ зэранщ, аращ пэш щхьэхуэ лъэщапIэм пытыпхъэщ щIыжысIэр. Къэбгъэлъагъуэмэ, иужьрей илъэс 20-м апхуэдэ лъэщапIэ зыми иратакъым.

         Совет зэманым жыпIащи, абы щыгъуэм нэгъуэщI зы фIагъи щыIащ: щIыналъэхэм ЩэнхабзэмкIэ я министерствэхэр илъэсым тIэу сурэтыщIхэм, композиторхэм, нэгъуэщI IэщIагъэлIхэм я лэжьыгъэм хэплъэрт, уэрэд ятхами, сурэт ящIами, къэпщытакIуэ комиссэм къыхихырти, ищэхурт. Апхуэдэ щIыкIэкIэ художникхэм ди IэдакъэщIэкIхэр СурэтыщI гъуазджэмкIэ музейм и гъэтIылъыгъэхэм халъхьэрт. ЗэхъуэкIыныгъэхэр къэралым къыщыхъуа нэужь, зы лэжьыгъэ ящэхужакъым. Апхуэдэ Iуэху зехьэкIэр щIыщымыIэжыр КъухьэпIэ псэукIэм дытехьащи аращ.

         - Китай философиер уи гъунэгъуу нэхъ ипэкIи жыпIэу зэхэсхащ. Сыт абы апхуэдэу хэлъыр ди гупсысэкIэм къыщхьэщыкIыу?!

         - Китай лъэпкъым и дуней еплъыкIэр нэхъ къызощтэ сэ. Сыгупсысэф зэрыхъурэ, си фIэщ хъурт дунеитI зэрыщыIэр - нэрылъагъурэ мынэрылъагъурэ. Ноби си фIэщ мэхъу ар. Зы IэщIагъэ щыIэкъым гъуазджэм хуэдэу дунейр зыхыуигъащIэу.  Абы и хьэлщ зэ еплъыгъуэкIэ мыгурыIуэгъуэ гупсысэкIэм ухуишэу. Зи гугъу сщIыр гъащIэм, дунейм щымыIэ Iуэху хьэлэмэт сурэткIэ къызэрыбгъэлъэгъуэфынурщ. Ар яфIэкъабылщ Китай лъэпкъым щыщхэм.

         Дэ ди къэралым нэхъыбэу узыщыхурагъаджэр реализмэм епха гъуазджэрат, дунейр зэрыщытым хуэдэ дыдэу къэбгъэлъэгъуэжыным тегъэщIауэ. Европей гупсысэкIэ жаIэ абы щхьэкIэ. Нэм илъагъумрэ псэм щыщIэмрэ зыуэ щытын хуейуэ къэзылъытэ еплъыкIэщ ар. Сэ ар сигу къыдыхьэркъым.

         Пэжыр жысIэнщи, хуэмурэ гъуазджэр дамыгъэ къэIуэтэкIэм хуокIуэ. Испанием, Тыркум, Иорданием сыщыIащи, гу зэрылъыстамкIэ, абыхэм зи гугъу сщIа абстрактнэ сурэтхэрщ нэхъ къагурыIуэр, яфIэфIу зэплъыр. Абстрактнэщ музыкэри, итIани уи нэгу куэд къыщIегъэхьэ. Абы хэлъ къару гуэрыр псэм йохуэбылIэ, дахагъэм гур къыхуегъэуш.

         Зэпымыууэ жызоIэ: цIыхур лъагъуныгъэм, щIалэгъуалэр гъэсэныгъэм хуэзышэр гъуазджэращ. Абы и дахэмрэ и IэфIымрэ зыхэзыщIар цIыху залым хъунукъым, дунейм зэран щыхъунукъым. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, ди зэманым цIыхур пхуешалIэркъым и фейдэ къызыхэмыкIыну Iуэхум, нэгъуэщIым зыкIи зыщIигъэкъуэнукъым. Ар щыуагъэшхуэщ.

         Иужьрейуэ Испаниерщ сыздэщыIари, абы щыслъэгъуар щапхъэу къыпхузохь. КIыщ Мухьэдинрэ и щхьэгъусэ Мосс Жаклинрэ Мадрид дэт «Прадо» музейм зыщызагъэплъыхьыну сашат. IуэхущIапIэм гъунэгъу дыщыхуэхъум, сыкъэуIэбжьащ, сыт мыпхуэдиз цIыху музей бжэIупэм щIыщытыр, жысIэри. ПцIы супсыну къыщIэкIынкъым, километр ныкъуэ зи кIыхьагъын чэзу зэхэтт. Мухьэдин къызэрызгуригъэIуамкIэ, абыкIэ щыIэ цIыхур гъуазджэм щIобэг, абы и мыхьэнэр зыхуэдэр къащIащи. Ди къэралым апхуэдэ зэгуэр щыфлъэгъуа?! Сэ щыслъэгъуакъым. А Iуэхум гудзакъэ яIэу бгъэдыхьэн хуейщ щэнхабзэмкIэ ди IуэхущIапIэхэр, армыхъумэ гъуазджэри щэнхабзэри мащIэ-мащIэурэ зэтещэхэжыпэнущ. Литературэ, гъуазджэ, щэнхабзэ ухуэмейрэ - цIыхур къэбгъапцIэу консерваторэхэр, институтхэр, техникумхэр къомыгъэух. Къебгъэухарэ, абы илэжьынум уегупсысыпхъэщ.

         - Москва полиграф институтым ущиIа егъэджакIуэхэр хэт сымэт?

         - Ди къэралым и сурэтыщI нэхъ Iэзэхэм ящыщ Гончаров Андрей сигъэсащ. Ар цIыху гъэщIэгъуэнт, гъащIэ еплъыкIэ хьэлэмэт иIэт. Къыдит щIэныгъэм къищынэмыщIауэ, абы ди хьэл-щэнми дыкIэлъигъэплъыжырт, диущийрт.

         А еджапIэм сызэрыщIэтIысхьами хъыбар щхьэхуэ иIэщ. Краснодар Воробей жаIэри зы егъэджакIуэ дыщиIэт, гравюрэм нэхъ елэжьу. Абы зэпымыууэ селъэIурт а Iэмалым и щэхухэм сыхигъэгъуэзэну. Арати, абы къызигъэщIа мащIэр сщIэуэ, сурэт зыбгъупщIи сIыгъыу, сежьащ Москва еджапIэ нэхъыщхьэм сыщIэтIысхьэну. Махуэ псокIэ сыIутащ институт бжэIупэм, цIыхухэм сахэплъэу. СыздыIухьэнури сызыбгъэдыхьэнури къысхуэщIэртэкъым. ИтIанэ къэзгупсысащ ди лъэныкъуэм икIа зыгуэр къэслъагъумэ, сыбгъэдыхьэу сечэнджэщыну. Нэхъ къамылыфэу щIалитIым гу лъыстащ. Арати, а мурадыр сиIэу сыкъыздэувыIа унагъуэм я деж секIуэлIэжащ. «Дауэ хъуа?» - жаIэмэ: «Зыуи, махуэ псом цIыхухэм сеплъри сыкъэкIуэжащ», - жэуап язотыж. «Ар дауэ, укъыщIэкIуар зыфIумыгъэкIыу?» - ягъэщIэгъуащ. Сэ гуращэ гуэрхэр сиIэти, етIуанэ махуэм аргуэру сыIуохьэ полиграф институтым и бжэIупэм. ЦIыхухэм къахызолъагъукI Кавказым икIауэ зыхуэзгъэфащэ щIалитIри, сабгъэдохьэ лъэIукIэ. КъызэрыщIэкIамкIэ, сыщыуат - тIури урыст, ауэ Орджоникидзэ икIауэ еджэу къыщIокI. ПсынщIэу си папкэшхуэр къысIах, мыхъуну къалъытахэр къыхадзри, цIыкIу-цIыкIу защIэу сурэти I0 къагъанэ. Сыгузэващ, си сурэтышхуэ нэхъыфI дыдэхэр къыхадзащ, сагъэунэхъу мыбыхэм, жысIэри. АрщхьэкIэ щIалэхэм ящIэр езыхэм фIыуэ къагурыIуэжт, сэ сызыщIэтIысхьэну сызыхуей факультетырт ахэри щеджэр. СыщIашэр Гончаров Андрей и кабинетым, схуолъэIу (сэ схужыIэнут зыгуэр!) «ди лъэпкъэгъущ, Краснодар илъэситIкIэ щеджащ», - жаIэри. Арати, си лэжьыгъэхэм ар еплъри, зы илъэскIэ сыкъригъэIэбыхыжу сыарэзымэ, сыкъызэрищтэр жиIащ. Пэжым ухуеймэ, сыарэзыт илъэситIкIэ сыкъригъэIэбыхыжми...

         Образцовым и цIэр зезыхьэ къэрал академическэ гуащэ театрым и лэжьакIуэхэр, композиторхэр, цIыху цIэрыIуэхэр и ныбжьэгъут ди гъэсакIуэм. Арати, щапхъэ зытепх хъуну Гончаров Андрей илъэситхум къриубыдэу дызыхуимыгъэза къэнауэ сщIэркъым. Урысей къэрал библиотекэм тхылъ къыщIэдмынэу дызэреджэным дыхущIэкъурт а илъэсхэм. ИтIанэ абы къыджиIат: «ЕджапIэр къэвухрэ илъэситху дэкIмэ, сурэтыщI фыхъуауэ фи цIэр зэхэзмыхмэ, сэ фызэрезгъэджар зыщывгъэгъупщэ». Илъэситху щыдэкIа илъэс дыдэм сэ сыхагъэхьащ СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэм. Абы щыгъуэм Гончаров Андреи, абы езым и гъэсакIуэу щыта Фаворскэми я лэжьыгъэхэм сысейхэри ябгъурыту «Ретроспективная выставка графики» гъэлъэгъуэныгъэм дыхэтауэ щытащ...