Къэрал мылъкум хэIэбэн зыфIэфI цIыхухэр сыт щыгъуи щыIащ, ауэ абыхэм яхь жэуапхэм я ткIиягъыр зэлъытар щыпсэу лъэхъэнэрт: зэм ткIииIуэрт, зэм щабэIуэт, уеблэмэ, тезыр щамыхьыххи щыIэт.
Пётр Езанэр апхуэдэхэм егъэлеяуэ яхуэпхъашэт. Абы щыгъуэми, къызыхэкIахэми, яIыгъ къулыкъуми, я Iыхьлыхэм жылагъуэм щаIэ увыпIэхэми зыкIи емылъытауэ.
1723 гъэм и мазаем барон Шафиров Пётр укIкIэ и суд зэращIам теухуа хъыбарыр Санкт-Петербург телъыджэ дыдэу къъщалъытащ. Пащтыхьым пэгъунэгъущ, вице-канцлерщ, дамыгъэ нэхъыщхьэр - Первозванный Андрей и орденыр зэрыратрэ куэд щIакъым, иджы тезыр ткIий тралъхьащ. Ар дауэ?! Нэхъ гъэщIэгъуэныр мылъку зэзылъэфэлIар абы и къуэшыр зэрыарарт, Шафировым ар щIиуфа къудейт. Iуэхур щызэхагъэкIым сэтей къэхъуащ модрейм къэзыпщытэ коллегием а IуэхущIапIэр зэхуищIыжа иужькIи улахуэ къызэрыщыIихар. Зэ еплъыгъуэкIэ, апхуэдизу щIэпхъаджагъэ хьэлъэтэкъым.
Суд унафэр императорым щигъэзэщIэну мурад ищIащ цIыху куэд щызэхуэса утыкум. ЯпэщIыкIэ къулыкъушхуэ зыIыгъа Шафировым и щхьэр пхъэтеIулIапIэм тралъхьащ, лIыукIым и джыдэр ишэщIри, бароным и пщэм ибгъумкIэ щрихьэхыжащ: Пётр Езанэм иужькIэ мурад ищIыжат укIыр Сыбыр яхунымкIэ зэрихъуэкIыну.
Урысейм а зэманым щызекIуэрт къидыгъуар кIапсэ къызыщIэкIынум нэхърэ нэхъ лъапIэмэ, дыгъуам а кIапсэ дыдэмкIэ и щхьэр палъэну къэзыгъэува императорым обер-прокурор Ягужинский Павел къыпидзыжа псалъэхэр: «Уэ блыгущIэт уимыIэжыххэу укъэнэну ухуей?» АрщхьэкIэ Iулъхьэ къехыIыхам е нэгъуэщIкIэ къыщIэхуам щысхьыртэкъым.
Къалэнышхуэ ягъэзащIэрт фискалхэм. Абыхэм я къулыкъур Пётр игъэуват къэрал орган нэхъыщхьэ Сенатор къыщызэрагъэпэщым. IэнатIэщIэм и унафэщIт генерал-прокурорым и жыIэм щIэт, ауэ Сенатым хыхьэ обер-фискалыр. Абы и дэIэпыкъуэгъут фискалиплI: тIур лIакъуэлIэшхэм, адрей тIур купецхэм къахэкIауэ. «ЗэIусэ мыхъун» империем истэкъым. Фискалу ягъэувыр нэхъ дзыхь зыхуащI цIыхухэрт, ахэр езы пащтыхьым къыхихырт. Iыхьлагъи ныбжьэгъугъи Iуэхум халъхьэ хъунутэкъым: псоми зэхуэдэу икIи захуагъэри и лъабжьэу ябгъэдыхьэн хуейт.
ЩIэпхъаджагъэ куэд сэтей къащIырт. Нэхъ мыхьэнэшхуэ зиIэхэр зэхэзыгъэкIыр езы обер-фискалырт. Урысей псом хэIущIыIу щыхъуащ Сыбырым и губернатор, джыназ Гагарин Матвей къэрал мылъкур зэрызэхидыгъуар. Гагариныр а къулыкъум ягъэувын и пэкIэ Москва и коменданту лэжьат, зэфIэкI ин зыбгъэдэлъ Iыхьлыхэмрэ благъэхэмрэ иIэт. Псалъэм и хьэтыркIэ, канцлер граф Головкин Гавриилрэ генерал-фельдмаршал Голицын Александррэ. Абыхэм къакъуэгушхукIауэ къыщIэкIынут щыIэбэм. Уеблэмэ, Китайм императорым и цIэкIэ къраша налкъутхэри игъэкIуэсат!
Обер-фискал Нестеров Алексей Iуэхур зыIутыр зэхигъэкIа иужь 1719 гъэм Гагарин Матвей и къулыкъум трагъэкIри, ягъэтIысащ. ДыгъуакIуэр къригъэлыну елъэIуат ипэIуэкIэ тыгъэшхуэхэр зыхуищIа Меньшиков Александр, ауэ зыри къикIакъым. 1721 гъэм Сенатым унафэ къищтащ губернаторым и щхьэр палъэну. А унафэм и телъхьэу езым и благъэ Головкини яхэту Iэ яIэтащ сенатори 9-ми. Гагариным и щхьэр Санкт-Петербург и Троицкэ утыкум щыпалъащ. Абы щыгъуэми, Пётр Езанэм абы и хьэдэр щхьэпылъапIэм куэдрэ къыфIригъэхакъым, нэхъыбэм ялъагъун икIи дерс къыхахын папщIэ.
Езы обер-фискал Нестеровым и гъащIэри фIыуэ иухакъым. Захуагъэ хэлъу сыт хуэдэ Iуэхуми зэрыбгъэдыхьэм, екIурабгъу зэримыIэм къыхэкIыу абы къытеплъэ хъуртэкъым тепщэ гупхэр. Нестеровым къулыкъу лъагэ зыIыгъ куэд къиубыдат. Абыхэм яхэтащ, уеблэмэ сенаторхэу Апухтин Василийрэ Волконский Григорийрэ. ТIуми я жьэхэм мафIэ жьэдалъхьащ, я къулыкъухэри я мылъкури IэщIагъэкIащ. Санкт-Петербург и вице-губернатор Римский-Корсаков Яков зэрыдыгъуам папщIэ чнутIкIэ яубэрэжьри, Сыбыр ягъэкIуащ.
ГурыIуэгъуэт а псори Нестеровым къызэрыщIэмыкIуэнур. Ярославль щыщ фискал Попцев Саввэ пцIы къытрилъхьэри, ар ягъэтIысащ икIи кърадз удынхэр хуэмыхьу щIагъэкъуаншэхэр зытрилъхьэжащ. Илъэс 73-рэ зи ныбжь обер-фискалыр 1724 гъэм и щIышылэм яукIащ.
