Махуэгъэпс

Нобэ

1815 гъэм Швейцарием дунейм щыяпэу лэжьэн щыщIидзащ кхъуей щащI заводым.

1826 гъэм Грибоедов Александр Грозный быдапIэм щаубыдат, зыкъэзыIэта декабристхэм япыщIауэ щытауэ шэч хуащIри.

1920 гъэм Урысейм къыщызэрагъэпэщащ хъугъуэфIыгъуэхэм я хъумапIэ.

1930 гъэм Вьетнамым и Коммунист партыр къызэрагъэпэщащ.

1945 гъэм Польшэм хыхьэ Одеррэ Вислэрэ псыхэм деж щекIуэкIа зауэшхуэр иухащ.

Дызэрыщыгъуазэщи, псыпцIэхэр зи хэщIапIэ псэущхьэхэмрэ абыхэм щес къуалэхэмрэ яхуэсакъыныр мыхьэнэшхуэ зиIэщ. КъищынэмыщIауэ, щIэныгъэлIхэм къызэралъытэмкIэ, псыпцIэхэр ящыщщ ЩIы хъурейм и биологие зэмылIэужьыгъуагъэм хезымыгъэгъэщI, щIыуэпсыр зэпIэзэрыт щытыкIэм изыгъэт къэщIыгъэ телъыджэхэм.

Нобэ

♦Псы-псыпцIэ щIыпIэхэм я дунейпсо махуэщ

♦Урысейм и Дзэ щIыхьым и махуэщ. Нэмыцэ-фашист зэрыпхъуакIуэхэм япэщIэту Сталинград къалэм деж махуэ 200-кIэ советыдзэхэм щрагъэкIуэкIа зауэшхуэр ди текIуэныгъэкIэ иухащ 1943 гъэм мазаем и 2-м.

♦Азербайджаным и щIалэгъуалэм я махуэщ

♦1536 гъэм Испанием щыщ Мендосэ Педрэ Ла-Платэ псым и Iуфэм деж щигъэтIылъащ Аргентинэм и иджырей къалащхьэ Буэнос-Айрес и лъабжьэр.

Нобэ

США-м щагъэлъапIэ Хуитыныгъэм и лъэпкъ махуэшхуэр

1816 гъэм декабристхэм «КъегъэлакIуэхэм я зэгухьэныгъэ» зыфIаща я япэ щэхурылажьэ гупыр къызэрагъэпэщащ.

1829 гъэм Нэгумэ Шорэ Налшык къыщызэIуихащ сабий нэхъ акъылыфIэхэр щрагъэджэну школ.

1923 гъэм СССР-м щыяпэ ахъшэ хъумапIэр Петроград къалэм къыщызэIуахащ.

1924 гъэм Инджылызым СССР-р езым и ухуэкIэ зиIэж къэрал щхьэхуиту зэрыщытыр къилъытащ.

♦Фаджэ (проказа) узыфэр зыпкърытхэм защIэгъэкъуэным и дунейпсо махуэщ
♦ДыщэкIым и дунейпсо махуэщ
♦Интернетыр къыщамыгъэсэбэп дунейпсо махуэщ. ЦIыхухэр зы махуэкIэ нэхъ мыхъуми «дунейпсо хъым» къыхэшыным хуэгъэзауэ ягъэуващ.
♦Белоруссием щагъэлъапIэ ЩIэныгъэм и махуэр
♦1714 гъэм Пётр Езанэм и унафэкIэ къызэрагъэпэщащ Урысейм щыяпэ музейр – Кунсткамерэр.
♦1729 гъэм Истамбыл щытрадзащ хьэрып хьэрфхэр къагъэсэбэпурэ ятха япэ тхылъыр – тырку псалъалъэр.

♦Ядернэ зауэр мыдэным цIыхухэр хузэщIэгъэуIуэным и дунейпсо махуэщ
♦1943 гъэм советыдзэхэм ­Мейкъуапэ, Тихорецк къалэхэр нэмыцэ фашист зэрыпхъуа­кIуэхэм къыIэщIагъэкIыжащ.

♦Нацизмэм ихьахэм я фэеплъым и дунейпсо махуэщ

♦Таможенникым и дунейпсо махуэщ
♦Латвие Республикэм и щхьэхуитыныгъэм и махуэщ
♦Индие Республикэм и махуэщ. 1950 гъэм а къэралыр щхьэхуит хъуащ, Инджылызым и колониеу илъэс 200-кIэ щыта нэужь.
♦Австралием и махуэщ
♦1525 гъэм Урысейм и щIыналъэм и япэ картэр къыдэкIащ.

ЩIышылэм и 25
Гъубж
♦Урысейм щагъэлъапIэ Студентхэм я махуэр (Татьянэхэм я махуэр)
♦Урысей Федерацэм и Дзэ-Тенджыз флотым и кхъухьхэм я унафэщIхэм я махуэщ
♦1908 гъэм къалъхущ Адыгэ Республикэм узыншагъэр хъумэнымкIэ и IэнатIэм и къызэгъэпэщакIуэхэм ящыщ, УФ-м щIыхь зиIэ и дохутыр Бэч Мэлэчхъан.
♦1935 гъэм къалъхуащ сабий усакIуэ Щоджэн Аслъэнджэрий.

Адыгэхэм къызэралъытэмкIэ, илъэсым и пIалъэхэр зэрызэблэкIынур зыпыщIар Вагъуэбэрт. Ар щIым къыщыхэкIым и деж (иджырей мартым и 21-22) гъатхэр, нэхъ тэмэму жыпIэмэ, адыгэ илъэсыщIэр къихьэрт.
Гъатхэм хеубыдэ гъатхэпэм (мартым) щыщу махуи 9, мэлыжьыхьыр
(апрелыр) – махуэ 30, накъыгъэр (майр) – махуэ 31-рэ, мэкъуауэгъуэм (июным) щыщу махуэ 22-рэ.
МэкъумэшыщIэр иужь итт гъатхэм мыбэлэрыгъыным. Ижь-ижьыж
лъандэрэ жаIэ : «Гъатхэ махуэ гъэ егъашхэ».