Щэнхабзэ

Зи гугъу фхуэсщIыну лIы щэджащэм папщIэ псалъэ зытIущ стхынщ жысIэу сыщытIысым, си гум къэкIар зыщ - си анэ дыщэу СэIихьэт гущэкъу уэрэдрэ пшыналъэ дахэу сызыщIипIыкIарщ. Ар анэ быдзышэм дэщIыгъуу си гъащIэм къызэрыхыхьарщ. Си адэм жиIэу щытащ: «АдыгэлIым Тхьэм и натIэм къритха насыпым дэщIыгъуу гъущI гуахъуэмрэ шэмэджымрэ и мыIэпэгъумэ, ар адыгэлIу убж ­хъунукъым». Абы дыщIипIыкIащ, абы дыхуиущийуэ дыкъэхъуащ быниблри. Ауэ Алыхьым ­иухам уфIэкIынукъым.

Дэнэ щыпсэу адыгэри зыгъэгуфIэн Iуэху къэхъуащ - дуней псор «Черкеска»-кIэ зэджэ ди лъэпкъ фащэр (цIыхухъу цейри, бзылъхугъэ саери) адыгэм дызэрейм и щыхьэт тхылъ иджыблагъэ къытIэрыхьэжащ.

Хабзэ
 

* ЦIыху гуп зэхэсым нэхъыжь къахыхьэрэ е здыблэкIым сэлам къарихамэ, псори мэтэджри фIэхъусым и жэуапыр ятыж.
* ГуфIэгъуэ Iэнэм бгъэдэсхэм «Гуп махуэ апщий» жиIэу къахыхьаIамэ, Iэнэм и нэхъыжьым фIэкIа къэмынэу мыдрейхэр къотэджри сэламыр къыIах. КъыщIыхьам гуп махуэбжьэ ират. Ар къэтэджахэм нэхърэ нэхъыжьмэ, бжьэм хэIубу е ефэу къезытам иратыжыхукIэ зыри тIысыжыркъым.

Шыуаным псы щIыIэ иракIэ, япщэфIыну къагъэхьэзыра шатэм и зэхуэдитIым нэхърэ нэхъыбэр шыуаным иракIэри, дакъикъэ зы-тIукIэ къагъавэ. Къэнам джэдыкIэ кугъуэ уда хакIэ, зэIащIэурэ гуэдз хьэжыгъэ ухуэнщIа хакIутэ, а псори шыуаным ит шатэ къэкъуалъэм хакIэ, зэIащIэурэ дакъикъи 5-8-кIэ хьэкум трагъэтщ. Абы и ужькIэ тыкъыр цIыкIуурэ упщIэта кхъуей цIынэ гъэтэджа мышыур хакIутэ, псы щIыIэ тIэкIукIэ зэхэщIа шыгъушыпс хакIэ, шыуаныщхьэр ныкъуэтепIэу къагъанэри, дакъикъи 10-12-кIэ, тхъу къыщIидзыху, мафIэ цIыкIум тету къагъавэ.

Шху гуащIэм шыгъу, джэдыкIэ цIынэ, содэ, фошыгъу, сэхуран дагъэ халъхьэ, мафIэм трагъэувэри зэIащIэурэ и хуабагъыр градус 35-рэ хъуху трагъэт, содэмрэ фошыгъумрэ ягъэткIуху. Шху хуэбар гуэдз хьэжыгъэ ухуэнщIам хакIэри, тхьэв япщ, хъыдан трапхъуэри хуабапIэм щагъэтщ дакъикъэ 20-30-кIэ. ИтIанэ Iэнэмрэ хупхъэмрэ сэхуран дагъэ щахуэ, тхьэвыр мм 3-4 и Iувагъыу хупхъэкIэ яхури сэкIэ зэпаупщI. Лэкъумыр сэхуран дагъэкIи тхъукIи бгъажьэ мэхъу. Тхьэв зэпыгъэжар фIыуэ къэплъа дагъэм халъхьэри тхъуэплъ хъуху ягъажьэ. Лэкъумыр щабэу, пIэрэпIэщэжу щытын хуейщ. Шатэ, фо, шей щIыгъуу хуабэу яшх.

Гуэдз хьэжыгъэ хужьыр пIинэу Iэнэм траухуанщIэ, и кур къратхъу. Шхум фошыгъу, шыгъу, содэ, сэхуран дагъэ, джэдыкIэ уда халъхьэри, фошыгъур ткIуху псори зэхагъэзэрыхь, ар хьэжыгъэм хуащIа кумбым иракIэри тхьэвыр япщ. Тхьэвыр кIыхьу ягъэджэрэзри, Iыхьэурэ зэпаупщI, ахэр хупхъэкIэ пIащIэу яху, мм 1,5-2 я Iувагъыу. Адрейхэм нэхърэ нэхъ ину зы тхьэв Iыхьэ яху, Iэнэм тхъу щахуэри ар тралъхьэ. Абы тхъу щахуэ, фошыгъуи трагъэщащэ. Тхьэв яхуа псоми я зэхуакум тхъу щахуэм, фошыгъу дагъэлъалъэурэ лъагэу зэтралъхьэ.

Псы къэкъуалъэм хугу лъэсар хакIутэ, зэIащIэри и щхьэм къыдрихьеяр чымчыркIэ къытрах, мафIэр цIыкIу ящIри шыуаныщхьэр тепIауэ дакъикъэ 15-16-кIэ ягъавэ псыр щIэвэщIэху. ИтIанэ пIастэр мафIэм тету бэлагъкIэ дакъикъи 8-10-кIэ япщ. ПIастэр щIимысыкIын щхьэкIэ, шыуан лъащIэм бэлагъкIэ щIоIэбэри, хугу гъущэ къабзэ тIэкIу кIэщIакIутэ. Абы пIастэм мэ дахэ къыхрегъэх.

Кэнжэ къуажэм ЩэнхабзэмкIэ и унэм щагъэлъэгъуащ «Урысей 1» къэрал телерадиокомпанием и Къэбэрдей-Балъкъэр къудамэм и лэжьакIуэхэм ягъэхьэзыра «Предопределение» документальнэ фильмыр. Ар теухуащ республикэм и профессиональнэ музыкэ гъуазджэм и лъабжьэр зыгъэтIылъахэм ящыщ, лъэпкъ макъамэм и классик, Балэ Мухьэдин и гъащIэмрэ гуащIэмрэ. Гъэлъэгъуэныгъэр къызэрагъэпэщащ композитор цIэрыIуэр къызэралъхурэ илъэс 95-рэ щрикъум ирихьэлIэу.

Хабзэ хъуауэ, ди къэралым щокIуэкI «Илъэсым и унагъуэ» урысейпсо зэпеуэр. Iыхьэ зыбжанэу зэщхьэщыхауэ къызэрагъэпэщ зэхьэзэхуэм и иужьрей зэпеуэр иджыблагъэ Москва щекIуэкIащ. Абы хэтащ ди республикэм и лIыкIуэхэри - Бахъсэн щIыналъэм хыхьэ Зеикъуэ къуажэм щыщхэу Жылаухэ Арсенрэ Лёлярэ я унагъуэ дахэр.

Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ округым и щIыналъэхэм щыIэ къэрал къулыкъущIапIэхэм, щIыпIэ унафэр зегъэкIуэнымкIэ IэнатIэхэм, хьэрычэт лэжьыгъэм хэт, апхуэдэуи фейдэ къегъэщIыным пыщIа IуэхущIапIэхэм щылэжьэфынухэр къыхэхын папщIэ къызэрагъэпэщ икIи ирагъэкIуэкI «ЦIыху жыджэрхэм я еджапIэ» проектыр. Абы хэтыну ирагъэблагъэ Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ округым щыпсэу, зи ныбжьыр илъэс 18 - 30-хэм ит IэщIагъэлIхэр, студентхэр.