Тхыдэ

Къэрал мылъкум хэIэбэн зыфIэфI цIыхухэр сыт щыгъуи щыIащ, ауэ абыхэм яхь жэуапхэм я ткIиягъыр зэлъытар щыпсэу лъэхъэнэрт: зэм ткIииIуэрт, зэм щабэIуэт, уеблэмэ, тезыр щамыхьыххи щыIэт.

А лъэхъэнэм нэчыхьытх ягъа­кIуэр лIы зыбгъупщIт. ПщыкIущым щIигъуамэ, емыкIущ апхуэдиз бгъэкIуэну, жаIэрт. Гъэмахуэ­мэ - шыгукIэ, шитI щIэщIауэ, щIымахуэмэ - шы IэжьэкIэ. Зытесыну мэкъур иралъхьэрт, щIакIуэхэр трагъэубгъуэжырти, я лъакъуэхэр ибгъумкIэ едзыхыжауэ, уэршэру е уэрэд къыхадзэурэ, и псалъэ­хэр зыщIэм «нокIуэ!» жраIэу, зэпа­дзыжурэ, гъуэгум «пкIэлъей» ирадзырт.

1944    гъэм бадзэуэгъуэм и 15-м Гитлер къыIэрыхьащ Франджым щыIэ зэрыпхъуакIуэ дзэхэм я унафэщI генерал-фельдмаршал Роммель къыбгъэдэкI телеграммэ: «Нормандием фронтыр кIуэ пэтми нэхъ гугъу щохъу. ХэщIыныгъэхэр апхуэдизкIэ ди куэдщи, дивизэхэр щIагъуэу зауэжыфыркъым. Къытхэхъуэр мащIэ дыдэщ. Ди бийхэм я къарум хэхъуэ зэпытщ. Абы къыхэкIыу фронтыр къызэпратхъыу ди бийхэр Франджым пхрыкIынкIэ шынагъуэщ. Къэхъунур хэплъэгъуэщ».

Къызэралъхурэ илъэс 350-р зэрырикъур мы гъэм ягъэлъапIэ япэ урыс император Петр Езанэр тхыдэм къыхэнащ гъащIэм и сыт хуэдэ лъэныкъуэми лъэIэс цIыху телъыджэу. Ахэр апхуэдизу куэд мэхъури, уеблэмэ имыщIахэри кIэралъхьэ. Псоми я гугъу тхуэмыщIми, языныкъуэ унафэхэр щапхъэу къэтхьынщ.

Пщыхьэ, Шахэ, Щхьэгуащэ, Кхъужьыпс я псыхъуащхьэхэр зэпызыгъэщхьэхукI къурш гуэрэным щхьэщылъэгыкI бгыхэм я нэхъ уардэщ Фыщт Iуащхьэжьу метр 2888-рэ зи лъагагъыр. 

ТекIуэныгъэм и орденыр I943 гъэм щэкIуэгъуэм и 8-м, езы текIуэныгъэр къэсыным зэманышхуэ иIэжу ягъэуващ
Ар платинэм, дыщэм, дыжьыным къыхащIыкIырт, рубинхэмрэ псори зэхэту карати I48-рэ налкъутхэмкIэ ягъэщIэращIэрт. Мы зэманым доллар мелуан зытхух нэхърэ мынэхъ мащIэ и уасэнут.
ТекIуэныгъэм и орденыр I944 гъэм фокIадэм и I0-м япэу иратащ Совет Союзым и Маршал Жуков Георгий, етIуанэу апхуэдэпщIэ лъысащ Васильевский Александр. I944- I949 гъэхэм а дамыгъэр хуагъэфэщащ Сталин Иосиф, Маршалхэу 7-м, Дзэ Плъыжьым и Штаб нэхъыщхьэм и унафэщI, армэм и генерал Антонов Алексей.

Исмел Псыгъуэ

 I763 гъэм урыс дзэпщхэм Къэбэрдейр мафIэлыгъейм хадзащ. Дзэпщ къанлыхэм къагурыIуэрт: Къэбэрдейр Iэрыубыд умыщIмэ, Кавказыр уи лъэгу щIэбгъэувэфынукъым. Зыми и IэмыщIэ зралъхьэн мурад яIэтэкъым къэбэрдейхэм: игъащIэ лъандэрэ щхьэхуитт, я хуитыныгъэм папщIэ я псэ еблэжынукъым – ар я тхьэлъанэт ди лъэпкъым и нэхъыбапIэм. Черкасскэ унэцIэр къыфIащауэ урыс къалащхьэм дэс епцIыжакIуэхэр зэщэр нэгъуэщIт: урысыдзэр къагъэсэбэпурэ, Къэбэрдейр я IэмыщIэ зэрыраубыдэжынырт.

Совет цIыху мелуанхэр   етIощIанэ лIэщIыгъуэм зыIэпишэу еплъащ «Пираты ХХ века» кинофильм телъыджэм. Ауэ куэдыр щыгъуазэу къыщIэкIынкъым абы къыщыгъэлъэгъуа псори гъащIэм къызэрыщыхъуам- ахэр я нэгу щIэкIащ ди морякхэм.

Сомалим и тенджыз хъунщIакIуэхэр хамэ къэрал кхъухьхэм теуэн щIадзэным илъэс зыкъом ипэкIэ,  а «IэщIагъэм» дихьэхауэ щытащ дунейм и щIыналъэ зэмылIэужьыгъуэ дыдэхэм щыщхэр.

Урысей дэфтэрхэр и лъабжьэу едгъэкIуэкIа къэхутэныгъэхэм наIуэ къызэращIащи, япэу Анзорхэ ятеухуа тхыгъэхэм ущрихьэлIэр I563 гъэрщ, пщы Идар Темрыкъуэ уэлий хъуну мурад ищIауэ, и малъхъэ пащтыхь Иван Грознэм къыхуигъэкIуа дзэр и дэIэпыкъуэгъуу, къэбэрдейхэр псори и Iумэтым иригъэхьэну зауэшхуэ щригъэкIуэкIа зэманырщ. Абы и унафэм щIигъэува унагъуэцIэхэм яхэтщ Анзорхи.

X-нэ лIэщIыгъуэм хьэрып щIэныгъэлI Ибн аль – Хайсам (Альгазен) гу лъитащ хьэрфхэр абджыпс пIащIэм нэхъ ину зэрыуигъэлъагъум.