Iэщэ щIынкIэ дуней псом щыцIэрыIуэ гуэбэшыхэм Iэщэм зэреджэ цIэ куэд хамэбзэхэм къыхахащ. Хэт зымыщIэр гуэбэшы къамэ цIэрыIуэр? Ауэ гуэбэшыхэр къамэм зэреджэр азербайджан псалъэ хъанжарщ. АтIэми адыгэхэр Iэщэ куэдым зэреджэ цIэхэр хамэбзэхэм къахэкIакъым. Апхуэдэщ «къамэ», «сэ» псалъэхэр. Абы и тхыдэр къигъэлъэгъуащ филологие щIэныгъэхэм я доктор Абдокъуэ Iэуес:

«Ватсон, нэпсалъэр Беллщ! Сызэхэфхмэ, щхьэгъубжэм фыбгъэдыхьи, фи пыIэхэр щхьэрыфх, Iэ къэфщI». 1876 гъэм гъатхэпэм и 10-м япэу телефонкIэ жаIа псалъэщ мыхэр. Псэлъар - Белл Грехем Александр - дунейм цIэрыIуэ щыхъуащ, зэрыпсалъэ Iэмэпсымэ япэу къызэригупсысамкIэ.

Iэрамэр къыщежьар

Къэбэрдейм я пщышхуэр, ЩолэхъужькIэ зэджэр, лIа нэужь, пщыхэр зэныкъуэкъу хъуащ, бий зэхуэхъужауэ зыбжанэрэ екIуэкIащ. Щолэхъужьым и къуэ Къэрэщей унафэр яфIиубыдынкIэ шынэрти, ар яукIын мурад ящIащ пщыхэм: «Япэ зидмыгъэщмэ, езым дыIэщIэкIуэдэнщ, дыкъелынукъым», - жари. Ар Мудар Хьэфэ и пщэ иралъхьащ: «Къэрэщейр тхуэукI, уэр фIэкI, нэгъуэщI пэлъэщынукъым», - жари.

Дуней псом тет лъэпкъхэр зыхэзыгъаплъэ гъуазджэ лIэужьыгъуэщ къафэр. КъэфакIуэ щIэблэ зи куэдхэм я гугъу пщIымэ, ар КъБР-м щIыхь зиIэ и артист Нэгъуд Борисрэ Любэрэ я унагъуэрщ.

Къазий Мысост ди тхыдэм щынаIуэ пщышхуэхэм ящыщ зыуэ дыщрихьэлIэр абы и къуэш ХьэтIохъущыкъуэрэ Жамботрэ дунейм ехыжа нэужьщ.

Пасэрей адыгэ къуажэхэм тхыбзэ зыщlэ дэсу щытакъым.

 Адыгэ тхыдэр зи щIасэхэм зэхамыхынкIэ Iэмал иIэкъым Де Бесс Жан-Шарль (1799-1838) и цIэр. 

- Наурзокъуэ Бэрысбий сулътIан (1422-1437) Беркъукъу и блыгущIэту щытащ, Беркъукъу и къуэ Пащтыхь Фэрэдж и «псы зехьэу» Iутащ. Абы хэтурэ зауэлIу щэ бжыгъэхэр IэщIалъхьащ, итIанэ зауэлI 1000-м я унафэщI хъуащ. СулътIаным и къуэдзэу Дамаск ягъакIуэри, щIыналъэр зыхуей хуигъэзащ, абы къикIыжри, Каир дэсащ пащтыхь тахътэр IэщIалъхьэхукIэ,- етх Къалмыкъ Аднан.
- Тхыдэтххэм абы хужаIащ: «…И щхьэ пщIэ хуэзыщIыж пащтыхьт, политик Iэзэт, хьэлкIэ къызэрыгуэкIт, дахэу зихуэпэну фIэфIт, пащтыхь хабзэхэм хуэсакъырт, фадэ зыIуилъхьэртэкъым".

Ди лъэпкъыцIэр зезыхьэ адыгэшым и тхыдэр езы лъэпкъым къикIуа гъуэгуанэм къызэрыщхьэщыкIым шэч хэлъкъым. АдыгэлIрэ адыгэшрэ жытIэ щхьэкIэ, псэущхьэ Iущым димылъэпкъэгъухэри къыщыдихьэх куэдрэ къэхъуащ. Апхуэдэ зы щапхъэщ япэ хэку зауэшхуэм хэта, тхакIуэу икIи шууей лъэрызехьэу щыта Дуровэ Надеждэ ныбжьэгъу пэжу иIа Алкид.
Литературэм къыщедгъэжьэнщи, щIалэгъуэр къызэринэкIа нэужь, тхэн IэзагъкIэ хъэтI къызэрымыкIуэ къызыкъуэзыха Дуровэ Надеждэ апхуэдизкIэ щIэщыгъуэу тхэрти, языныкъуэхэм абы и цIэ-унэцIэр Пушкин Александр и псевдоним я гугъащ.