Махуэгъэпс

Нобэ

Африкэ Ипщэм щыщ лъэпкъхэу зи щхьэхуитыныгъэм щIэбэнхэр дэIыгъыным и дунейпсо махуэщ

Африкэм щыщ сабийм и дунейпсо махуэщ

ЮАР-м щагъэлъапIэ ЩIалэгъуалэм я махуэр

1822 гъэм Санкт-Петербург къыщызэIуахащ циркым папщIэ яухуа япэ унэр.

1894 гъэм Пьер де Кубертен и жэрдэмкIэ зэхуашэсащ Олимп джэгухэр къэублэжыным унафэ тещIыхьыным теухуа конгресс.

Жьыбгъэм и дунейпсо махуэщ
Зи ныбжь хэкIуэтахэм кIэлъызэрахьэ бзаджагъэхэр хэIущIыIу щIыным и дунейпсо махуэщ
Армением и къэрал ныпым и махуэщ
Азербайджаным щагъэлъапIэ лъэпкъыр хъумэным и махуэр
1561 гъэм Идар Темрыкъуэ ипхъу Гуащэнэ (Марие) Москва нэсащ. Абы щIыгъуащ и дэлъху Думэныкъуэ, и шыпхъу Алътыншаш, абы и щхьэгъусэ Бекбулат, а тIум я къуэ Саин-Булат сымэ.
1862 гъэм Америкэм щыщ Гатлинг Ричард япэу пулемёт къигупсысащ.

Лъы зытым и дунейпсо махуэщ
Блогерым и дунейпсо махуэщ
УФ-м Iэпхъуэшапхъуэхэм я Iуэхухэр зэкIэлъызыгъакIуэ и къулыкъущIапIэм и лэжьакIуэм и махуэщ
США-м щагъэлъапIэ я къэрал ныпым и махуэр. Ар 1916 гъэм ягъэуващ.
1834 гъэм Америкэм пшахъуашхэр къызэрыщагупсысам теухуа тхылъ щатащ.
1859 гъэм Шэшэныр Урысей империем хыхьащ.
1891 гъэм Сыбыр гъущI гъуэгушхуэр ухуэн щIадзащ.

ПщIэ зыхуэсщI си хэкуэгъухэ! Си гум къыбгъэдэкIыу сыныво­хъуэхъу Урысейм и махуэмкIэ!
А махуэшхуэм зэкъуегъэувэ ди къэралым щыпсэу цIыху псори, ар мэхъу лъэхъэнэхэмрэ щIэб­лэхэмрэ зэпызыщIэ, тхэлъ хэкупсэ хабзэхэмрэ граждан жэуаплыныгъэм­рэ, лъэпкъ зэкъуэтыныгъэмрэ ди Хэкум дызэ­рыхуэпэжымрэ къэзыгъэ­лъагъуэ нэщэнэ нэхъы­щхьэ. 

Нобэ

Морожнэм и дунейпсо махуэщ

Иорданием и армэм и махуэщ

Португалием и махуэщ. I580 гъэм ягъэувауэ абы лъандэрэ ягъэлъапIэ.

1774 гъэм Урысеймрэ Тыркумрэ зэращIылIащ Кючук-Кайнарджи мамыр зэгурыIуэныгъэр. Абы ипкъ иткIэ Къэбэрдейр Урысейм и зы Iыхьэу къалъытат.

1793 гъэм Париж дунейм щыяпэу зоопарк къыщызэIуахащ.

Зэныбжьэгъухэм я дунейпсо махуэщ
Аккредитацэм и дунейпсо махуэщ
1719 гъэм Пётр Езанэм урысей губерниехэр щIыналъэ щхьэхуэ-щхьэхуэу зэпыудыным теухуа унафэ къыдигъэкIащ.
1737 гъэм Москва мафIэсышхуэ къыщыхъуащ. Ар а къалэм къыщыхъуа лыгъей нэхъ ин дыдэхэм хабжэ. Абы зэщIищтат къалэкур, уеблэмэ Кремль Уардэунэри исат.
1883 гъэм Москва тхыдэ музей къыщызэIуахащ.
1904 гъэм и япэ концертыр итащ Инджылызым и къалащхьэ лондон и симфоническэ оркестрым.

Хыхэм я дунейпсо махуэщ
Социальнэ лэжьакIуэм и махуэщ. 1701 гъэм Пётр Езанэм унафэ къыдигъэкIащ факъырэхэм, сымаджэхэм, жьы хъуахэм щхьэегъэзыпIэ яхуэхъун унэхэр къызэIухыным теухуауэ. Унафэм къигъэувырт зи щхьэ сэбэп хуэмыхъужыф цIыхуипщI къэс зы якIэлъыплъу а унэхэм щылэжьэн хуейуэ. Абдеж къыщежьащ цIыхухэм социальнэу защIэгъэкъуэным хуэгъэпса IэнатIэр.
Карелие Республикэм и махуэщ. 1920 гъэм къызэрагъэпэщащ иджырей республикэм лъабжьэ хуэхъуа Карелие лэжьакIуэбэ коммунэр.

Мыр, мэкъуауэгъуэм и япэ тхьэмахуэ махуэм хуэзэу, ди къэралым гъэ къэс щагъэлъапIэ мэкъумэшым пыщIа, абы зи гуащIэ езыхьэлIэ  псоми. Апхуэдэхэм ящыщщ, зэрыгурыIуэгъуэщи, агрономхэр, инженерхэр, щIым епха IуэхущIапIэ зэмылIэужьыгъуэхэм я унафэщIхэр, абыхэм щылажьэ цIыху къызэрыгуэкIхэр.    

СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым 1976 гъэм накъыгъэм и 24-м къищта унафэщ мыр. ЗэхъуэкIыныгъэхэм я лъэхъэнэм ар тIэкIу яIэпыхуж хуэдэу хъуами, УФ-м и Президентым 2000 гъэм къищта унафэм ипкъ иткIэ а махуэм кърагъэгъэзэжащ.

ПащIэ Бэчмырзэ Къылышбийхьэблэ, иужькIэ Нартан зыфIащыжам, 1854 гъэм къыщалъхуащ.

ПащIэр дунейм тетыху, хуемыгъэхыу гукъеуитI иIащ: щIэныгъэ ирикъу, нэс зэримыIамрэ и усыгъэхэр зэуIуу тедзауэ зэримылъагъумрэ.

Нобэ

Ерыскъыпхъэхэр шынагъуэншэу щытыным и дунейпсо махуэщ

Испанием щагъэлъапIэ Республикэм и махуэр

Алтай Республикэм и конституцэр къыщащта махуэщ

Къыргъызым и финанс, экономикэ IэнатIэхэм я лэжьакIуэхэм я махуэщ

1340 гъэм Голландием Роттердам къалэм и лъабжьэр щагъэтIлъащ.

1498 гъэм Колумб Христофор ежьащ дунейр къызэхикIухьыну, иджы ещанэу.