Махуэгъэпс

Нобэ

♦Блогым и дунейпсо махуэщ

♦Узбекистаным щыщу политикэ залымыгъэ кIэлъызэрахьэу ягъэкIуэдахэм я фэеплъ махуэщ

♦Къыргъызстаным и щхьэхуитыныгъэм и махуэщ. 1991 гъэм абы теухуа унафэ къищтащ Къыргъыз Республикэм и Совет нэхъыщхьэм.

♦Молдовэм щагъэлъапIэ я анэдэлъхубзэм и махуэр. 1989 гъэм молдаванхэм я бзэр латин тхыкIэм техьащ икIи ар къэралыбзэу а щIыналъэм щагъэуващ.

Пасэ зэманым адыгэхэм илъэсыр тIууэт зэрагуэшыр - гъэрэ щIырэ. Гъэрэ щIырэ щызэхэкIыу ялъытэр махуэмрэ жэщымрэ я кIыхьагъыр зэхуэдэ щыхъурат. Ар иджырей махуэбжымкIэ зытехуэр гъатхэпэм и 2I- 22 жэщращ. ИлъэсыщIэр къыщихьэр арауэ ялъытэрти, гуфIэгъуэшхуэ иращIэкIырт, махуэ бжыгъэкIи ягъэмахуэшхуэт, «мафIэщхьэ тыхьи» унагъуэ къэс хуащIу, пщэдджыжь нэмэзым псыежэхым кIуэрэ загъэпскIыу: «Кхъуэ бэгумрэ дыгъужь бэгумрэ зыхамыгъапскIэ щIыкIэ!» жаIэу къекIуэкIащ.

Залымыгъэ кIэлъызэрахьэу ягъэкIуэдахэм я фэеплъ махуэщ
Тэтэрстан Республикэм и махуэщ. 1990 гъэм Тэтэрстан Республикэм и къэрал суверенитетым теухуа декларацэр къащтащ.
Къэзахъстан Республикэм и Конституцэм и махуэщ
Тыркум щагъэлъапIэ текIуэныгъэм и махуэр
1703 гъэм Петербург и тхыдэм щыяпэу абы псыдзэ щIэуащ.
1730 гъэм Черкасский Алексей пщым Невский Александр и орденыр къратащ.

КъухьэпIэ Кавказым щежэх псыхэм ящыщ зым Щэхъурадж (Чехрак) цIэр зэрехьэ. 

Ядернэ Iэщэхэр гъэунэхуныр мыдэным и дунейпсо махуэщ. 2009 гъэм ООН-м и Ассамблее нэхъыщхьэм и 64-нэ сессием къыщащтащ Къэзахъстаным къыхилъхьа жэрдэмым ипкъ иткIэ.
Урысей МВД-м и къэрал кIуэцI дзэхэм я гуп хэхахэм я махуэщ
1698 гъэм Пётр Езанэм унафэ ищIащ и къэралым ис цIыхухъухэм я жьакIэхэр яупсыну, Европэм щыпсэухэм я щыгъынхэм хуэдэ псоми щатIэгъэну.
1885 гъэм Германием щыщ Даймлер Готлиб япэ мотоциклым и патент къратащ.

Нобэ

♦Шахтёрым и махуэщ

♦Абхъазым и щхьэхуитыныгъэм и махуэщ

♦Осетие Ипщэм и щхьэхуитыныгъэм и махуэщ

♦Тыркум IэщэкIэ зэщIэузэда и къарухэм я махуэщ

♦1382 гъэм тэтэр хъан Тохъутэмыщ и дзэм Москва къиубыдащ икIи абы лыгъэ иридзащ. Абы кIэлъыкIуэу яубыдат Владимир, Переяславль, Юрьев, Звенигород, Можайск къалэхэр.

♦1723 гъэм Петергоф псыутххэр я комплекс щаутIыпщащ.

Дзыгъуэнэфым и дунейпсо махуэщ
Бразилием щагъэлъапIэ сэлэтым и махуэр
1609 гъэм Италием щыщ физик, астроном Галилей Галилео цIыхухэм яригъэлъэгъуащ и IэмэпсымэщIэр – телескопыр.
1919 гъэм дунейм щыяпэу Лондон – Париж гъуэгуанэм кхъухьлъатэхэр трагъэуващ икIи пIалъэ пыухыкIам тету рейсхэр ягъэзащIэу щIадзащ.
1944 гъэм Берлин и Плётцензее гъэрэщым щаукIащ фашизмэм и бий гупым щыщхэр. Абыхэм яхэтащ тэтэр усакIуэ, иужькIэ «Совет Союзым и ЛIыхъужь» цIэр зыфIащыжа Джалиль Муса.

Къыргъызым и къэрал кIуэцI дзэхэм я махуэщ
79 гъэм Везувий вулканыр къибыргъукIащ. Абы щIым щыщ ищIауэ щытащ Помпей, Геркуланум къалэхэр.
1516 гъэм Алеппэ (Сирие) ищхъэрэIуэкIэ тыркудзэхэм мысыр мамлюкхэм я дзэхэр щызэтракъутащ, а IэщэмкIэ узэуэныр мызахуагъэу, уеблэмэ щIэпхъаджагъэу иужьрейхэм къалъытэри, топхэр къагъэсэбэпын ядатэкъыми.
1830 гъэм дунейм ехыжащ Къэбэрдей пщы уэлий хахуэ Жанхъуэт Кушыку.

ГъэрхэмкIэ сату щIыным хэкIуэдахэм я фэеплъыр щагъэлъапIэ дунейпсо махуэщ
Урысейм и дзэ щIыхьым и махуэщ – 1943 гъэм СССР-м и Дзэ Плъыжьым Курск и деж нэмыцэ-фашистыдзэр щызэтрикъутащ.
Белоруссием щагъэлъапIэ Къэрал статистикэм и лэжьакIуэхэм я махуэр
1382 гъэм Урысейм артиллерие дзэхэр къыщызэрагъэпэщащ. Ар япэу къагъэсэбэпащ Тохъутэмыщ хъаныр Мэзкуу щытеуам щыгъуэ.
1924 гъэм Франджым къыщызэрагъэпэщащ «Монако» футбол клубыр.

Зи диныр, нэгъуэщI зи фIэщхъуныгъэхэр зыпаубыду залымыгъэ зыкIэлъызэрахьахэр, абы зи гъащIэр хэзылъхьахэр ягу къыщагъэкIыж дунейпсо махуэщ
Урысей Федерацэм и Къэрал ныпым и махуэщ. I99I гъэм РСФСР-м и Совет Нэхъыщхьэм и зи мычэзу сессием унафэ къищтащ Урысейм и иджырей ныпыщIэр - хужь-щIыху-плъыжь плъыфэхэу зэгуэлъыр - къэралым и дамыгъэу къэлъытэным теухуауэ. Нэхъ иужькIэ, I994 гъэм шыщхьэуIум и 20-м, УФ-м и Президентым Iэ щIидзащ «Урысей Федерацэм и Къэрал ныпым теухуауэ» унафэм.