Литературэ

ЕпщыкIубгъуанэ лIэщIыгъуэм и кIэухымрэ етIощIанэм и пэщIэдзэмрэ Урысейм щIэныгъэфI щызыгъуэта адыгэ щIалэ зыбжанэм я Iэдакъэ къыщIэкIащ урысыбзэкIэ тха художественнэ, публицист лэжьыгъэфI куэд. Абыхэм ящыщщ псалъэм папщIэ, Къаз-Джэрий СулътIан (1807-1863) и «ХьэжытIэгъуей аузыр», «Къэжэр гушыIэхэр». Мы тхыгъитIри Пушкиным игу ирихьри, езым къыдигъэкI «Современник» журналым къытригъэдзауэ щытащ. Къаз-Джэрий теухуауэ усакIуэшхуэм мыпхуэдэу итхыгъащ: «ДымыщIэххэу ди литературэм Iуэху хьэлэмэт къыщыхъуащ!

Ингуш IуэрыIуатэ
(Япэ Iыхьэ)

Iуэтэж

Къартул и  щхьэгъусэ Сэтэней, набдзэ зытелъым ялейуэ цIыхубз тхьэIухудт. Ар икIи дэрбзэр Iэзэт, шууей блэкIым зы IуплъэгъуэкIэ  бзыпхъэ трихырти, хуэфIыпсу фащэ хуидырт. ФIыуэ зэрылъагъуу зэрышаитIым  зэтIолъхуэныкъуэу  щIалэ цIыкIуитIи  зэдагъуэтауэ яIэт.

Ди бзэр псэужмэ, апщIондэхукIэ

Си гугъуи ящIу зэхэфхынщ

 (КIыщокъуэ Алим)

Тхыгъэ кIэщIхэр

Унэгуащэм джэдыр здигъашхэм, зы джэд купраузыфэ джэджьей и пэм къихутам йоуIу. Джэджьейри купраузщ и фэкIэ, унэгуащэм кърыригъэшахэм ящыщщ.
Фызым и щхьэр игъэIущыж хуэдэу жеIэ:
- Уа, джэд купрауз делэ, джэджьей узэуIуу Iэнлъэм Iупхуар уи джэдыкIэм къришауэ уи бынми пщIэркъым, уэщхьыркъабзэщ.
Ауэ жаIэкъым цIыхухэм: «Джэд щыкъун и пщIыхьщ» псэлъафэр. 
Сыт къыпыпхын «джэд акъылым». ЦIыхухэр нэгъуэщIщ, гупсысэ къаритащ Алыхьталэм.

Адыгэхэр мэзылIкIэ, алмэстыкIэ (снежный человек) зэджэ псэущхьэхэр зэрыщыIамрэ ахэр здэкIуэжахэмрэ куэд щIауэ ядж щIэныгъэлIхэм. Хэти ахэр игъащIэ лъандэрэ къыддекIуэкIауэ, языныкъуэхэм ар дохутыр щIэныгъэлIхэм цIыхухэм зэгуэр драгъэкIуэкIа къэхутэныгъэ гущIэгъуншэхэм я Iэужьу щытауэ къалъытэ. ТIум щыгъуэми, щыIар зыщIыпIи пхуэхьынукъым.

 АФIЭУНЭ Лиуан

Уехъуэпсэнкъудейуэ,

Щхъырыбнащхъуэкъомбэ

Пытщди

Щхъырыбейм.

НыбэкъцIыкIу

ЦIыкIучейуэ

ТхыпхъэщIыпхъэзащIи, -

Сыту дахэкIей!

       Бхартрихари (570-651) къызэрежьар пащтыхьущ. Индием нэхъ лъагэ дыдэу къыщалъытэ брахман лIакъуэм щыщ и адэр дунейм ехыжа нэужь, тепщэгъуэр къыIэрыхьэри, унафэр илъэс зыбжанэкIэ IэщIэлъауэ, Бхартрихари и лъагъуныгъэ насыпыншэр щхьэусыгъуэ хуэхъури, инд щихъхэм зэращIым ещхьу, мэзым щIыхьэжащ, уни жьэгуи къигъанэри. Зи пычыгъуэ къэтхь «Шатакатрая» усэ тхылъыр дунейм къыщытехьар а зэманырщ, зэрытхар санкскрит пасэрей бзэрщ.

1