Гугъуехь куэдым текIуам и зы щапхъэЗэман гугъум ХьэтIохъущыкъуей къуажэм къыщалъхуа Архэст Мустэфа и унагъуэм, нэгъуэщI Iэджэхэми хуэдэу, гугъуехьымрэ гузэвэгъуэмрэ и натIэт. Абы и адэ Мурзэбэч илъэситхукIэ хьэпсым исын хуей хъуат пцIы къызэрытралъхьам къыхэкIыу. И анэ тхьэмыщкIэ Барзитхъан жэщкIэрэ нэпс щIигъэкIырт дэIэпыкъуэгъу зэримыIэм, и быным иригъэшхын зэримыгъуэтым щхьэкIэ. И анэм и гузэвэгъуэр къыфIэмыIуэхуу кIэлъыплъыфакъым Мустэфа: етхуанэ классым иужькIэ школым къыщIэкIри, лэжьэн щIидзащ. И щIалэр гугъу зэрехьыр илъагъурти, и гур пичырт Барзитхъан, ауэ сыт ищIэнт, дэIэпыкъуэгъу къыхуэхъун нэгъуэщI щыIэтэкъым. Лэжьыгъэм лIы ищIат щIалэ цIыкIур. Ар хэтащ Бахъсэн ГЭС-р зыухуахэм, щIы къитIащ, гъуэгу трилъхьащ. ПщыхьэщхьэкIэрэ электромонтёр IэщIагъэм хуеджащ. ИужькIэ и къуажэм щылэжьащ электрикэм и мызакъуэу телефон зэпыщIэныгъэхэри зыхуей хуигъазэу. 1937 гъэм къэкIуэжащ Мустэфа и адэ Мурзэбэч. Унагъуэм и дежкIэ ар гуфIэгъуэшхуэт, иджы зи къару илъ цIыхухъуитI дэст пщIантIэм, шэч хэмылъу нэхъ зыхуей хуэзэнухэт. АрщхьэкIэ, насыпыншэм, махъшэм тесми, хьэ къодзакъэ, жаIэркъэ?! А илъэс дыдэм и гъатхэм Архэстхэ я пщIантIэм гуауэр щепсыхащ. Iэщэ яIыгъыу лIы гуп абы къыдэужьгъэри, и щхьэусыгъуэр жамыIэу, унагъуэм и нэхъыжьыр дашащ. Барзитхъан и нэгум имыкIыжын гуIэгъуэр къыщытещар и щхьэгъусэр зэраукIамкIэ хъыбарыр къаIэрыхьа иужьщ. Куэд мыщIэу дунейм ехыжащ Мурзэбэч и къуэш нэхъыщIэ Нажмудин. Лэжьыгъэ нэужьым губгъуэм къикIыжырти, и щхьэгъусэмрэ и къуэмрэ я сурэтхэр иIыгъыу куэдрэ щыст Барзитхъан. Зыми щхьэщихыфыртэкъым абы и гуауэр, ауэ щIэх-щIэхыурэ къэкIуэжырт, и анэмрэ и дэлъхумрэ гулъытэ щигъащIэртэкъым Барзитхъан ипхъу Шумисэт. 1940 гъэм и мазае мазэм дзэм ираджащ Мустэфа. Ар хэхуащ Краснодар крайм и Кущёвскэ станицэм щыIэ 158-нэ дивизэм и 581-нэ фочауэ полкым. ШыIэшхуэ зыхэлъ щIалэ къарууфIэм псынщIэу пщIэ къыхуащI хъуащ и ныбжьэгъухэм, унафэщIхэм я гулъыти къилэжьащ. 1941 гъэм и накъыгъэ мазэм абы къратащ тхьэмахуищ хъу зыгъэпсэхугъуэ пIалъэ. И унагъуэм а махуэхэр ядигъакIуэщ, игъэзэжри, махуэ зытIущ нэхъ дэмыкIыу Хэку зауэшхуэм щIидзащ. Архэст Мустэфа, абы и гъусэу къулыкъу зыщIэ Iэпщэ Назир, ТыIэщ Хьэмид сымэ Черкассы къалэм, иужькIэ Киев, къыкIэлъыкIуэу Москва ягъэкIуащ. ЗэуапIэм ахэр щыIухьар Смоленск областыращ. - 1941 гъэм и бадзэуэгъуэ мазэм Ярцевэ и деж псым дыщызэпрысыкIын хуей хъуат. ИкъукIэ гугъут а гъуэгуанэр, - игу къигъэкIыжырт Мустэфа. – Нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэр къыдэбгъэрыкIуэ зэпытт, къагъэтIасхъэнуи я мурадтэкъым. Кхъухьлъатэхэр къытщхьэщыхьауэ, щIыр къиублэрэкIыу къыдоуэ. Си хэкуэгъухэр занщIэу хэкIуэдащ, сэ мафIэ къысщIэнащи, псым сыхуожэ. АрщхьэкIэ нэмыцэ танкыр къысхуэкIуэрти, лъэныкъуэкIэ зыщIэздзын хуей хъуащ, солъэпэрапэри, кумб гуэрым сохуэ, ятIэр къыстощащэ, «кIэ сиIэщ» жысIэу согупсыс. ЗыкъызощIэж, и хъуреягъыр кIыфIщ, сыбэуэфыркъым. Зыгуэрурэ кумбым сыкъопщ, урысыбзэ зэхызох. СыкIиинущи, къару сиIэкъым. Аргуэрыжьти, сомэхыж…» Мустэфа зыкъыщищIэжар госпиталращ, и Iэ-и лъакъуэхэр пхат. Дохутырым ар къегъэгугъэ лъэкIэ къигъэувыжыну. МазихкIэ щIэлъащ 1722-нэ эвакогоспиталым Мустэфа. И шхужь ижьымрэ и Iэблэ сэмэгумрэ шэ пхыкIати, операцэ зыбжанэ ящIащ. АрщхьэкIэ комиссэм къилъытащ адэкIэ дзэм къулыкъу щыхуэмыщIэжыну икIи и Хэку къигъэзэжащ щIалэм. Архэстым мыбдежми къыщыпэплъэрт гугъуехь: зэман кIэщIкIэ къуажэм нэмыцэхэр къыдыхьащ. Лэжьэфыну зи къару илъхэр фашистхэм ирагъашэрт щIыпIэ пхыдзахэм щыIэ концлагерхэм. Апхуэдэ щыкIэкIэ Мустэфа Австрием къыщыхутащ. Зэман дэкIри, Архэстым къигъэзэжащ, ауэ кIэщIкIэ къуажэм дэсхэр хэкум ирашу щIадзащ. Унагъуэхэр зэтезыкъутэ цIыхухэм унафэ ящIащ Архэстхэ я лъапсэм псы ирагъэжыхьыжыну: дашащ къэкIуэжагъащIэ Мустэфа, ягу щIэузакъым илъэситI фIэкIа мыхъу сабийми – Мустэфа и шыпхъу Шумисэт и къуэ Мухьэдин. МылIэр лIы мэхъу жыхуаIэрати, Мухьэдин къэхъуащ щIалэ узыншэу, губзыгъэу, цIыху пэжу. 1954 гъэм и Хэку къигъэзэжа иужь, ар илъэс куэдкIэ щылэжьащ цIыхубэм щIэныгъэ егъэгъуэтынымкIэ IэнатIэм. Иужьрей илъэсхэм ПсыкIэху курыт еджапIэм и унафэщIу щытащ. Яухейуэ хэкум къагъэкIуэжа иужь, Мустэфа и щхьэгъусэ ТIатIэ и гъусэу Дыгулыбгъуей дэтIысхьащ. «Сельхозтехника» IуэхущIапIэм уври, 1987 гъэ хъуху абы электрикыу щылэжьащ. ФIыщIэрэ щытхъурэ иIэу и IэнатIэр ирихьэкIащ Мустэфа, дамыгъэ лъапIэхэри къыхуагъэфэщащ. Абыхэм ящыщщ Хэку зауэшхуэм и орденым и етIуанэ нагъыщэр, Жуковым и медалыр. Адыгэ хабзэм пщIэ хуэзыщI, диныр зыIыгъ цIыхут Мустэфа. Нэмэз уахътитхур блигъэкIыртэкъым, мэжджытыр и кIуапIэт. 1998 гъэм ар Мэчэм хьэжыщI щыIат. И ныбжьыр илъэс 95-рэ щрикъум, Дыгулыбгъуей нэхъыжь дыдэу дэс дадэ-Мустэфа и махуэр хуаIэтат ипхъу закъуэ Елизаветэрэ абы и щхьэгъусэ Абазэ Арсенрэ. Илъэс 90-м щхьэдэхами, и къару къихьат ипхъу Шумисэти абы зыкъригъэхьэлIэну. И пхъурылъхухэу Алибэч, Азэмэт, Альбинэ сымэ ягъэгушхуэрт гугъуехь куэд зи фэм дэкIа адэшхуэр. Нобэми абы хуэфащэу зэрыпсэуным, ар зэращымыгъупщэным яужь итщ ахэр. И жьы хъугъуэращ ар нэсу насыпыфIэ щыхъуар, фIыуэ къэзылъагъу и унагъуэм хэсу, и пхъурылъху цIыкIухэр балигъ къызэрыхъум кIэлъыплъу. Мустэфа и гъащIэ гугъур апхуэдэ куэдым я зы щапхъэу аращ. Ахэр тщымыгъупщэнырщ, ди уафэр къащхъуэу дыпсэун щхьэкIэ нэхъыжьхэм яхузэфIэкIар ди гум илъу дыпсэунырщ дэ абыхэм яхуэтщIэжыфынур. ИСТЭПАН Залинэ.
Поделиться:
Читать также:
18.02.2025 - 15:00 →
Шэриймрэ Жыласэмрэ я медалхэр
18.02.2025 - 15:00 →
Процент 21-м щIигъукIэ нэхъыбэ
18.02.2025 - 14:00 →
Монголиер къахохьэ
17.02.2025 - 18:56 →
КъБР-м и щIыналъэхэм
17.02.2025 - 17:08 →
КъБР-м и щIыналъэхэм
|