Iуэхур къыще­жьэр мурадырщ

Сэхъурокъуэ Хьэутий Хьэзрит и къуэр Аруан районым хыхьэ Старэ Шэрэдж (Дохъущыкъуей) къуа­жэм 1951 гъэм на­къыгъэм и 27-м къыщалъ­хуащ. Абы къиухащ Къэбэрдей-Балъ­къэр къэрал университетыр, ВИГИС-м и аспирантурэр (Москва). Ар ветеринар щIэны­гъэ­хэм я кандидатщ, экономикэ щIэны­гъэ­хэм я докторщ, профессорщ, ЩIДАА-м и академикщ.

Сэхъурокъуэр къэрал IэнатIэ иIыгъыу къе­кIуэ­кIащ. Ар щытащ КъБР-м и Правительствэм и Уна­фэ­щIым и къуэ­­дзэу, егъэ­джэ­ны­гъэмрэ щIэныгъэмкIэ министру.

2011 гъэм щыщIэ­дзауэ «Ветеринар, фи­то­санитар кIэлъыплъыныгъэмкIэ Федеральнэ IуэхущIапIэм и Къэбэрдей-Балъкъэр референт центр» федеральнэ къэрал бюджет­ Iуэху­­щIа­пIэм и уна­фэ­щIщ.

2012 гъэ  лъандэрэ Дунейпсо Адыгэ Хасэм и тхьэмадэщ.

Сэхъурокъуэ Хьэутий къы­хуагъэфэщащ Зэныб­жьэ­гъу­гъэм и орденыр, медалхэр. Абы къратащ  КъБР-м и ЩIыхь тхылъыр,  КъБР-м и «ЦIы­ху­хэм хуэ­IухуэщIэ яхуз­э­фIэ­зых IэнатIэм щIыхь зиIэ и лэ­жьакIуэ» цIэ лъапIэр зэрехьэ,  «Лэ­жьы­­гъэ­кIэ псэемыблэжхэр. Урысей» щIыхь да­мы­гъэр зэрехьэ. Иджыблагъэ КъБР-м и социально-экономикэ зыужьыныгъэмрэ абы и къэралыгъуэр зэфIэгъэувэнымрэ езым и щхьэкIэ куэд зэрыхищIыхьам икIи жылагъуэ лэжьыгъэм жыджэру зэрыхэтым папщIэ Хьэутий къыхуагъэфэщащ «Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и пащхьэ щиIэ фIыщIэм папщIэ» орденыр.

* * *

- Сэ адыгэм и лъэпкъ  Iуэхум сы­пэ­жыжьэу сыщытауэ зэи схужыIэну­къым, - къыддогуашэ Дунейпсо Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ Сэхъурокъуэ Хьэутий. -  1990 гъэхэм къулыкъу зэмылIэу­жьы­гъуэхэм сыпэрыту Къэбэрдей Хасэм и лэжьыгъэм сыхэтащ, лъэпкъми, адыгэгу зыкIуэ­цIылъхэми сащымыщу зэи зызбжакъым. Адыгэ Iуэху зепхуэн щхьэкIэ, Iэмал имыIэу Хасэм ухэтын хуейуэ ара­къым, атIэ, узыпэрыт къулыкъу, лэ­жьы­гъэ, IэнатIэ елъытауэ  дэIэ­пы­къуэгъу ухъуфынращ нэхъыщхьэр.

Ноби си пщэм дэлъ къалэным пылъ жэуаплыныгъэр къызгуроIуэ, ауэ сщIэн хуейхэр жаIэурэ лъэныкъуэкIэ еувэ­кIыж­хэм сахуейкъым, къызбгъурыувэу къыздэлэжьэнщ сызы­хуэ­ныкъуэр. Абы папщIэ къэрал, хэгъэгу зэмылIэу­жьы­гъуэ­хэм я лIыкIуэхэр къытхэтщ. Шэч хэмылъу, Iуэхур къыще­жьэр гуращэрщ, мурадырщ, псалъэрщ. Ауэ апхуэдиз бэлыхь зытелъа лъэпкъым и лIыгъэр къызэкъуихыу Iуэхум иужь ихьэ­ну игъуэ хъуащ. АбыкIэ сэбэп къытхуэхъунущ ди республикэм и Iэтащхьэри.

ИрагъэкIуэкI политикэкIи, экономикэкIи, щэнхабзэкIи, ди лъэпкъэгъухэм къазэрыхущыткIи зэщхьу зы къэрал зэры­щы­мыIэр дощIэ. А псори къэлъытауэ, а къэралхэм я лIыкIуэу Гъэ­зэщIакIуэ гупым хэтхэм быдэу ядэлэжьапхъэщ. Зы щIы­на­лъэ, зы бзэ, зы хэку, зы хабзэ диIэжу дыпсэунрат нэхъыфIыр, ауэ тхузэфIэкIыр зэдгъэхъулIэурэ дыбэкъуэнщ, ДАХ-р хэхэс псори зэрыгушхуэ зэгухьэныгъэу щыдгъэIэнщ.

 Дунейпсо Адыгэ Хасэм теухуауэ жыпIэмэ, къэрал къулыкъущIапIэхэм, лъэпкъ щэнхабзэ центрхэм, щIалэгъуалэ зэгухьэныгъэхэм ядэлажьэурэ адыгэ Iуэхур егъэкIуатэ.

Къэбгъэлъагъуэмэ, ДАХ-м и УставымкIэ, нэхъыщхьэу зиужь дитыпхъэхэм ящыщщ адыгэ жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм ди къарухэр зэдгъэуIуу лъэпкъым и псэкупсэ, щэнхабзэ хъугъуэфIыгъуэхэм зедгъэужьыныр, тхыдэр зэфIэгъэувэжыныр. Абы ехьэлIауэ тхылъ къыдыдогъэкI, фестивалхэр идогъэкIуэкI, лъэпкъылI нэсу къытхэтахэм я фэеплъ пшыхьхэр къызыдогъэпэщ.

Ди лIыкIуэхэр хэтщ Урысеймрэ нэгъуэщI къэралхэмрэ адыгэм теухуауэ щекIуэкI зэIущIэхэм, конференцхэм, пшыхьхэм.

ДАХ-м и гуащIэ хелъхьэ хамэ къэрал щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм пыщIэныгъэ яхудиIэным, хэкум къэIэпхъуэжхэр лъахэм щекIуэкI гъащIэм хэгъэзэгъэжыным, хэхэсхэм я бзэмрэ я хабзэмрэ яхъумэжыным теухуауэ  республикэм щекIуэкI лэжьыгъэм. Дунейпсо Адыгэ Хасэм хэтхэр  жэуаплыныгъэ ин пылъу зыпэрыт Iуэхухэм ящыщщ нобэ адыгэбзэм и Iуэху зыIутыр, абы и зыужьыкIэ хъунур, зыуэ щыт литературэбзэ къызэгъэпэщыным ехьэлIахэр. Лъэпкъыр щызыгъэIэж, хъугъуэфIыгъуэ нэ­хъыщ­хьэу абы бгъэдэлъ бзэр хъумэным, ар адэкIи зэредгъэфIэкIуэным теухуа   зэIущIэ, щIэныгъэ конференц куэд екIуэкIащ блэкIа илъэсхэм. А Iуэхухэм иджыри къыпыдощэ.

Къапщтэмэ, иджыпсту къэрал 50-м  щIигъум щыпсэу ди лъэпкъыр   зэпызыщIэ лъэмыжщ ди щIалэгъуалэр. Ахэр Урысейм и еджапIэ нэхъыщхьэхэм щегъэджэным, хамэ щIыналъэхэм щыпсэу школакIуэхэм адыгэбзэр зэраджын тхылъхэр яхуегъэхьыным, хэхэс сабийхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым зыщегъэгъэпсэхуным, нэгъуэщIхэми ди къарурэ зэфIэкIрэ етхьэлIэ зэпытщ.

Сыадыгэщ жызыIэм, псом нэхъыщхьэу хабзэ, адыгагъэ зэрихьэн хуейщ. Абы япэ дыдэу хиубыдэхэр нэхъыжьым и жыIэ щIэтын, зы­шы­Iэ пхэлъын, чэнджэщ ущIэдэIун, шыIэны­гъэ къыпкъуэкIынырщ. «Гупсыси псалъэ, зыплъыхьи тIыс», - жиIащ адыгэм.

Къэрал куэдым щыхэхэс адыгэхэр щызэхыхьэ, щызэчэнджэщ Хасэхэр мэлажьэ. Ауэ а псори зэпхыжар Дунейпсо Адыгэ Хасэращи, абы ищI унафэращ зытетыпхъэр.

Ди деж къыщызэхуэсхэм нэмыщI, адыгэ щыпсэу щIыналъэхэр, хэгъэгухэр, къэралхэр зэпыщIэныр, зэлъэгъэIэсыныр ди пщэрылъщ. Дэ зыщыдгъэгъупщэркъым ди лъэпкъым и процент 90-р хамэ щIыпIэхэм ипхъауэ зэрыщытыр, пыщIэныгъэхэр яхудиIэщ адыгэ щыпсэу къэрал псоми, хасэ къудамэхэр щолажьэ ди къуэш нэхъыбэ щыхэхэс щIыпIэхэм. Абыхэм къызэрагъэпэщ Iуэхухэми жыджэру дыхэтщ, адыгэ хабзэр, щэнхабзэр зэрахъумэм дыщогуфIыкI, дрогушхуэ ди лъэпкъыцIэр фIыкIэ зыгъэIу цIыху цIэрыIуэхэм.

Илъэс куэд хъуауэ лажьэ Дунейпсо Адыгэ Хасэм цIыхухэм хьэкъ ящищIыфауэ си гугъэщ зэманым къыхуигъэув къалэныщIэхэм пэлъэщу, къищтэ унафэхэмкIэ жэуап ихьыжыфу зэрыщытыр. ДяпэкIи апхуэдэущ зэрекIуэкIынур. Си фIэщ мэхъу иджы лажьэ гупым адыгэм IуэхуфI хуилэжьу, хамэ къэралхэм щызэбгрыпхъа зэкъуэшхэр зыщIигъэуIуэу, и хэку цIыкIури, Урысей псори нэхъ лъэщ, быдэ хъун щхьэкIэ и къару емыблэжу зэрылэжьэнур.

Дэнэ къэрал щыпсэу адыгэми пщIэ къыхуащIу апхуэдэщи, Тхьэм иригъэфIакIуэ, дэри ди хэкум зедгъэузэщIу, ди лъэпкъ Iуэхухэр дгъэкIуатэу ди къуэшхэм дадэлэжьэнщ.

Къэбарт Мирэ.