ЖьантIэм и гъэфIэн

ЦIыхугум хуэмышэчын трилъхьэркъым, ауэ сытми жаIакъым. Зы махуэм нэхърэ адрейм нэхъ уипсыхьу гъащIэр йокIуэкI, къыпхилъхьэ Iущыгъэмрэ дуней лъагъукIэмрэ уагъэкIуатэу, жьантIэм удашэу, къыпщIэхъуэ щIэблэм я гъуэгугъэлъагъуэ ухъуну укъыхуриджэу.

ЦIыху гъащIэр Iэджэ гъэщIэгъуэну зэхэтщ. Узыхуигъэзэнур занщIэу къызэрыпхухэмылъагъукIыр арагъэнущ нэхъыжьым, нэхъыбэ зылъэгъуам и псалъэ зэхэпхыныр, ущIэдэIуныр игъуэщ, щIыжаIэр. Куэд зи нэгу щIэкIа, жьантIэгъэфIэну щIалэгъуалэм яхэт Кърымщокъал Таукъан иджыблагъэ илъэс 90 зэрырикъуар Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым щагъэлъэпIащ. Куэд зи нэгу щIэкIа нэхъыжьыфIыр илъэс щэ ныкъуэм нэблагъэкIэ КъБКъУ-м инджылызыбзэмкIэ и кафедрэм щылэжьащ, щIэблэм щIэныгъэ ябгъэдилъхьэу яхэтащ.

И ныбжьым хуумыгъэфэщэну жыджэрщ икIи жанщ Таукъан. НэхъыжьыфIыр гъэлъэпIэныр къыхэзылъхьа КъБКъУ-м Жылагъуэ жэрдэмхэмкIэ и Центрыр зытет етIуанэ къатым псынщIэу дэкIуеящ, къызэремыхьэлъэкIари къыхэщу, абы къыпэплъэу зэхэт цIыхухэм нэжэгужэу яхыхьащ. Ар зэуэ къауфэрэзыхьащ 1964 гъэм къыщыщIэдзауэ 2015 гъэ пщIондэ щылэжьа кафедрэм и лэжьакIуэхэм - къапкърыкI гуфIэгъуэм къигъэлъагъуэрт Таукъан фIыуэ зэралъагъур, пщIэ къызэрыхуащIыр, и псалъэм мыхьэнэшхуэ зэрыратыр.

Ныбжь дахэм нэса нэхъыжьыфIым къыдэкIуэтей щIалэгъуалэр егъэджэным икIи гъэсэным хуэунэтIауэ иригъэкIуэкIа лэжьыгъэфIым папщIэ, КъБКъУ-м и ректорым и къалэнхэр зыгъэзащIэ Алътуд Юрэ и унафэкIэ ЩIыхь тхылърэ ахъшэ тыгъэкIэ и цIэ къраIуащ. Саугъэтхэр Кърымщокъалым иритыжащ еджапIэм и ветеранхэм я зэгухьэныгъэм и унафэщI Шурдым Хьэсэн. Къыхэгъэщын хуейщ - Хьэсэни Кърымщокъал Таукъан и гъэсэнхэм ящыщщ.

Кърымщокъалым гъащIэ гъуэгуанэ дахэ къикIуащ. Абы и нэгу щIэкIащ Хэку зауэшхуэм цIыхум къахуихьа гузэвэгъуэр, и фэкIэ игъэващ зауэ нэужьым къэралыр зэфIэгъэувэжыным хуэгъэзауэ екIуэкIа лэжьыгъэ хьэлъэр. ЗэIущIэм кърихьэлIахэм зауэ илъэсхэм и нэгу щIэкIар щажриIэжым зыхыумыщIэнкIэ Iэмал зимыIэт а псалъэхэм я щIагъ щIэлъ гукъеуэр, гумэщIыгъуэр, щыщIэныгъэр. «Ди къуажэ, Зеикъуэ, нэмыцэм яубыда нэужь, штабыр къыдагъэуват. Абыхэм етщIэнур къэдулъэпхъэщу къуажэ щIалэ цIыкIу гуп дызэрыгъэхъуу дыдэтт. Апхуэдэу нэмыцэ зауэлIхэм къуажэр къызэрызэщIагъэхьэ лъакъуэрыгъажэр къафIэдгъэкIуасэри, зы тэлайкIэ цIыхухэр мамыр хъуат. Хуабжьу дригушхуэрт а тщIам. ДыкъыщIагъэщынуми, ди ужьыр яхуу дыкъахутэнуми, нэмыцэхэр хунэсакъым - Дзэ Плъыжьым къигъэзэжауэ биидзэр иригъэкIуэтырт. Куэдыщэ дэмыкIыуи нэмыцэхэр ди жылэм дэкIыжауэ щытащ»,- игу къегъэкIыж Таукъан. Тхьэм къыхуигъэфащэри, а лъакъуэрыгъажэ дыдэм тесу щIалэр Волгоград (Индылкъалэ ) нэс кIуауэ щытащ, ТекIуэныгъэм и цIэкIэ абы щызэхаша пэкIум хэплъэну.

Сыт хуэдиз гуауэрэ гузэвэгъуэрэ имылъэгъуами, Таукъан дапщэщи щIэныгъэр къилъыхъуащ. Ар хуейт еджэну, къыдэкIуэтей нэхъыщIэ цIыкIухэм яхэту лэжьэну. Къуажэм дэт курыт еджапIэр къызэриухыу, Кърымщокъалыр Налшык къалэм егъэджакIуэхэр щагъэхьэзыру дэт институтым щIэтIысхьащ, фIы дыдэуи къиухащ. 1954 гъэм дзэм къулыкъу щищIэну ираджэри, Калининград къалэм авиацэмкIэ дэт еджапIэм ягъэкIуащ. Илъэсищыр кърихьэлIэу и унэ къигъэзэжа нэужь, Таукъан КъБКъУ-м филологиемкIэ и къудамэм щIэтIысхьащ, инджылызыбзэм хуеджэну.

Ар къыщиухым, Зеикъуэ игъэзэжри, илъэс зыбжанэкIэ абы дэт курыт еджапIэм щылэжьащ. Ауэ зэфIэкI нахуэхэр зыгъэлъагъуэ щIалэр КъБКъУ-м ираджэжащ, бгъэдэлъ щIэныгъэмкIэ студентхэм ядэгуэшэну къыхураджэу. ИкIи 1964 гъэм къыщегъэжьауэ игъуэта IэнатIэм емыпцIыжу, нэгъуэщI лэжьапIэ къимылъыхъуэу, Таукъан инджылызыбзэмкIэ кафедрэм щылэжьащ. 2015 гъэращ ар щытIысыжар.

КъБКъУ-м хамэбзэхэр егъэджынымкIэ и центрым и унафэщIым и къуэдзэ Темрокъуэ Ларисэ куэд лъандэрэ и нэIуасэщ Кърымщокъалыр, илъэс 15-м щIигъукIэ кафедрэм щызэдэлэжьащ. «Сэ иджыри сыстудентт Таукъан къыщысцIыхуам. Колхозым ягъакIуэ студент гупым ар ди пашэу мазэ зытIущкIэ губгъуэм дызэдитауэ щытащ. Абы и набдзэ фIыцIэ Iув кIырхэр и пэпкъым къытеуэу пIэрэ жыпIэну зэхэлъти, уIуплъамэ, сыт щыгъуи губжьауэ къыпщыхъурт. Абы къыхэкIыу тIэкIу сыщышынэрт. Ауэ гъунэгъуу къэтцIыхуа нэужь, къыдгурыIуащ и Iум уригъэпщхьэн хуэдизу зэрыцIыхуфIыр, хузэфIэкIыр къызэрыпхуищIэнур, сыт щыгъуи чэнджэщ къызэрыуихьэлIэнур. Кафедрэм цIыху 30 дыхъуу дыщылажьэрти, а зырат цIыхухъуу къытхэтыр. Зэи къэхъуакъым ЦIыхубзхэм я махуэщIым - Гъатхэпэм и 8-м - зыгуэркIэ дыщимыгъэгуфIа, гулъытэ къыщытхуимыщIа. Абы и закъуэкъым. Таукъан зи IэщIагъэм фIыуэ хэзыщIыкI, и щIэныгъэр екIуу, методикэ зэгъэпэщам тету щIалэгъуалэм яхэзыпщэф IэщIагъэлIт. Тынш дыдэу пэлъэщырт гугъуагъ зэмылIэужьыгъуэ зиIэ техникэ текстхэм. Инджылызыбзэр къыдамылъхуами, фIы дыдэу ирипсалъэу апхуэдэт. Дыхуэарэзыщ, иджыри куэд дыдэрэ ди жьантIэр игъэбжьыфIэу къытхэтыну си гуапэщ», - жиIащ Темрокъуэ Ларисэ.

Къыхиха гъащIэ гъуэгум гурэ псэкIэ зэрыбгъэдэтам и щыхьэтщ Таукъан и щIэблэри абы и гъуэгум зэрырикIуэр. Апхуэдэу Таукъан и нысэ Маринэ филологие щIэныгъэхэмкIэ докторщ, урысыбзэмрэ бзэщIэныгъэмкIэ кафедрэм и профессорщ. И къуэрылъху Ибрэхьим урыс филологиемкIэ магистрантщ, и къуэрылъху Дианэ инджылызыбзэм хуоджэ, и адэшхуэр здэщыIа кафедрэм щылэжьэну и мурадщ. Зэрынэрылъагъущи, адэшхуэм и хъуэпсапIэхэр ужьыхакъым, адэкIэ къыпызыщэн иIэщ.

НэхъыжьыфIыр узыншэу, бын гуфIэгъуэ щымыщIэу, гукъыдэж иIэу иджыри куэдрэ ди япэ итыну ди гуапэщ.

ШУРДЫМ  Динэ.