Щыгъыныхьыр шхэрейщАлхъо жылэкIэ зэджэу щыта къуажэшхуэм (иджы Курп Ищхъэрэ) къыщалъхуа КIэрашэ Михаил жылэм я псэукIэу, цIыхухэм я зэхущытыкIэу щытам теухуа куэд итхыжащ. Абыхэм ящыщщ мы зи гугъу фхуэтщI хъыбарыр.
- Илъэситху сыхъурт. Си адэ КIэрашэ Хьэзрит Хэку зауэшхуэм къикIыжа нэужь, колхозым партым и къызэгъэпэщакIуэу увауэ щылажьэрт. Зы пщыхьэщхьэ гуэрым нэхъ хэкIуэтауэ къыдыхьэжри, абы сызришэлIащ. «Уэ инышхуэ ухъуащ, псори къыбгурыIуэн хуейщ, - зыгуэрым сытригъэгушхуэ хуэдэ къыщIидзащ абы. - Колхозым и парт ячейкэм жэуаплыныгъэ ин зыпылъ Iуэху пщэрылъ къыпщищIащ. Ар Iэмал имыIэу бгъэзэщIэн хуейщ! Зауэм хэта ди къуажэдэсхэр абыкIэ къыпщогугъ».
Абы зи гугъу ищIыр районым къикIа къалэнрат. Ди колхозым къыпэщылът тутей шылэ хьэпIацIэхэм шылащхьэхэр (коконы) яригъэщIу, ар бэву Iуихыжыну. Абы шылэ щэкI къыхащIыкIынурэ армэр а зэманым зыхуэныкъуэ парашютхэр ядынут. Ар гурыIуэгъуэт си дежкIэ, ауэ сымыщIэр а Iуэхум сэ хэсщIыхьыфынурат. «Гъуэлъи зыгъэпсэху, партым пщэрылъ къыпщищIар пщэдджыжь бжесIэнщ», - жиIащ си адэм.
Пщэдджыжьым жьыуэ абы сыкъигъэушащ. ТхылъымпIэ гъуабжафэм къыхэщIыкIа сэмб цIыкIуищ иIыгът. Апхуэдэ сэмбхэм IэфIыкIэ хъурей щхъуэкIэплъыкIэхэр къыщытхуракIутэрт ди «Сельпо» тыкуэным. Си адэм жиIащ Хэку зауэшхуэм къыдыхэта и ныбжьэгъуфIхэу Уэрсей Хьэпакъ, Багъэтырхэ Сэфарбий, Мухьэз сымэ а сэмбхэр псынщIэу яIэрызгъэхьэну. Ахэр щыпсэур къуажапщэрат.
Сэмбхэм шылэ хьэпIацIэ жылэхэр илъу къыщIэкIащ. Мыгувэу абыхэм щыгъыныхьхэр (гусеницы) къикIын хуейт. Ахэр махуэми жэщми тутей тхьэмпэ щхъуантIэкIэ ягъашхэ. Щыгъыныхьхэр хьэпIацIэ шыр хъунущ, хьэпIацIэ шырхэр шылащхьэ (шылэ хьэпIацIэ зэрыс шылэ шыхьа) хъужынущ. Шылащхьэхэр райпом нагъэса нэужь, абыхэм къапэкIуэ ахъшэ къаIэрыхьэнут. Куэдым зэращIэжщи, колхозхэм абы щыгъуэм ахъшэ яту щытакъым, къалэжьам и уасэр гъавэу - гуэдзу, нартыхуу, хьэуэ, хъарбызу е нэгъуэщIу - трагуашэу арат.
Щыгъыныхьхэр шхэрейщ, сытым дежи мацIэщ. Махуэм тутей къудамэхэм фIожеихь, жэщым тхьэмпэ удзыфэхэр яшх. КъызэрызжаIамкIэ, ахэр бгъэмэжалIэ хъунутэкъым, сыту жыпIэмэ яшхын ямыгъуэтмэ, зэбгрыпщынурэ я кIэр бгъуэтыжынукъым. Мис итIанэ партым къызигъэза и дзыхьымкIэ згъэщIэхъуауэ арат.
Къалэн къысщащIам срипагэу, уеблэмэ си бгъэр къизгъэкIыу къуажапщэм сыдэкIуеирт. СыхуэпIащIэрт сэмбхэр зэстын хуейхэм я деж зэрынэсхьэсынум. Япэу Хьэпакъхэ я унэм сыIухьащ. Ар уэрам бгъузэ нэшэкъашэ цIыкIум дэст, Курп псыежэхым пэмыжыжьэу. Дахэу зэлъыIуха пщIантIэ цIыкIум лъагъуэхэр щыхашат псыежэхым къыдаха мывэхэмкIэ, унащхьэм кIэрылъ пхъэхэр нэгузыужьу лэч щхъуэкIэплъыкIэхэмкIэ лэжат. ПщIантIэм дэтт гуэщи, къуэдзэщи, Хьэпакъ щылъащIэ лъэщапIи. Зауэм лIыгъэ зэрыщырзрихьам и щIыIужкIэ, ар икIи IэпщIэлъапщIэ Iэзэт, сыт хуэдэ гъущIхэкIри «идыжыфынут», пхъэ шэрхърэ шы уанэрэ ищIыфынут, щакIуэ фочри зыхуей хуигъэзэжыфынут. Зыри имыгъэщIэхъуу, абы къызэрелъэIу псори яхуищIэнут къуажэдэсхэм. ЩIалэ цIыкIухэм ар фIыуэ тлъагъурт, хъыбар дыхьэшхэн куэдрэ псысэ хьэлэмэтхэмрэ къыджиIэжырти. Адыгэ уэрэдыжьу ищIэми гъуни-нэзи иIэтэкъым, дызыщIэдымауэ абы сыт щыгъуи дедэIуэфынут.
Куэбжэпэм сызэрынэсу, «Хьэпакъ! Хьэпакъ!» - ину джэн щIэздзащ. Куэбжэр гъэбыдауэ къысщыхъуат. АрщхьэкIэ зызыкIэрызгъэщIа бжэр зыгуэрым адэкIэ къыщыIуихри, пщIантIэм сыдэукIуриящ. Зызоплъыхьри, зыри щыткъым, бжэр къыIузыхар къызгурыIуэркъым. ЛъэщапIэмкIэ Хьэпакъ къыщIэкIа нэужь, и щэхум сыхигъэгъуэзащ. КъызэрыщIэкIымкIэ, куэбжэм хэлъ IункIыбзэкъэбым гъущIхэкI кIапсэ иришыхьэкIри ар и лъэщапIэм екIуалIэу абы ищIат, куэбжэм нэс мыкIуатэу къаджэм къахуIуихыу. И щхьэгъусэмрэ и пхъумрэ къыщеджэм, унэм къыщIэжащ щхьэц Iув дыщафэ зытелъ, езыр нащхъуэрэ зи напэ хужьыбзэм уэгуш мащIэ хэпхъа, си ныбжьыну зы хъыджэбз цIыкIу. Сэмбыр абы IэщIэслъхьащ икIи щыгъыныхьхэр зэригъэшхэну щIыкIэмрэ абыхэм шылащхьэ къызэрырагъэщIын хуеймрэ ягурызгъэIуащ. Си къалэныр згъэзэщIати, пщэдджыжьышхэ ядэсщIыну сагъэтIысащ. Лэкъум пщтырыр, фор, къалмыкъ шейр сыт хуэдэу гуакIуэт! Куэдрэ зысIэжьэ хъунутэкъыми, сыкъыдэкIыжри, Мухьэзхэ я унэмкIэ сунэтIащ.
Мухьэз цIыху гуапэт икIи нэфIэгуфIэт, езыр Iэчлъэчт. Зауэ IэнатIэм къыпэрыкIыжа нэужь, колхоз гъэтIылъыпIэм и унафэщIу ягъэуват. Къуажэдэс нэхъыжьхэм я деж пщIэ щиIэт, нэхъыщIэхэрати, и цIыхуфIагъыр тщIэрти, дыкъепщIэкIырт. Езыми сыт щыгъуи гъэтIылъыгъэ гуэр иIэти, IэфIыкIэхэмкIэ дигъафIэрт. ТфIэфI дыдэу дедаIуэрт зауэм зэрыхэта хъыбархэр къыщыджиIэжк1э. ДэркIэ ар лIыхъужьт, щапхъэт икIи абы ещхь хъуну хуэмей щIалэ цIыкIухэм къытхэттэкъым. Мухьэз зыхэт нысашэм пшынэри нэхъ жьгъыру щыхъуу къытщыхъурт, щIалэгъуалэри нэхъ тегушхуауэ къыщыфэрт. НэгъуэщIу жыпIэмэ, гупыр зыгъэгушхуэт.
Ещанэ сэмбыр Багъэтыр Сэфарбий Iэрызгъэхьэн хуейт. Ари дэмысу срихьэлIащ. Сэфарбии ди адэм и ныбжьэгъуфIт, зауэм хахуэу хэтат. А лIы лъагэ зэкIужыр сыт щыгъуи дахэу хуэпат, зэщIэкъуат, нэхъыбэрэ офицер кIэстум щыгъыу урихьэлIэнут. Къуажэ советым и унафэщIым инми цIыкIуми пщIэ къыхуащIырт. Къуажэдэсхэм сыт хуэдэ я Iуэхури абы яхузэхигъэкIырт: зэщыхьахэр зэригъэкIужырт, нэчыхьхэр яхуитхырт, дэфтэрхэр яритырт (а зэманым паспорт яту щытакъым, къуажэдэсыр гугъуехьышхуэ хэтт зауэ нэужьым Сыбырым, КъуэкIыпIэ Жыжьэм, нэгъуэщI щIыпIэхэми къыщына я Iыхьлыхэм я деж кIуэну Iэмал ямыIэу).
Сэфарбий лэжьакIуэ щыкIуэкIэ, пщэдджыжь къэс ди деж къыIухьэрти, ди адэм и гъусэу дэкIыжырт. Зэпымыууэ ахэр зэдэгушыIэу зэхъурджауэрт, нэхъыфIу шахмат джэгур яхузэхэмыгъэкIыу. Ар зэштегъэу нэхъыфI дыдэу а тIум яIэт. И нэхъыбэм баз зэпихьэурэ зэдэджэгурт, къэзыхьым хъурыфэ пыIэр и Iэрылъхьэу. Нобэ ар Сэфарбий къихьыфынут, пщэдей - Хьэзрит. Арати, а зы хъурыфэ пыIэр чэзуурэ кърахьэкIын хуей хъурт.
Си къалэныр сухауэ къэслъытэри, псыежэхым сыдэлъэдащ. Си ныбжьэгъухэми апхуэдэ къалэн щхьэхуэ зырыз нэху зэрыщрэ зэфIагъэкIат.
Махуэ зыбжанэ дэкIа нэужь, къуажэм дэт тутей жыгхэм зы тхьэмпэ щхъуантIэ цIыкIу къыпымынэжу фIагъэкъэбзыкIат - тутей жыг зыдэт зы къуакIэ-бгыкIи, псыежэх Iуфи жылэдэсым къамыгъанэу щIапщытыкIат, я шылэ хьэпIацIэхэм ирагъэшхын тхьэмпэхэр зэхуахьэсу. Ди пщIантIэм дэт тутей жыгышхуэми дэри тхьэмпэ къыпыднатэкъым, уеблэмэ КъуэкIийнэфми зыри щыдгъуэтыжыртэкъым. Апхуэдэу щыхъум, къуажэм километритI-щыкIэ пэIэщIэ Белэмыкъуэ щIыпIэм жьыри щIэри кIуэну ежьащ.
УзыщыгуфIыкIынти, колхозым абдеж тутей жыг хадэ ин щигъэкIат - шылэ хьэпIацэ игъэшхэн хуейуэ къызэрыпэщылъым зыхуигъэхьэзыра хуэдэ. Жыг хадэм къыщызэщIакъуащ тутей тхьэмпэ щхъуантIэхэр. Сабийхэрати, а махуэр ди IутIыжт - тут мэракIуэ хъуахэм ди напэр зэхедгъэцIэлэжауэ тшхырт. Гу цIыкIукIэ, шыгукIэ тутей къудамэхэр къуажэдэсхэм Белэмыкъуэ кърашырт, псоми хуагуэшырт, я гуэщхэм щызэтралъхьэрт.
Псоми зы Iуэху зэрызыдащIэм зэщIиIэтэу, щыгъыныхьхэр ягъашхэрт. Шылэ хьэпIацIэр зэрыс шыхьа хужьыр хъун папщIэ, цIыхухэм я къуэдзэщхэм, щIыунэхэм, джэдэщхэм, унащхьэхэм щIыпIэ хэха щыхуащIырт. Дэ ди къуэдзэщми, Iуэми, хьэщпакъми, уеблэмэ щхьэлым пэгъунэгъуу щыт унэ кхъахэми пкIэлъей хуэдэхэр щхьэхуэу абыхэм ящыхуэдгъэуват.
Шылэ шыхьам къилъэтыкIыу ахэр мылъэтэжын щхьэкIэ, щIалэ цIыкIухэр абыхэм дакIэлъыплъырт. А зы къалэнра хуэдэт къуажэдэс псоми а махуэхэм яIэр. Шылащхьэхэр къэдгъэхъуа нэужь, колхоз пщIантIэм чэзуурэ декIуалIэурэ ахэр ттыжащ, хэт сыт хуэдиз къихьами ятхын папщIэ, тэрэзэкIэ къашэчыурэ.
Поделиться:
Читать также:
18.02.2025 - 15:00 →
Шэриймрэ Жыласэмрэ я медалхэр
18.02.2025 - 15:00 →
Процент 21-м щIигъукIэ нэхъыбэ
18.02.2025 - 14:00 →
Монголиер къахохьэ
17.02.2025 - 18:56 →
КъБР-м и щIыналъэхэм
17.02.2025 - 17:08 →
КъБР-м и щIыналъэхэм
|