Лъэ быдэкIэ гъащIэ гъуэгум теувэху, ди нэIэ ятетщ

Тхьэкъуахъуэ  Мухьэмэд:

Тхьэкъуахъуэ Мухьэмэд Нартан къуажэм сабий зеиншэхэм кIэлъыплъу дэт IуэхущIапIэм (школ-интернат №5-м) и уна­фэ­щIым гъэсэныгъэ лэжьыгъэмкIэ и къуэдзэщ. А IэнатIэм пэ­ры­­хьэн ипэ, мы щIалэр нэ­гъуэщI лэжьыгъэ гугъухэми пэрытащ.
Тэрч къалэм и курыт школ №3-р 2004 гъэм къиуха нэужь, абы щIэныгъэ щызэригъэгъуэтащ Къэбэрдей-Балъкъэр къэ­рал ­мэкъумэш университетым. ЕджапIэ нэхъыщхьэр къызэ­риухыу, Урысей гвардием хы­хьащ, икIи къулыкъу зэмы­лIэу­жьы­гъуэхэр щиIыгъащ. Кавказ Ищхъэрэм щIэпхъаджащIэ гуп­хэр щыгъэкIуэдынымкIэ Iуэ­ху­хэм ар мызэ-мытIэу хэтащ, дзэ Iуэхухэм я ветеранщ. Дзэ къу­лыкъум къыщигъэлъэгъуа ха­хуа­гъэм къы­пэкIуэу, абы IуэхущIапIэ зэхуэмыдэхэм я дамыгъэхэр къы­хуагъэфэщащ. Дзэ Iуэхур ­къигъэна нэужь, ар зэманкIэ щы­лэжьащ КъБР-м Егъэ­джэныгъэм­рэ щIэныгъэмкIэ и ми­нистерст­вэм. Тхьэкъуа­хъуэм уп­щIэ зыбжанэкIэ зы­хуэд­гъэзащ.

- Мухьэмэд, иужьрейуэ лэ­жьа­пIэ пхуэхъуари тыншкъым, пщIэ­рэ жэуаплыныгъэрэ зы­пылъщ. Уи гъуэгуанэм урип­лъэж­мэ, Iэ­щIагъэ къыхэпхыну узы­хуеяр къыпIэрыхьауэ пху­жыIэну?
- Ди сабиигъуэм диIа хъуэпсапIэхэмрэ нобэ лэжьыгъэ IэнатIэ тхуэхъуамрэ, пэжыр жысIэнщи, шурэ лъэсрэ я зэхуакущ. ЕджапIэ нэхъыщхьэр къыщызухам, си IэщIагъэм срилэжьэну хуит сы­хъуат, ауэ апхуэдизкIэ лэжьыгъэ къэбгъуэтыныр а зэманым  гу­гъути, сегупсысащ зэгу­ры­Iуэныгъэм Iэ тездзэу дзэм сы­хыхьэжыну, зы илъэскIэ армэм сыщы­Iагъэх­хэти. ИкIи ар къызэ­хъулIащ. Абы сыхэтыху, гъэсэныгъэ и лъэ­ныкъуэкIи куэд къэс­щIащ. Взводым и унафэщIу сыщагъэувам, къызгурыIуат си къэухьыр абы теухуауэ зэрымащIэр, еджэ­ным адэкIэ пысщэн зэрыхуейр. Аращ къызыхэкIари, Ростов щIыналъэм щыIэ Росгвардием и еджапIэр къэзухыныр. 2010 гъэ­хэм, зэрыфщIэжщи, лъэпо- щ­хьэпо куэд дыхагъэтащ экстремистхэм. ЩIэпхъаджагъэ емыгъэлэжьыным теухуауэ щытащ сызыхэта дзэр. Ауэ зэман псоми иIэщ дэ дэмылъыта щхьэусы­гъуэхэр, арати, дзэр къэзгъэнэн хуей хъуащ. Си узыншагъэр езгъэфIэкIуэжыныр щызухым, республикэм Егъэджэныгъэмрэ щIэ­­ныгъэмкIэ и министерствэм лэжьыгъэ IэнатIэ къыщысхуа­гъэлъэгъуащ. Куэдрэ сыгупсысакъым, сыту жыпIэмэ, гъэсэныгъэ Iуэхум дзэм сыщыщыIам хуэ­Iэижь сыхуэхъуат. Си сабиигъуэм сызыщIэхъуэпсамрэ нобэ си лэ­жьыгъэмрэ зэтохуэ схужыIэнукъым, ауэ сигурэ си псэрэ зыхыхьэ Iуэхущ иджыпсту сы­зы­пэрытыр.
- Зеиншэхэм щIэныгъэ зэ­­ры­ратыр мыдрей курыт школхэм я егъэджэныгъэм къыщ­­­хьэ­щыкI­рэ? IэщIагъэ къы­­хахынымкIэ дауэ фадэIэпыкъурэ?
- Министерствэм сыщыщыIэм  лэжьыгъэ IуэхукIэ куэдрэ мы интернатым сыкъэкIуащ, я псэу­кIэм, зэреджэм, я зэманыр зэ­рагъакIуэм щыгъуазэ нэхъ ­па­сэуи сыхъуат. Мыбы щыIэ зеиншэхэм уа­зэ­рыдэлажьэр нэгъуэщI Iэмалщ, ар унагъуэм щыIэ сабийхэм ­ягъуэт гулъытэм зыкIи къы­кIэрымыхуу щытын хуейщ сыхьэт тIощIрэ плIым и кIуэцI- кIэ. Интернатыр къауха иужьи ди сабийхэм датеплъэкъукIыркъым, къы­хаха IэщIагъэм хуеджэфын хуэдэу дадоIэпыкъу, я Iуэху зы­Iутым дыщыгъуазэщ. Къи­щы­нэмыщIауэ, «постинтернатнэ» къудамэ диIэщи, абы щхьэ­усыгъуэ гуэркIэ общежит  зы­мы­гъуэтахэр щопсэу. НэгъуэщIу жыпIэмэ, лъэ быдэкIэ гъащIэ ­гъуэгум теувэху, ди гъэсэнхэм ди нэIэ ятетщ. 
- Сабийхэмрэ егъэджакIуэ­хэм­рэ дауэ зэхущыт? Сыт хуэдэ Iуэху бгъэдыхьэкIэхэр къагъэ­сэ­бэпрэ я дзыхь кърагъэзу къедэ­Iуэн папщIэ?
- ЕгъэджакIуэ къызэрыгуэкI си фIэщ хъуркъым мыбы щылэ­жьэ­фыну. Ебгъэджэным и закъуэкъым, уэ езым гъэсэныгъэ, шыIэ пхэлъын хуейщ. Мыбы щэху хэлъкъым. Уи быным хуэдэу уахущы­тыпхъэщ: щомыгъэкIыу, ягури хыумыгъэщIыу. Сабийхэр къып­­хуэгъэпцIэнукъым. Уи гур яхузэIухауэ щы­тын хуейщ.
- Сыт хуэдэ Iуэхугъуэхэм ехъу­лIэ­ныгъэ къыщагъэлъагъуэрэ фи гъэсэнхэм?
- Си гуапэу къыхэзгъэщынщи, ди гъэсэнхэр зыхэт «Горянка» ­ансамблыр нэгъабэ пашэ щы­хъуащ «Къэбэрдей-Балъкъэрым ис лъэпкъхэм я зэныбжьэгъугъэ» зыфIаща гъуазджэхэмкIэ щIы­налъэ фестивалым. 2024 гъэм и накъыгъэм ди центрым и футбол гупым хэтхэр щытекIуащ республикэм и интернатхэр щызэ­дэ­джэгуа зэпеуэм. Луякская Таня, 9-нэ классым щоджэ, абы стIолыщ­хьэ теннисымкIэ балигъхэр щы­зэ­хьэзэхуа урысейпсо зэпеуэм еп­лъах­эм я саугъэтыр къыхуа­гъэ­фэщащ. А зэхьэзэхуэм хэтат Москва, Тамбов, Астрахань, Элиста, Луганск, Ставрополь   къалэхэм, нэгъуэщIхэми къикIа спортсменхэр. Апхуэдэуи  7-нэ классым щIэс Бекиров Муса      УФ-м щIыхь зиIэ и сурэтыщI КIыщ Мухьэдин и цIэкIэ къызэрагъэпэща урысейпсо зэхыхьэм и саугъэт нэхъыщ­хьэр, медалыр, кубокыр къы­щы­хуагъэфэщащ. 
- Мы зэманым къэралым гул­ъы­­тэшхуэ хуещI щIэблэр хэкупсэу, къыщалъхуа лъахэм хуэщ­хьэпэн хуэдэу къэгъэхъу­ным. Уэ гъэсэныгъэ IуэхухэмкIэ унафэщIым урикъуэдзэщ. Абы и лъэныкъуэкIэ сыт хуэдэ лэ­жьыгъэ евгъэкIуэкIрэ?
- Сабий къытщIэхъуэхэм я Хэкур фIыуэ ялъагъуным, ар яхъу­мэфу егъэсэным хуэунэтIауэ гуп­жьей зыбжанэ ди школ-интернатым щолажьэ. Абы сабий куэд къызэщIеубыдэ. Псалъэм папщIэ, спорт клубым хуегъасэ я къарум, псынщIагъэм зегъэу­жьы­ным, «Турист» зыфIэтща кру­жокым сабийхэр гугъуехьым, лъэпощхьэпохэм пэщIэтыфу, ямыцIыху щIыпIэ я закъуэу къы­щынэ хъумэ хэкIыпIэр къа­гъуэ­тыным хуегъасэ. «ХъумакIуэ» дзэ-хэкупсэ клубым екIуалIэ сабийхэр щыгъуазэ ещI дзэм къу­лыкъу зэрыщащIэм, абы къыщагъэсэбэп Iэмэпсымэхэм, техникэхэм. Абы ипкъ иткIэ, ди сабийхэр зыплъыхьакIуэ дошэ ди гъунэгъу дзэ частхэм. 
«Школ-интернатым сабийхэм яIудгъэщIэну щIэх-щIэхыурэ  къы­догъэблагъэ республикэм и Iуэ­хущIапIэ зэмылIэужьыгъуэ-хэм я лIыкIуэхэр. Апхуэдэу ди ­хьэ­щIащ, псалъэм папщIэ, «Пашэхэм я зэщIэхъееныгъэ» жы­лагъуэ щIыналъэ къудамэм и уна­фэщI, ­КъБР-м и Парламентым и депутат Шыпш Аслъэн, ­КъБР-м ис мус­лъымэнхэм я дин IуэхущIапIэм и лIыкIуэ Сыжажэ Алим сымэ, республикэм и спортсмен, гъэсакIуэ цIэрыIуэхэр.         Къалэн нэхъыщхьэу зыхуэдгъэувыжхэм ящыщщ мы школыр къэзыухыу щIэкIахэр зыщы­дмы­гъэгъуп­щэ­ныр. Мыбдеж къы­хэз­гъэ­щыну сы­хуейт дзэ Iуэху хэхам кIуауэ лIыгъэ яхэлъу хэкIуэдахэм я фэеплъыр зэрытхъумэным иужь дызэритыр. Абыхэм я щIыхь­кIэ, «Точка опоры» жылагъуэ IуэхущIапIэм и унафэщI ­Къарэ Ратмир ди дэIэпыкъуэ­гъуу, интер- натхэм щIэсхэм я футбол зэпеуэ къызэдгъэпэщащ. 
- Зеиншэм хуэбзэ­Iэ­фIым япэу жэнэтыбжэр Iуихынущ, жаIэ. Фи центрым щып­сэу­хэм я са­биигъуэр нэхъ щIэщыгъуэ, абы­хэм нэхъ насыпыфIэу зыкъа­лъы­тэжынымкIэ сыт хуэ­дэ Iэмалхэм фыхуекIуэрэ?
- Ди сабийхэр я унэм щIэсыжу къащыхъун папщIэ, центрым ныбжь зэхуэмыдэхэмкIэ гуэшауэ унагъуэ-унагъуэурэ ахэр щопсэу. Ахэр сыт и лъэныкъуэкIи къызэгъэпэщащ: я пэшхэм щхьэхуэу зыгъэпскIыпIэхэри хэтщ, телевизор, зэрыжьыщIэ Iэмэпсымэхэри щхьэж я уна­гъуэм щаIэжу щытщ. Къищы­нэмыщIауэ, тхьэмахуэ дэмы­кIыу, ахэр зэгъусэурэ Хьэ­тIо­­хъущыкъуей жыг хадэм, Налшык зоопаркым, нэгъуэщI ­щIы­пIэ­хэми дошэ. «Дея» нэгузегъэу­жьыпIэм ди сабийхэр щIэх-щIэхыурэ ирегъэблагъэ кинотеатрым, абы хэт шхапIэм, джэгупIэхэм. Иджыблагъэ «Вкусно и точка» шхапIэм и унафэщIхэм драгъэблагъэри, сабийхэм зыщагъэгъуэзащ абы шхыныр зэ­рыщагъэхьэзырым. Къапщ­тэмэ, унагъуэм щапI сабийхэми ап­хуэдэукъэ я зэма-ныр зэра­гъа­кIуэр?! Ди интернатым сабий- хэм щагъуэт гулъытэр языны­къуэм дежи адрейхэм ще­фIэкIыуи жыпIэ  хъуну къысщохъу. Ар, шэч хэ­мылъу, зи фIыщIэр илъэс  36-рэ хъуауэ абы и уна­фэщI Алишанов  АлийсулътIанщ, ар Iуэхум набдзэгубдзаплъагъ, гудзакъэ иIэу зэрыбгъэдэтырщ.  
Епсэлъар
БАГЪЭТЫР Луизэщ.