Республикищым ис адыгэ журналистхэм ди зэдэлэжьэныгъэм тегъэщIапIэ хуэхъур лъэпкъ Iуэхуращ. Апхуэдэ къалэн яIэу Къэбэрдей-Балъкъэрым къеблэгъа ди лэжьэгъухэр псом япэу зыхуэзахэм ящыщщ Дунейпсо Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ Сэхъурокъуэ Хьэутий. Фи пащхьэ идолъхьэ «Черкес Хэку» газетым и лэжьакIуэ Аслъэныкъуэ Мадинэрэ «Адыгэ макъ» газетым и журналист Ансыкъуэ Иринэрэ Хьэутий драгъэкIуэкIа интервьюр.
- Лъэпкъыр зы дызыщIщ Дунейпсо Адыгэ Хасэр. А зэгухьэныгъэр къызэгъэпэщыным, абы лъэпкъымкIэ иIэ мыхьэнэм и гугъу къытхуэпщIамэ, ди гуапэт.
- Дунейпсо Адыгэ Хасэр къызэзыгъэпэщам лъэпкъым хуимыщIа щыIэкъым. Илъэс пщIы бжыгъэкIэ лъэпкъ гупсысэм хэту къекIуэкIыурэ, ар къагъэщIыным щыхуэкIуар I99I гъэращ. КъБР-м и къалащхьэ Налшык япэ дунейпсо адыгэ зэхыхьэ щекIуэкIри, ДАХ-р къызэрагъэпэщащ. ЛIакъуэ куэдым я гурыщIэхэр зрапх зэгухьэныгъэт ар. Гугъэшхуэхэр диIэу япэ лъэбакъуэ тчащ, уебэлэм ди ахъшэ щхьэхуэ къыдэдгъэкIыжу зы Парламентым дыщIэту дылэжьэну ди гугъэу. Ауэ абы щхьэкIэ, экономикэ лъабжьэ диIэтэкъым. Абы къикIыркъым цIыху Iущ димыIэу, политикэ щIэныгъэрэ лъэкIыныгъэрэ ди цIыхухэм ябгъэдэмылъу. Къалмыкъ Юрэ и закъуэ къапщтэмэ, лъэпкъым хуищIар къэпщытэгъуейщ. Ноби ДАХ-м и Уставыр абы зэрызэхигъэувам хуэдэу къэнащ, дытекIкъым, зэхъуэкIыныгъэщIэхэр хэтлъхьэ мыхъумэ.
- Урысей къэралыгъуэмрэ дунейпсо утыкумрэ сыт хуэдэ увыпIэ щиубыдрэ нобэ адыгэ лъэпкъым?
- Ди лъэпкъым и къарур инщ. Адыгэхэр къэрал 50-м щIигъум щопсэу, абы щыщу 37-м щыIэхэм хэкум ис адыгэхэм ди еплъыкIэр къыддащтэу къыткъуэтщ. Дэтхэнэ зыри ди къуэшщ, ди шыпхъущ. Фи нэгу къыщIэвгъыхьэт, а къэрал псоми Урысейм и ныпыр зэдаIэтмэ! Хэкум щыпсэухэм ахэр къыддоплъей, абы я гупсысэкIэр дэри лъэныкъуэ куэдкIэ доунэтI. Дунейпсо политикэ Iуэхум кIэлъыплъ къэралтетхэм ар къагуроIуэ.
- АтIэ, Хьэутий, зэрыжыпIэмкIэ, дунейпсо политикэм хэлъхьэныгъэ хуищIыну лъэкIыныгъэ иIэщ ди лъэпкъым…
- Политикэр гъуазджэм ебгъэщхь хъунущ. Абы хуэдэ дыдэу лъэкIыныгъэ куэд къозытщ ар. Зэрызыбгъэсэнымрэ зэрызадебгъэкIунымрэ ухуезыгъаджэ Iэмалщ. Къэралым къыщыхъу Iуэхугъуэхэр ди лъэпкъым зэрекIур къыхэтлъытэурэ, политикэр Iущу едгъэкIуэкIыпхъэщ. Лъэпкъым къемызэгъыу зыгуэр дымылэжьын, пщэдей абы дытемыукIытыхьыжын папщIэ, а политикэм дыдекIуэкIын хуейщ. Псоми фIыуэ дощIэж ди лъэпкъым и щхьэ кърикIуар, ди блэкIам дерс къыхэтхыпхъэщ.
ЕкIуэкI политикэмкIэ, ди къэралым зыкъыддегъэш хуабжьу, ди гуныкъуэгъуэхэмрэ ди гукъеуэхэмрэ зыхещIэ, зэрыхъукIэ ди Iуэхур зэрыдагъэкIыным иужь итщ. Къэрал унафэщIхэм куууэ къагуроIуэ ди тхыдэри, дызыхэта гугъуехьхэри, нобэ ДАХ-м зыхуигъэувыж пщэрылъхэри. Къэралым дызэрелъэIуахэмкIэ мызэ-мытIэу къытпыкъуэкIащ. Псалъэм щхьэкIэ, Щамым щыпсэу адыгэхэм насыпыншагъэр къащехъулIам, ахэр къэшэжын зэрыхуеймкIэ захуэдгъэзащ. Урысейр къыддэIэпыкъури, ди лъэпкъэгъу мини 2-м щIигъу къитшэжауэ щытащ хэкум.
- Хьэутий, хэкум къэзыгъэзэжахэм я гугъу щыпщIакIэ, абы ехьэлIауэ ДАХ-м иригъэкIуэкI лэжьыгъэм нэхъ убгъуауэ укъытхутепсэлъыхьамэ арат.
- ЗэрыжысIауэ, Щамым къикIыжахэм дадэIэпыкъури, уни I24-рэ къахуэтщэхуащ. КъэIэпхъуэжахэр лъахэм щекIуэкI гъащIэм хэзэгъэжыным, бзэр зэрагъэщIэжыным, лэжьапIэ къахуэгъуэтыным, республикэм щекIуэкI Iуэхухэм хэтыным хуэунэтIа лэжьыгъэшхуэ дублащ. А Iуэхур зи нэIэ щIэтыну комитет щхьэхуэ къызэIутхащ. Хэгъэгу къэс щылажьэ Хасэхэм абы епхауэ Iуэху щхьэхуэ ирагъэкIуэкI. ДАХ-м а псори къызэщIекъуэжри, адэкIэ еунэтI, а лъэныкъуэмкIэ хэт дадэIэпыкъуфынуми, нэхъыбэу сыт яхуэтщIэфынуми игъэбелджылыуэ.
- УФ-м и Президентым егъэщIылIа советым узэрыхэтрэ, ди лъэпкъ Iуэхум ехьэлIауэ лъэныкъуэ гуэр кIуэта?
- Илъэс бжыгъэкIэ зэрырагъаджэ тхылъхэр къызэрытхудэмыгъэкIыр ди гукъеуэшхуэт. ЩIыпIэ властым зэрыратыжам къыхэкIыу, дотацэхэр къалъымысу, ягъэхьэзыра тхылъхэр къахудэмыгъэкIыу къекIуэкIащ. Советым сызэрыхэтыр къэзгъэсэбэпри, Владимир Владимирович Iуэхур хуэсIуэтащ, уеблэмэ псэлъэным хухах пIалъэм нэхърэ куэдкIэ нэхъыбэрэ сыкъэпсэлъащ, Iуэхур зэрыщытыр зэпкърысхащ. Ди Президентым дызэхихащ икIи ди тхылъхэр къыдэгъэкIынымкIэ федеральнэ графикым дыхагъэхьэжри, къэрал мывлъкум щыщ тхухахащ.
КъинэмыщIауэ, щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ яхьэлIауэ УФ и Конституцэм зэхъуэкIыныгъэ щхьэпэхэр хедгъэгъэхьащ. Ди лъэпкъ закъуэу щымыту лъэпкъ мащIэхэм я фейдэшхуэ зыхэлъ статьяхэр къыхыхьащ. Ар теухуащ бзэмрэ лъэпкъ щэнхабзэмрэ хъумэным. А зэхъуэкIыныгъэхэм япкъ иту, лэжьыгъэр иригъэкIуэкIыныр зэрыщыту къэралым езым и пщэ ирилъхьащ. Абы иужь къыкIэлъыкIуащ унафэхэмрэ постановленэ щхьэхуэхэмрэ. Лъэпкъ мащIэхэм я бзэр хъумэныр иджы къэралым и нэIэ щIигъэуващ, сыту жыпIэмэ, бзэр щыIэмэ - лъэпкъыр псэущ. Ар къэралым и щыIэныгъэм и лъабжьэщ….
- Пэжщ, бзэр хъумэным гукъеуэшхуэ пыщIащ. Иджырей зэманым зыдрагъэкIуурэ щIалэгъуалэм бзэр яIэщIоху, ахэр дауэ къыдэтхьэхыжыну?
- Дунейм къыщыхъу зэхъуэкIыныгъэхэр къапщтэмэ, гурыIуэгъуэщ адыгэр щхьэхуэу, зэхуэщIауэ зэрымыпсэуфынур. Дунейм и зыужьыныгъэм дэбакъуэу щIалэгъуалэр къыдэкIуэтеин хуейщ. ЩIалэгъуалэм щIэныгъэми, щIэщыгъуэу къежьэхэми, технологиещIэхэми хащIыкIыу, хэлэжьыхьу щытын хуейщ.
Бзэр зэрытщIэн хуейр ар Iэмал зимыIэщ. Ауэ абы къикIыркъым ди лъэпкъым нэгъуэщI лъэныкъуэхэмкIэ зимыужьын, лъагапIэщIэхэм хуэкIуэн хуэмейуэ. ДиIэн хуейщ дохутырхэр, IэщIагъэрылажьэ лъэщхэр, щIэныгъэм хуэлажьэхэр. КъытхэкIын хуейщ технологием хуэIэзэхэр. Бзэри дымыгъэкIуэду, гъащIэм къытхуигъэув зыужьыныгъэ лъагъуэми дытемыкIыу дызэрыпсэун Iэмал къэдгъуэтын хуейщ.
- АтIэ, бзэр тхъумэн папщIэ сыт къэдгупсысыфынур… Бзылъхугъэр лэжьапIэ мыкIуэу, бын ипIу, бзэр иригъащIэу унагъуэм исмэ, Iуэхум зихъуэжыну пIэрэ?..
- Анэм къыдалъхуа бзэ щIыжиIэр, япэрауэ, анэр а бзэмкIэ и быным зэрепсэлъэн хуейращ. Унагъуэм щызекIуэн хуейщ а бзэр. Сэ соцIыху адэри анэри лажьэу, ауэ зи бынхэр адыгэбзэ къабзэкIэ псалъэ унагъуэхэр. КъызэрыслъытэмкIэ, лэжьапIэр пэрыуэгъу хуэхъукъым бзэр щIэблэм Iурыплъхьэным. Нобэ бзылъхугъэр дгъэтIысыжу, «Уи сабийм адыгэбзэкIэ уепсалъэу унэм щIэс» жетIэкIэ, Iуэхум зихъуэжыну си гугъэкъым, лъэхъэнэ куэдкIэ дикIуэтыжыну фIэкIа. Ди бзылъхугъэхэм лэжьапIэ бжыгъэ зэдахь, абыхэм яхузэфIокI унагъуэри зэрахьэн, бынми бзэр яIурылъу къагъэтэджын. Щыуагъэр здэщыIэр нэгъуэщI щIыпIэщ, ар къэщIауэ хэкIыпIэ къэгъуэтын хуейуэ аращ.
