Мэзыпс пэтми, жыжьэ къыщожьэ

     Адыгэхэм ди Хэкужьым ехьэлIа щIыпIэцIэхэр, ди гуапэ зэрыхъуу апхуэдизу куэдыщэщи, газет IэмалкIэ зы тхыгъэкIи тхыгъитIкIи къыпхузэщIэмыубыдэным хуэдизщ.

Зи гугъу тщIы фIэщыгъэхэр зэхуэхьэсыжыным илъэс куэдкIэ, игуи и щхьи етауэ, пэрыта, ноби а Iуэхум пызыщэ лъахэхутэ емызэшщ ди къэралым и дзэ зэщIэузэдахэм хэта, отставкэм и полковник Тохъу Мухьэмэд.  

Мыбдежым дызыщылъэIэсынур Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыпIэ телъыджэхэм ящыщ Арщыдан псыр щежэх тIуащIэмрэ а цIэ дыдэр зезыхьэ жылэщхуэмрэщ. А тIум ехьэлIауэ (адрей псоми къадэкIуэу) Тохъу Мухьэмэд зэхуихьэсыжахэр зэрымымащIэм къыхэкIыу, нэхъ гъэщIэгъуэнхэм фыщыдгъэгъуэзэнщ.  

Арщыдан агъу - «Арщыдан и хэхуэжыпIэ» жыхуиIэщ. Александровскэ станицэм ищхъэрэкIэ километри 3-кIэ пыIухауэ, зи гугъу тщIы псы цIыкIур Тэрч щыхэлъэдэжырщ.

Арщыдан хэлъэдапIэ (хэхуапIэ, хэхуэжыпIэ) - XIX лIэщIыгъуэм икухэм зэхагъэува, щIым и зэхэлъыкIэр къыщыгъэлъэгъуа картэжьым къызэрищымкIэ, зи гугъу тщIы псы цIыкIур Тэрч щыхэлъэдэжыр, иджырейм елъытауэ, километри 8-кIэ хуэищхъэрэу пыIухат, нэгъуэщIу жытIэмэ иджырей Котляревскэ станицэм пэгъунэгъут.

Арщыданыпс къэгъэшыпIэ - къуажэм ищхъэрэ-къуэкIыпIэмкIэ километри 3-кIэ пэжыжьэу, псым зыщриIуэнтIэкI щIыпIэщ.        

Арщыдан псыбэкъу узэхуа - къуажэм хуэищхъэрэ-къуэкIыпIэмкIэ километри 5-кIэ пыIудза «Дыгъужь хуей» жыхуаIэ щIыпIэм деж, псым адэкIэ-мыдэкIэ зыщиIуантIэ и жапIэм щыщу, лIэщIыгъуэ блэкIам и 50 гъэхэм метр 760-рэ зи кIыхьагъыу щаузэхужам апхуэдэу йоджэ.

Арщыдан гъуэгужь - иджырей федеральнэ автомобиль зекIуапIэр пхамыш ипэ, абы километркIэ хуэнэхъ хуэищхъэрэу щыIа гъуэгужьым щыщу, Арщыданрэ Дохъушыкъуейрэ зэпызыщIэу къекIуэкIа, ди нобэми узрихьэлIэ и Iыхьэм апхуэдэу йоджэ.

Арщыдан Ипщэ - Арщыдан къуажэшхуэм I925 гъэм къыхагъэIэпхъукIа унагъуэ бжыгъэм къытрагъэпщIыкIа жылэ цIыкIущ, псыщхьэхэмкIэ нэхъ щыIэу. ЩрагъэтIысыкIауэ щытар «ХъэнцIэгу (Къандзэгу) гъуей» жыхуаIэ щIыпIэщ. А цIэр абдежым щыкIэрыпщIауэ щIыхуагъэфащэр, а щIыпIэм хъумпIэцIэджылъэхэм (Iуащхьэ цIыкIухэм) куэдыжьу уазэрыщрихьэлIэрт. АрщхьэкIэ, зэман дэкIри а фIэщыгъэр арщыдандэсхэм, гушыIэ папщIэу, зыри къызэрымыкI «ХьэнкIыргъуей» псалъэмкIэ зэрахъуэкIауэ щытащ. Арщыдан Ипщэр къызыхагъэIэпхъукIа къуажэшхуэм I986 гъэм щыщ хъужащ.

Арщыдан и къежьапIэ (и къыщIэжыпIэ) - псы цIыкIур ищхьэхэмкIэ къыщыщIидзэ щIыпIэм апхуэдэу йоджэ, къуажэхэу Лэскэн Ипщэм и къухьэпIэмкIэ километри 3,5-кIэ, Жэмтхьэлэ Ипщэм и ипщэ-къуэкIыпIэмкIэ километри 2,5-кIэ пыIухащ.

Арщыдан ауз - псыр зыдэт кIейм (псыбэкъум) апхуэдэуи йоджэ.

Арщыдан тэмакъ - Арщыдан и псыхъуащхьэхэмкIэ узыщрихьэлIэ мэкъупIэщ.

Арщыдан шытх -псыр зыдэт кIейм къуэкIыпIэ лъэныкъуэмкIэ къыщыдэгъуэгурыкIуэ мэзылъэ шытхщ, Ерокъуэ къуажэм и ипщэ-къухьэпIэмкIэ километри 4,5-кIэ пыIухащ, Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ Осетие Ищхъэрэ-Аланиемрэ я гъунапкъэщ. 

Арщыдан куэш - псыр щежэх тIуащIэм ищхьэхэмкIэ узыщрихьэлIэ щIыпIэщ.

Арщыдан мэз - а цIэр зезыхьэ къуажэм и ипщэ-къухьэпIэмкIэ къыпэгъунэгъу мэзышхуэу Арщыдан псым и лъэныкъуитIымкIи щыIэм зэреджэщ.       

Зыгъэхьэзырар КЪУМАХУЭ  Аслъэнщ.