ФифI фымыгъэпуд, фи Iей фымыгъэпщкIу

Езыр акъылыфIэрэ и гур жыжьэ плъэуэ, адыгэ лъэпкъым и гъащIэр щефIэкIуэну лъэхъэнэм хуэпабгъэу псэуа, ди тхыдэм щыцIэрыIуэ лIы Iущ Къэзанокъуэ Жэбагъы «ФифI фымыгъэпуд, фи Iей фымыгъэпщкIу» - жиIэгъат. Мыбы хэлъ гупсысэ-ущиер зы цIыхуми, лъэпкъми, къэралыгъуэми епхьэлIэ мэхъу.  

  Къэзанокъуэ Жэбагъы 1685 гъэм Бахъсэн Iуфэ къыщалъхуащ. Бахъсэн псым и сэмэгурабгъумкIэ Зеикъуэ ипщэIуэкIэ иджыри ущрохьэлIэ КъэзанокъуейкIэ зэджэ щIыпIэцIэм.

Жэбагъы зэрыIущыр, зэрыцIыху губзыгъэр щIэх дыдэ наIуэ хъуащ. Абы и хъыбархэр щаIуатэр Къэбэрдейм и закъуэкъым,  и цIи и хъыбархэри ящIэ ди гъунэгъу лъэпкъхэми. 

 Псалъэ пэж куэд къызэринэкIащ Къэзанокъуэм, абыхэм нобэр къыздэсым Жэбагъы и псалъэкIэ йоджэ. Жэбагъы къызэринэкIа псалъэ Iущхэр адыгэ псалъэжьхэм хэзэрыхьыжауэ къогъуэгурыкIуэ. 

Зэгуэрым Къэзанокъуэ Жэбагъы ялъагъуну, акъыл къыпахыну, ечэнджэщыну Нэгъуейм къикIри Къэбэрдейм къэкIуат нэгъуеипщыр, гъусэхэр  иIэу. Жэбагъы зыдэс жылэм дыхьа нэужь, абыхэм ящыщ еупщIащ уэрамым дэт щIалэ гуэрым: 

 - Жэбагъы и унэр дэнэ деж? 

 - Мо хадэм фызым и гъусэу бжьын епщIэри исщ а фызыщIэупщIэ лIыжьыр, - жиIащ абы. 

 - Фызым и гъусэу  бжьын зыпщIэм деж , уэлэхьэ, сымыкIуэн  хабзэ къыпысхынщ жысIэу, - идакъым зым. 

 - Мыбы нэс дыкъыщыкIуакIэ  тлъагъунщ, депсэлъэнщ, - жиIащ адрейм. 

Жэбагъы хьэщIэхэр щилъагъум, бжьын хьэсэм къыхэкIыжащ, хьэщIэхэр иригъэблэгъащ, ныш яхуиукIри ябгъэдэтIысхьэжащ, хъыбар яжриIэу. 

Фызым и гъусэу бжьын зыпщIэм хабзэ къыпысхынкъым, жери  си гъусэм сфIигъэзэж пэтащ, - жиIащ нэгъуеипщым , псалъэм къыдэкIуэу. 

 - Псоми пIалъэ иIэщ, - жиIащ Жэбагъы, абы и жэуапу. - Сэри си сабиигъуэм щыгъуэ чым сытесу си ныбжьэгъу цIыкIухэм сахэтащ. Нэхъ ин сыщыхъум , си шы лъэгум Iэджэ щIэзгъэплъащ. ПхъэIэщэр сIыгъыу сыващ, гупкIэр сIыгъыу гъавэ къэсшащ, шэмэдж сIыгъыу мэкъу сеуащ, иджы жьы сыхъуащи, слъэкIыж щIагъуэ щыIэкъым. ЕмыкIур мылажьэрщ, лэжьыгъэ зи щхьэ езмыпэсырщ.  Абы нэмыщI, цIыхубз удэлэжьэни удэшхэни емыкIукъым. Ар емыкIуу зылъытэр блэкIам кIэлъоджэ.Къэхъунущ зэман цIыхухъури бзылъхугъэри зэбгъэдэту зы IэнатIэ щыIутын. Аращ цIыхур зэрыщытыр. ЦIыхубзым дэмыIэпыкъу лIыр – лIыкъым! ЗэвгъащIэ: Iуэху цIыкIу щыIэкъым, лIы цIыкIу мыхъумэ. 

- Къэзанокъуэм псалъэшхуэ къыджиIащ, - жаIэри, Жэбагъы и псалъэхэм я мыхьэнэр ягъэщIагъуэу, хьэщIэхэр ежьэжащ.  

Пасэ зэманыжьым бзылъхугъэхэр утыку ихьэну цIыхухъухэм я гъусэу  игъуэу ябжыртэкъым, цIыхухъу и пащхьэ къиувэу псэлъэну , цIыхухъум дэлэжьэну, Iуэху дызэрихьэну хабзэншагъэу къалъытэрт, иджы сыт хуэдэ лэжьыгъэри зэдащIэ, зэдолажьэ. 

Жыжьэу плъэфу щыта цIыхущ Къэзанокъуэ Жэбагъы! 

ЗэрыжаIэжымкIэ, къэбэрдей къуажэхэр къызэхикIухьурэ, лъыкIэ зэбий лъэпкъхэр зэригъэкIужу щытащ Жэбагъы. Iэщ бжыгъэкIэ «лъы уасэр» яригъэпшыну щIэзыдзари арауэ жаIэ. 

Кьэбэрдейм и тхыдэм лъэужьышхуэ къыхимынатэмэ, Къэзанокъуэ Жэбагъы и хъыбархэр гъащӀэ кӀыхь хъунтэкъым. И цӀэр щӀэблэм щӀащымыгъупщэн фӀыщӀэ щиӀэщ Къэзанокъуэ Жэбагъы и тхыдэм, аращ и цӀэри и хъыбархэри уахътыншэ щӀэхъуар. 

Къэзанокъуэ Жэбагъы псом япэу тхылъым изытхауэ щытар Нэгумэ Шорэщ. 

Пэжу жаIэ: лъэужьыфIыр кIуэдыркъым игъащIэкIэ. 

ЖыпIэ хъунущ Жэбагъы хъыбару, таурыхъ папщIэу, псалъэжьу иIэм хуэдиз адыгэ IуэрыIуатэм зыми щимыIэу. Мис а псалъэжьхэм ящыщ зыбжанэ: 

 БлэкIам укIэлъымыджэ. ЦIыху цIыху щIыжщ. Дунейр ерэ фIыуэ зэхэлъщ. Япэ умыуэ, къоуэм ущымысхь. Нэхъыбэм къаублэр хабзэщ. Акъылым и щхьэжыр чэнджэщщ. ЛIиплI хуэмыху нэхърэ лIитI хуэщIа. УзэлIалIэр къолIэлIэж. Гупсыси псалъэ, зыплъыхьи тIыс… 

ИгъэкIуэдакъым абы и цIэр. И хъыбархэр. Илэжьар. Нобэр къыздэсым цIыхухэм жаIэ: «Жэбагъы ищIат, Жэбагъы жиIат...» 

 Къэзанокъуэ Жэбагъы 1750 гъэм дунейм ехыжащ, и акъылрэ и IуэхущIафэкIэ цIэрыIуэ дыдэ хъуауэ.  

                                                                АСЛЪЭН КАРИНЭ.