Кавказ Ищхъэрэмрэ Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ ТхэквондомкIэ (ВТФ, Олимп джэгухэм хыхьэ лIэужьыгъуэмкIэ) я федерацэхэм я тхьэмадэ, УФ-м ТхэквондомкIэ и зэгухьэныгъэм и гъэзэщIакIуэ комитетым хэт, дисциплинэмкIэ комиссэм и унафэщI Щокъарэ Азрэталий нобэ тхутопсэлъыхь а спорт лIэужьыгъуэм япэ лъэбакъуэхэр республикэм зэрыщыпхиша щIыкIэхэм, зыIууа гугъуехьхэм, ныбжьыщIэхэм драгъэкIуэкI гъэсэныгъэ лэжьыгъэхэм, абыхэм ехьэлIауэ иIэ гупсысэхэмкIэ, нэгъуэщIхэмкIи къыддогуашэ.
- Азрэталий, сызэрыщыгъуазэмкIэ, тхэквондо спорт лIэужьыгъуэм ди республикэм щыщ ныбжьыщIэхэр хуэгъэсэн щIэзыдзахэм уахэтащ. Дауэ къыщIэвдза хъуат а Iуэхур?
- 2000 гъэм щIышылэм и 15-м республикэм ЮстицэмкIэ и министерствэм щедгъэтхауэ щытащ Къэбэрдей-Балъкъэрым ТхэквондомкIэ и федерацэ. Ауэ а Iуэхум иужь дихьэным зэманыфI иIэу Бахъсэненкэ къуажэм тренеру лэжьэн щыщIэздзащ. А лъэхъэнэм Бахъсэн щIыналъэм и жылэхэм сыкIуэурэ ныбжьыщIэхэр абы хуэзгъасэрт, хуэм-хуэмурэ секцэхэр къыщызэIутхырт. ИкIи илъэс зытIум къриубыдэу районыр тхэквондом къызэщIедгъэубыдащ.
АдэкIэ Прохладнэ щIыналъэмкIэ дыкIуэри, абы щылажьэ тренерхэми захуэдгъэзащ. Ахэри дэ тхуэдэу лажьэу арати, зыхэдгъэхьащ. ИужькIэ Дзэлыкъуэ щIыналъэмкIэ дунэтIри, абыкIэ щыIэхэм депсэлъащ.
Апхуэдэурэ Налшык лъэныкъуэмкIэ дыкъакIуэри, къыджаIат Кэнжэ къуажэм тхэквондомкIэ секцэ зэрыщыIэри, абы щылажьэ тренерхэм захуэдгъэзащ. Сытми, апхуэдэурэ, ахэр ди лъабжьэу федерацэр къызэIутхащ.
ИужькIэ Нарткъалэ лъэныкъуэмкIэ дгъазэри, Иорданием къикIыжауэ зы щIалэ щылажьэу щыIэт абыи, ари къыхэтшащ ди зэгухьэныгъэм. ТхэквондомкIэ секцэ къызэIуихауэ щытат абы ипэIуэкIэ, ауэ лэжьыгъэр хузэтемыублэу, зэхуищIыжын хуей хъуати, дыдэIэпыкъуурэ ар къызэIуедгъэхыжащ. Абы игъэсауэ щIалитI хъарзынэу мэлажьэ нобэми, ехъулIэныгъэ хъарзынэхэр къэзыгъэлъагъуэ спортсменхэри яIэу.
Тэрч, Iуащхьэмахуэ щIыналъэхэмкIи дыщыIат, ауэ абыхэм ди Iуэхур щыхъуакъым, тренерхэр зэрыщымыIэм къыхэкIыу. А щхьэусыгъуэм къыхэкIыу а районхэр ткIэрыхуа хъуащ. ИтIанэ, каратэм нэхъыбэу щыхуагъасэ абыкIэ. Аушыджэри секцэ къыщызэIутхын ди гугъат, ауэ ари хъуакъым. Апхуэдэу щытми, ди мурадщ республикэм и зы щIыналъи къэдмыгъанэу тхэквондом къызэщIедгъэубыдэну.
- Уэ узэреплъымкIэ, сыт нэхъ гугъуу хэлъар япэ лъэбакъуэхэм?
- Сыт хуэдэ щIэдзапIэми ещ-хьу, гугъуехь куэд пыщIауэ щытащ ди деж а спорт лIэужьыгъуэм и лъэр щыувыным. 2000 гъэм, ди федерацэр къыщызэIутхам щыгъуэ, Сидней къалэм щекIуэкIа Олимп джэгухэм тхэквондор япэу хагъэхьауэ щытащ. Абы щыгъуэ дыжьын медаль япэу ди къэралым къыхуихьащ Ивановэ Наталье. Сэ тренеру сыщылэжьа зэманым тхэквондор Олимп джэгухэм хэтакъым, а спорт лIэужьыгъуэм ди цIыхухэр фIыуэ щыгъуазэтэкъым, нэхъыбэу здэкIуэр каратэрат. Илъэс бжыгъэ дэкIащ абы лъандэрэ, ауэ нобэр къыздэсми щIоупщIэхэр, тхэквондор олимп спорт лIэужьыгъуэхэм хыхьэрэ, жаIэу.
Сытми, тхэквондор куэдым зэрамыцIыхум, спорт школхэр зэрыщымылажьэм, тренерхэм къэралым улахуэ къазэрыритын Iэмалхэр зэрыщымыIам къыхэкIыу, абы зегъэубгъугъуейт. Дапхуэдэуи щIыи, унагъуэр зэрипIын мазэ хьэкъ имыIэу зы тренери пхуэлэжьэнукъым. Ари зэфIэмыхьэныгъэхэм ящыщщ.
Пэжщ, сабийхэм я адэ-анэхэр къыщыддэIэпыкъу щыIэт, ауэ абыхэми зэ, тIэу зыкъыпщIагъакъуэ щхьэкIэ, иужькIэ яхузэфIэмыкIыж хъурти, секцэхэр зэбгрылъэлъыжырт. НэхъапэIуэкIэ сыздэкIуауэ щыта щIыналъэхэми секцэхэр къыщызэIутх щхьэкIэ, зэрагъэлэжьэн ахъшэ зэрамыIэм къыхэкIыу ахэр лъэлъэжырт. ГъуэгупщIэ къудей ямыIэу апхуэдэт тренерхэр. Зыгуэр зыхузэфIэкI хьэрычэты-щIэм уелъэIуми, зэ къыпхуищIэ, гъуэгупщIэ сыт хуэдэхэр къуит щхьэкIэ, ежьэгъуэ къэс къыбдэIэпыкъуфынутэкъым. Уэри аргуэру зэхьэзэхуэ дыгъакIуэ жыпIэу зыхуэбгъэзэнуи къезэгъыжыртэкъым.
Зэпеуэ ухэтыну зыщIыпIэ укIуэн щхьэкIэ улъаIуэу удэтын хуей хъурт а зэманым. Сэ лэжьэн щыщIэздза илъэсхэм апхуэдэущ Iуэхур зэрыщытар. Сабий къэбгъэгугъар, зэхьэзэхуэм хуэбгъэхьэзырар къэбгъэпцIэжыну, зэпеуэм умышэну къыпхуегъэ-зэгъыртэкъым, аращ дызыIыгъари.
Iуэхур апхуэдэу екIуэкI зэрымыхъунур наIуэ хъуащ 2001 гъэм иужькIэ. Федерацэ щыдиIэкIэ, жысIэри, сытхэурэ, тренерхэм мазэ улахуэу сом 300 хуэдиз къалэжьу хуедгъэщIащ. Абы щыгъуэ а ахъшэм зыгуэрхэр къыщIэкIырт.
ИлъэситI дэкIри, Бахъсэн щIыналъэм ейуэ спорт школ къызэIутхащ, хуэмурэ нэхъ зыдужьи хъуащ. Тренер ставкэу къыдатахэм щыщ Кэнжэ щыIэхэми ялъысри, Iуэхур нэхъ щызэтеуб-ла хъуащ абдежым. АдэкIэ республикэм СпортымкIэ и министерствэм зыхуэдгъазэми, ди зэфIэкIхэр ядгъэлъагъуми (телевиденэмрэ газетхэмрэ ди лэжьыгъэр нэхъ хэIущIыIу ящI хъуат), тхэквондор нэхъ цIэрыIуэ хъууэ хуежьащ.
Сытми, тхэквондомкIэ спорт школхэр къызэIутхыу, КъБР-м СпортымкIэ и министерствэм и нэIэ ахэр щIэдгъэувэу, ди гъэсэнхэр зэхьэзэхуэхэм дгъакIуэ хъууэ ди Iуэхур зэтедгъэувэху гугъуащ. Ди сабийхэр фи деж нэтшэнут, жаIэ щыхъуар нэхъ иужькIэщ.
- Илъэс 25-рэ хуэдизкIэ узэIэбэкIыжмэ, зы къуажэ гуэрым себгъэблэгъауэ щытащ евгъэкIуэкIыну зэхьэзэхуэм сытебгъэтхыхьыжыну. Абы щыгъуэ сабийхэм я нэхъыбэм иджыри спорт фащэхэр яIэтэкъым, къызэрыгуэкIыу хуэпахэу арат. Ауэ нэхъыбэу сигу къинэжар нэгъуэщIт. Зэхьэзэхуэр зэфIэкIа нэужь, дыздэкIуам Iэнэ зэпэщ ягъэуват, зэрыжаIэу, фадэ-пIастэкIэ узэдауэ. Ар щыплъэгъуам: «Нобэ сызыхэт Iуэхур мис мы фадэм ди сабийхэр щытхъумэн, гъащIэ узыншэм къыхэтшэн мурадкIэщ къыщIесхьэжьар. Иджыпсту мыбдеж сыщетIысэхыжмэ, сщIэуэ хъуар псори пцIыуэ аращ», - жыпIэри, дыкъыщIэкIыжат, фIыщIэ яхуэпщIри. АтIэ, фи деж къакIуэ сабийхэм, ныбжьыщIэхэм сыт хуэдэ гъэсэныгъэ лэжьыгъэхэр ядевгъэкIуэкIрэ нобэ?
- Хэкъузауэ спортым хуэбгъэ- са нэужь узэхуэсыжауэ ущызэхэсым деж, фIыуэ лэжьа, пщIэнтIэпс къызэкIуа, къару къезыхуэкIри зэтес хъуа сабийр нэхъ дэIуэгъуафIэ мэхъу, сыт жепIэми зэхех. Мис апхуэдэ дакъикъэхэм деж адыгэ хабзэр зэрыщытым, езыхэм зэрызаужьын хуейм, иджыпсту дунейм къыщекIуэкI мыхъумыщIагъэхэм, ди лъэпкъым хэмылъ хьэл-щэнхэм зыдрамыгъэхьэхыным теухуа псалъэмакъхэр ебгъэкIуэкIыну щхьэпэщ. Ди тренерхэр абы и лъэныкъуэкIэ сабийхэм фIыуэ ядолажьэ.
СпортсменыфI хъуным япэкIэ хабзэ, нэмыс зыхэлъ цIыху тэмэм, губзыгъэ къыхэщIыкIын хуейщ уи деж къекIуалIэ ныбжьыщIэм. Къэралым апхуэдиз гулъытэ спортым нобэ щIыхуищIри аращ: цIыхур сэн щхьэкIэщ.
Сэ тренеру иджыпсту сылэ-жьэжыркъым, ауэ япэм си деж къакIуэ цIыкIухэм яжесIэжырт ди адэшхуэхэм, нэхъыжьхэм дызэрагъэсам, ядэтлъэгъуам теухуа хъыбархэр. Пэжагъ пхэмылъмэ, уи къарум мыхьэнэ зэримыIэр къагурызгъаIуэрт. Абыхэм я адэ-анэхэри ардыдэм щIэзгъэдэIурт. Хабзэ пыухыкIа гуэрым, дисциплинэ жыхуэтIэм, сабийр темытмэ, ар къэбгъэдэIуэну гугъущ. Абы и лъэныкъуэкIэ ди лэжьыгъэр зэи зэпыуркъым. Сабийм шыIэныгъэ хэлъу, езыр зыкIэлъыплъыжыфу умыгъасэу хъунукъым.
- Телефоным и зэрану сабийм екIым куэд топсэлъыхь, егъэлеяуэ ар зэраIэщIэлъым кърикIуэнкIэ хъунури зыми ищIэркъым. Дауэ а Iуэхум узэреплъыр?
- Иужьрей зэманым, си гугъэмкIэ, сабийхэм нэхъ къагурыIуэ хъуащ тэмакъкIыхьу, зэтеубыдауэ щытын зэрыхуейр. Дауи, зым жиIэми емыдаIуэу, я адэ-анэм зэрагъэсам тетмэ, ущIэгузэвэн щыIэкъым. Ауэ щызыгъэуэн гуэр гъусэ къыхуэхъумэ, Iуэхур хэп-лъэгъуэ хъунущ. Сабий гу къабзэр къагъэсэбэпу шынагъуэ гуэрхэр ирагъэлэжьыныр Iуэхум хэлъщ. Мис апхуэдэхэр къэмыхъун щхьэкIэ, щIэмычэу допсалъэ ди деж къакIуэ цIыкIухэм, ди нэмысым, хабзэм, диным темыкIыну, лъэныкъуэкIэ щыжаIэхэм емыдэIуэну.
ЦIыхур балигъыпIэм щиувэр, дунейм и пIалъэр къыгурыIуэу, гупсысэ иIэу щыхъур, абы и ныбжьыр илъэс 40 щрикъуам дежщ жаIэ. И щIалэгъуэ-къару-илъыгъуэм игъэгушхуэу, дунейр зэрыщымыту къыщигъэхъуу, апхуэдэ лъэбакъуэхэр иригъэчынкIэ хъунущ ныбжьыщIэм. ЩIалэгъуалэм гъуазэу яIэн хуейр хабзэ зезыхьэ, нэмыс зыхэлъ, гупсысэкIэ тэмэм зиIэ, гъащIэм зыгуэрхэр щызыхузэфIэкIа цIыху зэпIэзэрытхэрщ. Мыдрейуэ, машинэ лъапIэм исщ, щыгъыныфIхэр щыгъщ, дахэу мэпсалъэ, жаIэу цIыху хьэлыншэхэм, хабзэр къизымыдзэхэм зыдрагъэхьэх, зыкърагъэгъапцIэ хъунукъым щIалэгъуалэм. Адэ-анэхэми тренерхэми я зэхуэдэ пщэрылъщ сабийхэр ап-хуэдэхэм щахъумэныр.
ТелефонымкIэ сабийхэр нобэ зэплъ кинохэм, таурыхъхэм зыIэпашэри, я гупсысэкIэхэр нэгъуэщI ящIыф, адэ-анэм жаIэр зэхамыхыжу. Езы сабий дыдэ-ми, къэхъуар къыгурымыIуэу, и гупсысэкIэм зрегъэхъуэж. Псом япэу мис абы щыхъумэн хуейуэ къысщохъу, егъэлеяуэ шынагъуэщ ар.
Уэ убгъэдэту, уи нитIкIэ плъагъуу сабийм ныкъусаныгъэ гуэрхэр илэжьмэ, къыпхуэгъэувыIэнущ, зыгуэрхэр пхужеIэнущ, бущиифынущ. Мыдрейращи, телефоныр иIыгъыу къыббгъэдэсу, ауэ умылъагъуу, умыщIэу пкIэщIашынурэ ежьэжынущ.
Сабийм къытебгъэзэжурэ уепсэлъэн хуейщ, ар зэи лей хъунукъым. Зэман гуэр докIри, абы жепIар IэщIохуж, щогъупщэж. Мис апхуэдэу къэмыхъун щхьэ-кIэ щIэх-щIэхыурэ зэпшалIэурэ игу къэгъэкIыжын хуейщ.
- Азрэталий, спортымкIэ къэдгъэзэжынщи, зэман кIэщIым къриубыдэу тхэквондом зыужьыныгъэшхуэ щигъуэтащ къэралым. Сыт абы лъабжьэ хуэхъуар?
- Япэрауэ, сыт хуэдэ гъуэгу утемыхьами, абы и кIэм къыщыппэплъэр, узыхуэкIуэр пщIэн хуейщ. Псалъэм папщIэ, ди уставым къыщыдогъэлъагъуэ сабийр тхэквондом хуэдгъэсэнущ, мыпхуэдэ щIэныгъэхэр бгъэдэтлъэхьэнущ, мыпхуэдэ ехъулIэныгъэхэр диIэну ди мурадщ, жытIэу. Ауэ а зытебухуам утекIрэ нэгъуэщI щIыпIэкIэ епIуэнтIэкIмэ, зыхуэбгъэувыжахэм уалъэIэсыныр гугъу хъунущ.
Ахъшэ уиIэ-уимыIэ, зыбужьа-зумыужьа щхьэкIэ къэмынэу, а сабийр зыщыбгъэгугъам нэс пшэн щхьэкIэ дисциплинэмрэ гъэсэныгъэмрэ куууэ зэтебгъэувэн хуейщ. ГурыIуэгъуэщ, ахъшэ уиIэмэ, нэхъыбэ зэрыпхузэфIэкIынур, нэхъыбэ къызэрыпхузэщIэубыдэнур, сабийм и къэухьми зэрыпхухэгъэхъуэнур. Узыхуей дыдэм хуэдизым ухуэ-мыкъулейми, а уиIэм къызэриубыдкIэ бгъэсэн хуейщ.
Ди лэжьыгъэм япэ дыдэ щидгъэщыр дисциплинэращ. Сыт хуэдэ зэхьэзэхуэм сабийр щытекIуами, ар хьэлыншэмэ, цIыху хэтыкIэ имыщIэмэ, лъагъугъуафIэ хъуркъым. ЕхъулIэныгъэр дисциплинэращ къызыдэкIуэр.
Адрей спорт лIэужьыгъуэхэм елъытауэ тхэквондор щIалэщ, атIэми, абы къэрал 200-м щIигъум зыщызыхуагъасэ, мыдрейхэм - дзюдом, бэнэкIэ хуитым, нэгъуэщIхэм, къэрал 40 - 50 къызэщIаубыдэу аращ. АтIэ, мелуан бжыгъэм къафIэпхьу япэ ухъун папщIэ, сыт хуэдэу уегугъун, улэжьэн хуей! Аращи, дисциплинэ щымыIэмэ, ехъулIэныгъи щыIэнукъым. Ар хьэкъыу япхыдогъэкI ди гъэсэнхэм. Зыхуэмей хуитыныгъэ епту сабийр щхьэрыутIыпщ пщIы хъунукъым.
Епсэлъар
ХЬЭЩЫКЪУЕЙ Олегщ.
