Лъэужь зэчиифIэ

Псалъэ дахэкIэ, IуэхущIафэ инкIэ уигу къэбгъэкIыж хъун цIыху лъэужьыфIэщ Вэрокъуэ Владимир.  Ар 1936 гъэм мэлыжьыхьым и 1-м Вэрокъуэ Хъалид и унагъуэм къи­хъуат. Владимир зыфIаща щIалэ цIыкIум адэри анэри зэрыхуэхъуэпса псор и натIэ хъуащ. Абы къищIыкIащ цIыху щэджащэ. ЛIы щыпкъэм и гъащIэм и къекIуэкIыкIамрэ и IэдакъэщIэкIхэмрэ къызыхуэтыншэу тетхыхьат тхакIуэ Мэзыхьэ Борис.

- Владимир и сабиигъуэр, щIалэгъуэр езым хуэдэ минхэми ейхэм ещхьу къекIуэ­кIащ. Курыт школым «тху» защIэкIэ ще­джакъым, нэхъ пажэхэм ящыщами. Ар къызыхэкIар щхьэхынагъэр хьэмэрэ гунэфы­гъэр аратэкъым, атIэ спор­тым зэрыдихьэхырт. Апхуэдэу щытми, спортыр абы къы­хуэщхьэпащ и къарур здынэсыр къищIэнымкIэ, гугъуе­хьым къыпимыкIуэту, Iуэхум тегушхуэу игъэсащ. Абы нэ­мы­щIкIэ дэзыхьэхар сыт жы­пIэ­мэ, ар литературэрт. ГукIэ ищIэрт «Евгений Онегин», зыпищI щыIэтэкъым Лермонтовыр, Есениныр, Хайям, Низами, Руставели, Толстой Лев («Хьэжы-Мурат», «Къэзакъхэр»).

«Щы» хэмыту школыр къэзыуха щIалэр къэралым и сыт хуэдэ еджапIи щIэтIысхьэ­фынут (спортсмен IэкIуэлъа­кIуэ­хэм апхуэдэ Iэмал яIэт), ауэ Владимир Ленинград дэт Дзэ-медицинэ академиер къыхихащ. КIуэщ, щIэ­тIыс­хьэщ абыи… къэкIуэ­сэжащ, «Стройм ухэт зэпыту упсэуныр къыстехьэлъэрт», – игу къегъэкIыж абы. Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым щIэтIысхьэри, урысыбзэмрэ литературэмрэ­ ­иджащ. СпортымкIи и Iуэху зэпэщт: Урысейм и командэ къыхэхам хагъэхьащ, мызэ-мытIэу Къэбэрдей-Балъкъэрым и чемпион, рекордсмен хъуащ.

Университетым щыщIэса илъэсхэм тхэн щIидзащ.

И еджэныр зэрызэфIэкIыу къы­зэIуахагъащIэ телевиденэм лэжьэн щыщIидзащ – творчествэм и гъуэгуанэ гугъум техьащ: корреспондент, редактор нэхъыщIэ, редактор нэ­хъыжь, редактор нэхъыщхьэ къалэнхэр зэблихъуащ. «Къэбэрдей-Балъкъэрыр но­бэ» и япэ фильмыр СССР-м и Къэрал телевиденэм и жэрдэмкIэ трихащ. Ар ки­не­­­ма­тографист ныб­жьы­щIэм хи­шыну гъуэгушхуэм и япэ лъэ­­бакъуэ­­ ­хъуат. Ар къэралым и канал нэхъыщхьэ псом­кIи ягъэ­лъэ­гъуа къудейкъым, ха­­мэ къэралхэми ящэ­хуащ.

Япэ лэжьыгъэм къыкIэлъы­кIуащ цIыхухэм гурэ псэкIэ ящта адрейхэри: «Мэлыхъуэм и щIакхъуэ» (Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь Аттаев Сэлихь теухуар). Фильмым Лейпциг, Дрезден, Венецием щекIуэкIа фестивалхэм я саугъэт зэмы­лIэу­жьыгъуэхэр къыхуагъэфэщащ.

Вэрокъуэ Владимир къэрал псом цIэрыIуэ щищIащ «Шагъдий» фильмым, адыгэшхэмрэ адыгэ шыхъуэхэмрэ ятеу­хуам. Ар Володя и япэ плъы­фабэ фильмщ. А лэ­жьы­гъэ телъыджэм пщIэшхуэ зэригъуэтам и щыхьэтщ авторым режиссер Iэзэ дыдэ цIэр къызэрыфIащари, СССР-м и Кинематографистхэм я союзым зэрыхагъэхьа­ри.

Псори зэхэту абы и Iэдакъэ къыщIэкIащ фильми 150-рэ. ИкIи ахэр зытеу­хуа и лъэныкъуэкIэ зэмы­лIэу­жьыгъуэщ. ЩIэджы­кIакIуэ­хэм ящIэж хъунщ «Джылахъстэней хьэгъуэлIыгъуэ», «Налмэс», «Гъатхэр - пар­кым», «Кабардинкэр» къофэ», художественнэу «Шэ­джэм лэкъумхэр», художественнэ-публицистическэу «Сэ зэи усщыгъупщэн­къым», «Къэбэрдейм и иужьрей уэ­лий», «Шэрджэс пщащэ», «Пасэрей шыкIэпшынэм и макъа­мэ» – дэтхэнэм и цIэр къипIуэн!

Кинематографием, журналистикэм сыт хуэдизу дахьэхами, Вэрокъуэм зэи IэщIыб ищIакъым литературэр. Абы и публицист тхыгъэхэр щызэхуэхьэса «Къы­зэрыгуэкI лIыхъужьы­гъэ» зыфIищар  блыщI гъэхэм я пэщIэдзэм къыдэкIауэ щытащ. Абы къыкIэлъыкIуащ «ПщIыхьэпIэ плъыфабэхэр», «Лъым дыгъэр хэту». Иужьрейм итыр эссе жанрымкIэ гъэпса тхыгъэхэрщ. Ахэр псом хуэмыдэу абы фIыуэ къохъулIэ.

Университетым щыщIэса илъэсхэм лъандэрэ усэ итхырт. ТхылъитIи къыдигъэкIащ – «Уи тезырыр гуапэу къыщI­рекI», «Щэху хъумапIэхэр».

Ди литературэ псом увыпIэ щхьэхуэ щиIыгъщ «Лей зыхуэ­гъэгъум къахурегъэгъу» романым, урысыбзэкIэ, ады­гэ­бзэкIэ, инджылызыбзэкIэ дуней зылъэгъуам.

Кавказ зауэм тхылъ куэды­кIей тратхыхьащ. СыткIэ ахэр зэщхьэщыкIми, нэхъыщхьэм­кIэ ахэр псори зэтохуэ – ар за­уэ гущIэгъуншэу щытащ, Кавказым ис лъэпкъ псоми абы мыгъуагъэ къахуихьащ. Адыгэхэм я дежкIэ ар лъэпкъ­кIуэду иухащ – яукIар яукIащ, псэууэ къэнам щыщу мащIэр лъахэм къинэри, адрейхэр хэхэсу къэрал Iэджэм Iэпхъуащ.

«Лей зыхуэгъэгъум къахурегъэгъу. Амыщ къуажэ» романри зытеухуар Кавказ зауэм щыщ зы пычыгъуэ цIыкIущ, ауэ а мащIэми щыболъагъу Урысей къэралыгъуэ иным и Iэщэм пэ­щIэу­ва адыгэхэм – Амыщ уна­гъуэм исхэмрэ абыхэм я пыхъуэпышэхэмрэ – лIыгъэу,  цIы­ху­­гъэу, хабзэу, нэмысу яхэлъыр зы­­хуэдизыр.

Адыгэм я дуней тетыкIэр, хахуагъэр, яхэлъ хабзэм и инагъыр Амыщхэ я деж щытлъагъумэ, урыс офицерхэм я хьэл-щэныр штабс-капитан Максимовым и образымкIэ къызэкIуэцIех.

Вэрокъуэм и романыр блэ­кIа зэман жыжьэм теухуами, ар ди нобэм, иджыпсту Кавказым щекIуэкI Iуэхухэм зы­къомкIэ къыподжэж.

Вэрокъуэ Владимир тхылъеджэм ириIуэкIауэ щытат романым пищэн мурад зэриIэр. ИкIи и псалъэр игъэпэжащ. Волгоград дунейм къыщытехьащ «Лей зыхуэгъэгъум къахурегъэгъу. Хэкум папщIэ тхьэлъэIу» романым пызыщэр. Мыбы Iуэхухэр щокIуэкI XIX лIэщIыгъуэм и кIэухымрэ XX лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэмрэ. Романым щыгъуазэ дещI Амыщ лъэпкъым щыщ щIалэ цIыкIухэм: Арыкъшу и къуэ Уэзырмэс, Дахэуэсрэ Iэдисэрэ къащIэна адыгэ щIалэ цIыкIум, Дэбэчрэ Засс Екатеринэрэ я къуэ Дэбэч сымэ – Урысейм сабийуэ яша нэужь, я Iуэху зэрыхъуам, ахэр урыс-япон зауэм, революцэм, граждан зауэм и мафIэм къызэреламрэ къэралыр зэрабгынамрэ.

ЕтIуанэ тхылъым дащы­хуозэ япэм цIыхугъэ тхуэ­хъуа, фIыуэ тлъэгъуа лIы­хъужь зыбжанэм, псалъэм папщIэ, Дэбэч, Мэлэчыпхъу, Крюгер, Засс Екатеринэ, нэгъуэщIхэми. КIэщIу жы­пIэмэ, «Лей зыхуэгъэгъум къахурегъэгъу. Хэкум папщIэ тхьэлъэIу» тхылъри тхыдэм и лъэхъэнэ гугъум, цIыху гъа­щIэ куэд зэхэзыфыщIам, абы адыгэхэм къатехъукIыжа Черкасскэхэр зэрыхэтам топ­сэлъыхь. Нэхъыщхьэрщи, уи фIэщ хъууэ, удихьэхыу укъоджэ, блэкIа лъэхъэнэм тепсэлъыхьми, нобэ махуэм дригъэгупсысу.

Фильм трих, тхэуэ стIолым бгъэдэс къудейкIэ зэфIэ­кIыртэ­къым Вэрокъуэм и Iуэ­хур. Ар Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ и фондым и унафэщIти, а унэм Iуэхуу щагъахъэр куэдт. Ар езым къызэригъэпэщыжа «Налшык жылагъуэ телерадио компанием» и тхьэмадэти, телевизореплъхэр нэтын купщIафIэхэмкIэ игъэгу­фIэ зэпытт. Кинематографистхэм я союзым и пашэти, кинор ди деж щефIэкIуэным телажьэрт, мы IуэхумкIэ зы­гуэр зыхузэфIэкIыу къэралым исыр зыдигъэIэпыкъуурэ. Лъэужь зэчиифIэ къигъэнащ Вэрокъуэ Владимир, лъагъуэ куэд яхухишащ щIалэгъуалэм нобэ щхьэпэу къагъэсэбэпыфын хуэдэу.