Дунейр къызэригъэщIрэ илъэс мелард бжыгъэ хъужами, цIыхур абы мелуан бжыгъэ хъуауэ щыпсэуми, мы ЩIым къытщиущэхур мащIэкъым. ЗыхэтщIыкIыр зырикIщ, къыдгурымыIуэмрэ дымылъагъумрэ елъытауэ. Апхуэдэ щэхухэм ящыщщ тенджыз, хы лъабжьэхэм псы ежэх зэрыщыIэр, а тIур зэрызэхэмылъадэр.
Нэхъапэм ар фIэщ щIыгъуейуэ щытащ. Ауэ щIэныгъэлIхэм къэхутэныгъэ зыбжанэ ирагъэкIуэкIа нэужь, щыхьэт техъуащ языныкъуэ тенджызхэм я лъабжьэм псы зэрыщIэжым.
Мексикэм щыIэ тенджызым щIэжу къагъуэтащ апхуэдэпс. Сенот Ангелитэ зыфIаща псыр къэзыгъуэта дайверхэм зэрыжаIэмкIэ, ар метр 35-кIэ тенджызым зыщIэбгъэбрууэмэ щIэтщ, Iуфэхэр иIэу, жыг лъэхъыцхэмрэ къудамэхэмрэ къыхэпIиикIыу, езым и лъагъуэ иIэжу.
ЩIэныгъэлIхэм ар зэхаха нэужь, япэщIыкIэ хуагъэфэщащ тенджыз лъабжьэм щIэс бактериехэм къапкърыкI сероводород гъуэзыр дайверхэм псы къащыхъуауэ. Ауэ езыхэр ехыу, яджын щIадза нэужь, къагурыIуащ зищIыс дыдэр – ар дызэса, къызэрыгуэкI псы ежэхыу зэрыщытыр.
Апхуэдэ псы етIуанэр хы ФIыцIэм и лъабжьэм щIэжу 2010 гъэм шыщхьэуIум и 1-м къагъуэтащ Швецием щыIэ Линд университетым и доктор Парсон Дэн зи унафэщI гупым. А псым метр 30,5-рэ и куууагъщ, зы сыхьэтым километр 35,4-рэ гъуэгуанэ къызэпичу уэрщ, 1 километр и бгъуагъщ, километр 60 и кIыхьагъщ. ЗэрыжаIэмкIэ, ар щIы щхьэфэм щежэхыу щытатэмэ, дунейм псышхуэу тетым ебгъапщэмэ, 6-нэ увыпIэм бгъэув хъунут, апхуэдизкIэ инщи. Хы ФIыцIэм щIэж псыми Iуфэхэр, джабэхэр, псы къелъэхэр иIэщ. Мыдрей псы ежэххэм емыщхьу абы хэлъыр зы закъуэщ – архъуанэр сэмэгумкIэ ирилъафэркъым, атIэ ижьымкIэщ!
АтIэ, дауэ ар тенджыз лъабжьэм къызэрыщыхутар, дэнэ къыздижыр, зыхэлъэдэжыр?
ЗэрыжаIэмкIэ, илъэс мин 18-15 ипэкIэ хы ФIыцIэр нобэ зэрытцIыхум хуэдэу щытакъым. Абы ипIэкIэ абдеж итащ МыутI гуэл къабзэ мыин дыдэр, и хъуреягъым мэз Iувхэр щыкIыу, къызэрыгуэкI губгъуэу. Абы щыхьэт техъуэ жыг лъэдакъэхэр псы лъабжьэм къыщагъуэтыжауэ музейхэм щIэлъщ. Илъэс мини 7,5-рэ ипэкIэ дунейр пщтыр къэхъущ, къуршхэм телъ мыл Iувхэр къэвщ, Атлант хым зиIэтщ, Европэмрэ Африкэмрэ я зэпылъыпIэр (Гибралтар тIуащIэр) къызэгуитхъри, псы шыугъэм уэру къуэкIыпIэмкIэ къиунэтIащ. Абы хы Курытми Эгей тенджызми закъригъэIэтщ, къащхьэпрыжри, МыутI гуэлымкIэ къиунэтIащ, Босфор тIуащIэмкIэ къыдэжурэ. Мис а лъэхъэнэм къэунэхуа Босфор тIуащIэмкIэ къыдэжа псыщ нобэ хы ФIыцIэм и лъабжьэм щIэжыр. Ар хым нэхърэ нэхъ шыугъэщ, нэхъ хъэлъэщи аращ щIежэхыфыр.
КъызыхэкIар къащIами, псыр здэжэр къахуэгъуэтакъым, ар зэрыуэрым, зэрыиным, бджыну зэрыгугъусыгъум къыхэкIыу.
