1962 гъэм Колумбием щыIэ университетым и щIэныгъэлI Оливер Джон къихутауэ щытащ ЩIым и «гур къызэреуэр». Секундэ 26 къэс къеуэу къахута импульсыр къыздикIыр къахуэмыщIэу, къыкIэлъыкIуэ илъэсхэм сейсмологхэм зратащ ар джыным.
КъызэрыщIэкIамкIэ, ЩIым и «гур» здэщыIэр Атлантикэ хым ипщэкIэт икIи гъэмахуэм нэхъ псынщIэу къеуэрт.
Иджыри илъэс 20 дэкIауэ, 1980 гъэм, америкэ геолог Холкомб Гэри къихутащ хыр къыщыукъубеям деж «гу къеуэм» щIыр зэрыдэхъейри. 2000 гъэхэм ящыгъупщэжри, адэкIэ яджакъым а щытыкIэ гъэщIэгъуэныр. Иджыблагъэ щIадзэжащ щIэныгъэ лэжьыгъэхэр икIи Колорадо щыIэ университетым щеджэ Бенсен Грегрэ абы и егъэджакIуэ Ритцволлер Майклрэ ирагъэкIуэкIа къэхутэныгъэхэм къагъэлъэгъуар къытехуащ Discover Magazine журналым. Пэж дыдэу «гур къыщеуэр» Атлантикэ хым ипщэкIэщ, Африкэм и къухьэпIэмкIэ нэхъ пэгъунэгъуу.
НэгъуэщI упщIэ къоув мыбдеж – сыт а къеуэр зищIысыр, сыт къызыхэкIыр?
ЩIэныгъэм пэжыжьэхэм хуагъэфащэ Уахэ жыжьэм вагъуэщIрэ вагъуэу итыр зы Iэпкълъэпкъ гуэрым щыщу. А Iэпкълъэпкъыр апхуэдизкIэ инщ, гугъуу зэхэлъщи, цIыхум ар къызэрыгурыIуэн акъылрэ, къызэриIуэтэн бзэрэ Iурылъкъым. Ауэ ЩIыри абы щыпсэу дэри, дыщыщщ а Iэпкълъэпкъми, цIыхум и гур къызэреуэм, лъыр къызэрырихуэкIым хуэдэу, Iэпкълъэпкъ абрагъуэм и лэжьэкIэр импульсым хуэдэу зэхэтщIэу аращ. Мыбы тепщIыхьмэ, щIыуэпсым етх лейм псыдзэу, къэбэкъауэу, щIыхъейуэ къегъэзэж.
ЩIэныгъэрылажьэхэм уедаIуэмэ, дунейпсо хым и лъабжьэр зокIуэри, абы и IэпхъуэкIэм псыр, щIыр дохъейри, аращ къэIур. Языныкъуэхэм жаIэ, ЩIым и малхъэдис бынжэхэр зридзэкIыну къыпэщылъщи, абы и макъыу. Дауэ мыхъуами, щIэныгъэлIхэр зэгурыIуакъым, зы щхьэусыгъуэм къытеувыIакъым, ЩIыми и «гум къеуэн» щигъэтакъым.
