Уи лъэпкъым и тхыдэм ущыгъуазэмэ...

Си лъэпкъыр, зэрыжаIэжымкIэ, уэркъхэм ящыщт. Абы лъэпкъ дамыгъитхурэ метр 26I-рэ зи лъагагъ Iуащхьэрэ иIэщ. «Щэныбэ» унэцIэр «щэн» псалъэм къытекIащ икIи «щэн зи бэ», «хьэл-щэн зыхэлъ» жиIэу аращ къикIыр.

Филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор КIуэкIуэ Жэмалдин зэритхыжамкIэ, «Щэныбэ» унэцIэр куржы псалъэ «сабина»-м къытекIащ, «святая троица» къикIыу аращ. Ар XVI - XVII лIэщIыгъуэм хохьэ. Нобэр къыздэсым Осетие Ищхъэрэм «Щэныбэ тафэ» и цIэу щIыпIэ щыIэщ.

 Къэбэрдейм Щэныбэхэ Щэныбей къуажэм щыпсэууэ щытащ. А къуажэм пэмыжыжьэу иIа Щэныбэхэ я Iуащхьэри нобэр къыздэсым щытщ (Шэрэдж Ищхъэрэ деж). Ар XIX лIэщIыгъуэм Къэбэрдейм и картитI зэхалъхьауэ щытам итщ, лъэхъэнэкIэ зыхуэзэр XIII - XVIII лIэщIыгъуэхэрщ. Щэныбэхэ шы ягъэхъуу щытащ. Апхуэдэу, Броневский Семён и «Кавказцы» тхылъым (1823 гъэ) и 229-нэ напэкIуэцIым шы завод нэхъ цIэрыIуэ дыдэу Кавказым итахэр къыщрибжэкIкIэ, Кавказ Ищхъэрэм и шы заводу 58-рэ къыщыгъэлъэгъуащ. Ахэр зэрызэкIэлъыхьам 37-у итщ Шонебаша Черкеской (Щэныбэш) шы заводыр.

Щэныбэ унэцIэр къызыхэщ япэ дэфтэрыр Хъан-Джэрий и «Шэрджэсым теухуа тхыгъэхэр» тхылъырщ (1836 гъэ). Абы ит таблицэм къегъэлъагъуэ пщыхэу, уэркъхэу Къэбэрдеишхуэмрэ Къэбэрдей цIыкIумрэ (Джылахъстэней) иса лъэпкъхэр, унэцIэхэр (н. 194-200). А таблицэм, уэркъ унэцIэхэм деж, 17-нэу Щэныбэ унэцIэр къыщыгъэлъэгъуащ. Шэрэдж псы Iуфэм Iус Щэныбей къуажэм щыпсэууэ.

Урыс-Кавказ зауэр къэхъея нэужь, Щэныбэ лъэпкъым ящыщ куэд Тыркум ягъэкIуауэ щытащ. Абы Къайсэр вилайетым хиубыдэу Щэныбей къуажэ къыщызэрагъэпэщащ (тыркубзэкIэ - Эскияссыпинар). Адрей Щэныбэхэр Щэныбей къуажэм къикIри, абы пэгъунэгъуу щыта Къуэжьыкъуей къуажэм (Шэрэдж Ищхъэрэ) Iэпхъуэжащ икIи Щэныбэ хьэблэ абы къыщызэрагъэпэщащ.

 Си адэшхуэм и адэшхуэ Щэныбэ Мэрем Щэныбей къуажэм (Шэрэдж Ищхъэрэ пэмыжыжьэу) щыпсэууэ щытащ. ИужькIэ Джылахъстэнейм хыхьэ Болэтей къуажэм Iэпхъуэжащ.

Архивым щIэлъ дэфтэрхэм къызэрагъэлъагъуэмкIэ, 1886 гъэм Къэбэрдейм къуажэу иIэм я унагъуэ спискэхэр ятхауэ щытащ. А спискэмкIэ Щэныбэ Мэрем Болэтей къуажэм щыпсэурт, илъэс 21-рэ и ныбжьт, унэшхуэ, жэмитI, вищ, зы шкIэ иIэт. Джылахъстэней псом щынэхъ сатуущI цIэрыIуэ дыдэхэм ящыщу щытащ Мэрем. Ар Болэтей къуажэм япэ дыдэу гъущI пхъэIэщэ къыщызыщэхуахэм ящыщт (1885 гъэ) икIи езым и тыкун къызэIуихауэ щытащ.

 Щэныбэхэ я щIалэхэр Хэку зауэшхуэм хэтащ икIи зауэ нэужьым мэкъумэш хозяйствэр къызэрагъэпэщыжащ.

Си адэшхуэм и адэ Щэныбэ Алий зауэм мыкIуэну бронь къратри, колхоз мылъкур Алагир и лъэныкъуэкIэ игъэIэпхъуауэ щытащ, нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэр Къэбэрдейм и гъунапкъэм къыщыблагъэм. Ар механизатор цIэрыIуэу щытащ икIи зауэ нэужьым Тэрч МТС-р къызэригъэпэщыжащ.

 Щэныбэ Исмэхьил Мэрем и къуэр си адэшхуэм и адэ къуэшщ. Ар Хэку зауэшхуэмрэ Урыс-фин зауэмрэ хэтащ. УIэгъэ хьэлъэ хъуауэ, 1945 гъэм зауэм къикIыжащ сержант нэхъыжь Щэныбэ Исмэхьил. Абы къыхуагъэфэщащ «ЩIыхьым и дамыгъэм» и етIуанэ, ещанэ нагъыщэхэр, «Вагъуэ Плъыжь» орденыр, Хэку зауэм и орденитI, «Хахуагъэм папщIэ», «Ленинград зэрахъумам папщIэ», «Берлин къызэращтам папщIэ», «Германием зэрытекIуам папщIэ» медалхэр.

Исмэхьил и къуэш Мухьэмэди Хэку зауэшхуэм хэтащ. ИлъэситIкIэ фронтым Iутауэ, 1943 гъэм Краснодар пэмыжыжьэ Замосты хуторым деж щыхэкIуэдащ.

Ди лъэпкъым цIыху цIэрыIуэ куэд къыхэкIащ: тхакIуэхэр, егъэджакIуэхэр, дзэ къулыкъум пэрытахэр, диным, щэнхабзэм я лэжьакIуэхэр, нэгъуэщIхэри.

 Щэныбэ Юрэ Мухьэмэд и къуэр Кавказым ис бгырыс лъэпкъхэм я конфедерацэм и тхьэмадэу щытащ, КъБКъУ-м политологиемкIэ и кафедрэм и доценту лэжьащ, философие щIэныгъэхэмкIэ докторщ, Абхъаз къэрал университетым щIыхь зиIэ и профессорщ.

Щэныбэ Анатолэ Мухьэмэд и къуэр техникэ щIэныгъэхэмкIэ докторщ, КъБКъУ-м и профессорщ, информатикэмкIэ ирегъаджэ.

Щэныбэ Барэсбий Мухьэмэд и къуэр сурэтыщI Iэзэщ, скульпторщ. Аращ зыщIар Хэку зауэшхуэм хэкIуэдахэм я фэеплъу Налшык къалэ дэтыр. Барэсбий и Iэдакъэ къыщIэкIащ Бахъсэн, Тэн Iус Ростов къалэхэм я гербхэр. НэгъуэщI сурэт, скульптурэ гъэщIэгъуэн куэди иIэщ абы.

Щэныбэ Леонид Мухьэмэд и къуэр Налшык къалэ дэт макъамэ училищэмрэ ЩэнхабзэмкIэ Москва институтымрэ къиухащ. Иджыпсту Бахъсэн къалэ дэт макъамэ училищэм и унафэщIщ.

Щэныбэ Валерэ Исмэхьил и къуэм илъэс 25-кIэ дзэм къулыкъу щищIащ, подполковникщ.

Щэныбэ Заурбэч Исмэхьил и къуэр Семипалатинск дэт гъэунэхуныгъэ полигоным и къудамэм и ветеранщ. Ар хэтащ ядернэ Iэщэу 26-м я къэхутэныгъэхэм.

Щэныбэ (Нало) Маргаритэ Исмэхьил и пхъур философие щIэныгъэхэмкIэ кандидатщ.

Щэн (Щэныбэ) Мэмэт Тыркум и дзэм къулыкъу щещIэ, генерал-полковникщ.

Дэтхэнэ зы цIыхуми ищIэн хуейщ къызыхэкIа лъэпкъым и тхыдэр. Лъэпкъым и дыгъуасэм ущымыгъуазэу и пщэдейр пщIэнукъым икIи зыпхуегъэужьынукъым.